„Polska prasa pożarnicza 1882-2002” - W. Pilawski - recenzja

W Polsce strażacy byli i nadal są dużą grupą zawodową o specyficznym charakterze. Dodatkowo jest ona powiększana o liczniejsze szeregi strażaków-ochotników. W związku z odrębnością ich profesji, od dawna wydawano czasopisma pożarnicze. Są one skierowane właśnie do funkcjonariuszy i wolontariuszy1 ale także do sympatyków pożarnictwa przybliżając im sposób pracy strażaków.

Oprócz tego na ich stronach publikowano zarządzenia, okólniki czy inne dokumenty oraz instrukcje skierowane od władz związkowych do członków poszczególnych jednostek straży pożarnej. Dają, podobnie jak dawniej,  możliwość wymiany poglądów na określone branżowe tematy nawet przez strażaków najniższych stopniem. Jest to tendencja występująca nie tylko w Polsce, ale i chociażby w krajach ościennych. Do tej pory ukazała się książka pana Władysława Pilawskiego traktująca o polskich czasopismach pożarniczych, pod tytułem Polska prasa pożarnicza 1882-2002.

Pułkownik pożarnictwa w stanie spoczynku Władysław Pilawski urodził się 29 grudnia 1913 w Czarnkowie. W 1934 roku wstąpił do Ochotniczej Straży Pożarnej w tejże miejscowości. W 1950 roku rozpoczął pracę w Komendzie Głównej Straży Pożarnych, gdzie w latach 1957-1979 piastował funkcję zastępcy Komendanta Głównego Straży Pożarnych. Na emeryturę przeszedł w roku 1979 w stopniu pułkownika pożarnictwa. Aktualnie jest członkiem Kapituły Medalu Honorowego im. Józefa Tuliszkowskiego. W 2004 roku został Honorowym Obywatelem Miasta Czarnkowa. Po przejściu na emeryturę zajął się pisaniem i publikacją książek na temat historii pożarnictwa. Do tej pory opublikował 9 tytułów2.

Polska prasa pożarnicza 1882-2002 stanowi zbiór podstawowych informacji na temat 62 czasopism pożarniczych wydawanych na ziemiach polskich przez 220 lat. Na dwustu stronach książki autor pochylił się zarówno nad periodykami ukazującymi się przez nawet kilkadziesiąt lat (Strażak wydawany od 1912 do dziś) jak i drobnymi czasopismami z zaledwie kilkumiesięczną obecnością na rynku wydawniczym (Przyjaciel Straży Pożarnej ukazywał się od lipca do grudnia 1894 roku).

W pierwszej kolejności autor przybliża czytelnikom czasopisma wydawane przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Pierwsza część pracy zawiera krótką charakterystykę siedmiu znanych tytułów. Są to w kolejności Rocznik „Strażak”, Przewodnik Pożarniczy, Przyjaciel Straży Pożarnej, Strażak, Obrona Pożarna,Przegląd Pożarniczy oraz Rocznik 1917,1918. W zależności od ilości zebranego materiału na poszczególny periodyk przeznaczono od dwóch do sześciu stron.

Kolejny rozdział opisuje prasę pożarniczą okresu międzywojennego. W związku z rozwojem czasopiśmiennictwa pożarniczego, który w tym okresie nastąpił, ta część pracy zawiera bardzo krótki wstęp poprzedzający dwa podrozdziały. Pierwszy z nich przedstawia sześć centralnych czasopism pożarniczych. Były to w kolejności ukazywania się: Przegląd Pożarniczy, Strażactwo Zawodowe,Ratownictwo, Strażak Zawodowy, Gazeta Strażacka oraz Gazeta Samarytanek. Tym razem, najwięcej miejsca, siedem stron, poświęcono Przeglądowi Pożarniczemu. Najzwięźlej opisano Strażaka Zawodowego, którego charakterystykę umieszczono na jednej, niepełnej stronie.

Drugi podrozdział jest zbiorem trzynastu czasopism regionalnych wydawanych na terenie II Rzeczypospolitej Polskiej. Są to Przewodnik Pożarniczy, Wiadomości Pożarnicze, Strażak Śląski, Wiadomości Związkowe, Życie Strażackie, Strażak Pomorski, Strażak Wielkopolski, Lubelska Gazeta Strażacka, Strażak Wołyński, Biuletyn Strażacki, Życie Pożarnicze Nowogródczyzny, Strażak oraz Przewodnik Strażacki. Periodyki zostały ułożone chronologicznie. Najwięcej napisano na temat Przewodnika Pożarniczego (osiem stron) a najmniej o Biuletynie Strażackim – niecałą stronę.

Ostatni, trzeci rozdział został analogicznie podzielony na dwie części dodając do nich grupę wydzielonych pięciu czasopism ogólno-ratowniczych zawartych w pierwszej z nich. Są to Magazyn S.O.S. Jak żyć bezpiecznie, Ratownictwo Polskie, Zagrożenia, Magazyn Ratowniczy 998 oraz W akcji. Opisy liczyły od jednej do trzech stron włącznie3. Zostały one poprzedzone krótkim wstępem. Autor wyjaśnił w nim dlaczego postanowił umieścić opisy owych periodyków w swojej książce oraz z jakiego powodu są wyodrębnione.

Pozostałe czasopisma, jak wyżej wspomniano, zostały podobnie jak poprzednio podzielone na centralne i regionalne. W pierwszym z nich umieszczono dwadzieścia pięć czasopism, w tym pięć oddzielnych, które wymieniono powyżej. Pozostałe to: Przegląd Pożarniczy, Gazeta Strażacka, Dziennik Zarządzeń i Rozkazów Komendy Głównej Straży Pożarnych, Biuletyn Informacyjny Służby Ochrony Przeciwpożarowej w Systemie TOPL, Biuletyn Techniczny Komendy Głównej Straży Pożarnych, Gazeta Strażacka, Ochrona Przeciwpożarowa w Przemyśle Chemicznym, Ekspres Informacja, Informator, Biuletyn, Żar, Zeszyty Naukowe WOSP, Pożarniczy Przegląd Historyczny, Przegląd Dokumentacyjny, Kolejowa Ochrona Przeciwpożarowa, Pożarniczy Rocznik Muzealny, Muzealny Rocznik Pożarniczy, Zeszyty Historyczne Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, Pożarnik oraz Pożarek.

Najobszerniej, na dziesięciu stronach, opisano Gazetę Strażacką, późniejszego Strażaka ukazującego się do dziś. Najkrótsze charakterystyki zawierały się na jednej - dwóch stronach. Było ich kilka dlatego też nie zostaną wymienione. W drugim podrozdziale wymieniono jedenaście czasopism regionalnych: Strażak Opolski, Zeszyty Brzozowskie, Zeszyty Strażackie, Strażak Gdański, Merkuriusz Strażacki, Młodzieżowiec,Strażak Galicyjski, Kurier Strażacki, Strażacki Informator Zarządu Wojewódzkiego ZOSP RP, Krakowski Hejnał Strażacki, Strażak Mazowiecki. Najkrótszy opis zawarto na jednej stronie, a najdłuższy na trzech.

Powyższe zestawienie zawartości książki wymaga stosownych wyjaśnień. Wszystkie czasopisma zostały ułożone chronologicznie zgodnie z charakterem pracy wraz z datami ukazywania się. Tytuły niektórych czasopism ulegały zmianie w trakcie wydawania, co zostało przez autora ujęte wraz z latami obowiązywania określonej nazwy.

Oprócz wyżej przedstawionych rozdziałów książka posiada spis treści, spis ilustracji, indeks osób oraz bibliografię. Umieszczono w niej wstęp zarówno w polskiej jak i angielskiej wersji językowej. Wszystko to zawarte jest na 200 stronach. Pozycja została wydana w twardej okładce. Ukazała się w 2002 roku nakładem Komendy Głównej Straży Pożarnej w ilości tysiąca egzemplarzy.

Jakość informacji przekazywanych przez autora jest różna w zależności od czasopisma. Przyzwoicie przedstawiony jest na przykład Strażak, który ukazał się tylko w dwóch odsłonach
w latach 1882 i 1883. Z opisu można poznać przekrój zainteresowań autorów, czy tytuły kilku pieśni strażackich zamieszczonych w czasopiśmie. Umieszczono w nim wizerunek okładki oraz strony tytułowej obu numerów. W opozycji do tego bogatego jak na charakteryzowaną pozycję opisu Strażaka, znajduje się omówienie czasopisma Strażak Pomorski. Był to regionalny miesięcznik wydawany w latach 1927-1939 w Grudziądzu, a następnie w Toruniu. Jedyne podane informacje dotyczą lat wydawania oraz nazwy wydawcy, którym był Związek Straży Pożarnych Województwa Pomorskiego. Czas ukazywania się rozbito na dwa okresy ze względu na reformę zmieniającą nazewnictwo terenowych organów Związku Straży Pożarnych RP. Na dwóch kolejnych stronach książki umieszczono wizerunek strony tytułowej czasopisma oraz trzech winiet4.

Niestety książka nie jest pozbawiona nieścisłości. Jedną z nich jest błędne podanie daty zakończenia wydawania Strażaka Wielkopolskiego. Zdaniem autora ukazywanie czasopisma zostało przerwane przez wybuch II wojny światowej. Jest to informacja mylna. Ostatnim numerem czasopisma jest numer 7-9 z 1938 roku. Zachował się między innymi w zbiorach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej5. Wcześniejsze zakończenie wydawania czasopisma poświadcza także inny badacz dziejów pożarnictwa, Tadeusz Olejnik, w swoim artykule  Z dziejów polskiej prasy pożarniczej - Strażak Wielkopolski (1931-1938)6.

Zauważalnym brakiem w opisywanej publikacji jest nie podawanie w większości przypadków imion i nazwisk osób redagujących poszczególne czasopisma. Pobłażliwy czytelnik może zrozumieć ten fakt w odniesieniu do starszych periodyków. Nie jest to jednak zrozumiałe, gdy mówimy o chociażbyInformatorze ukazującym się w latach 1974-1976. Czasopismo wydawane było przez Komendę Główną Straży Pożarnych w czasie, kiedy funkcję Zastępcy Komendanta Głównego Straży Pożarnych pełnił autor charakteryzowanej publikacji. Cieszy natomiast, że przy opisywaniu Przeglądu Pożarniczego, który wznowiono w roku 1947, przedstawiono wszystkich kolejnych redaktorów naczelnych do roku 2000, wraz z latami ich pracy.

Kolejnym niedociągnięciem mogącym wprowadzić czytelnika w błąd są nieściśle podane lata ukazywania się Strażaka Pomorskiego. Autor napisał: Był on: w latach 1927-1933 organem Związku Straży Pożarnych Województwa Pomorskiego (od 1931 do 1933 „Strażak Pomorski” był dodatkiem do „Gazety Strażackiej”)7. Owym niedopatrzeniem jest nieuwzględnienie przerwy w ukazywaniu się periodyku. Miała ona miejsce od kwietnia 1930 do sierpnia 1931 roku.

Dokuczliwy jest brak podania miejsca (archiwa, biblioteki, muzea) przechowywania poszczególnych numerów czasopism. Ograniczono się do wymienienia instytucji, z których zaczerpnięto ilustracje zamieszczone w publikacji bez wyszczególniania.

Błędnie również wykonano bibliografię. Przy konstrukcji przypisu artykułu z czasopisma należy kursywą zapisać tytuł artykułu, a nazwę czasopisma wziąć w cudzysłów. Wszystkie przypisy umieszczone w bibliografii mają tytuł artykułu zapisany czcionką prostą a czasopisma kursywą.

Pomimo wyżej wymienionych błędów, książka jest wartościową pozycją, ponieważ stanowi bazę do dalszych poszukiwań informacji na temat czasopiśmiennictwa pożarniczego, jak i historii straży pożarnej. Nie ma na polskim rynku drugiej publikacji zawierającej opisy wszystkich polskich czasopism pożarniczych. Na pewno okaże się przydatna dla wszystkich pasjonatów historii pożarnictwa polskiego.

Plus minus:
Na plus:
+ ładne, trwałe wydanie
+ informacje na temat wszystkich czasopism pożarniczych (do końca 2001 roku) w jednej publikacji
+ umieszczenie wizerunków winiet a niekiedy stron tytułowych periodyków
+ czytelny układ pracy
Na minus:
- zdarzają się niedokładne informacje na temat poszczególnych czasopism wprowadzające czytelnika w błąd
- brak podania miejsca przechowywania periodyków

Tytuł: Polska Prasa Pożarnicza
Autor: Władysław Pilawski
Wydawca: Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej
Data wydania: 2002
ISBN/EAN: 83-903916-7-8
Liczba stron: 200
Oprawa: twarda
Cena: brak danych
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. Jest to rozróżnienie na strażaków zawodowych i ochotniczych. [↩]
2. http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=1633, dostęp 18.05.2011. [↩]
3. Ilości stron opisów poszczególnych czasopism były identyczne dla więcej niż jednego dlatego nie zostaną podane ich tytuły. [↩]
4. Wygląd winiet zmieniał się w okresie wydawania wraz z szatą graficzną periodyku. [↩]
5. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=54209&tab=3, dostęp 18.05.2011. [↩]
6. T. Olejnik, Z dziejów polskiej prasy pożarniczej - Strażak Wielkopolski (1931-1938),  „Muzealny Rocznik Pożarniczy”, 1997, t. 8, s. 68. [↩]
7. W. Pilawski, Polska prasa pożarnicza 1882-2002, Warszawa 2002, s. 79. Cudzysłów , w którym umieszczono tytuły czasopism zamieszczono aby odróżnić je od reszty przytaczanego tekstu. W oryginale tekst pisany jest czcionką prostą, a tytuły czasopism kursywą. [↩]