„Oddziały pretorianów w starożytnym Rzymie” - I. Łuć - recenzja

Tematyka historii wojskowości w dzisiejszych czasach przeżywa swój renesans i stała się niezwykle modna. Rzecz ta generalnie tyczy się wszystkich okresów w dziejach ludzkości, również starożytności. Książka I. Łucia będzie właśnie dotyczyła tego okresu historii wojskowości, z głównym przedmiotem badań - czyli z tytułowymi pretorianami. Niniejsza praca powstała na kanwie rozprawy doktorskiej pt. In pace et bello. Gwardia pretoriańska w latach 27 p.n.e - 96 n.e.

Autor książki jest pracownikiem naukowym Zakładu Historii Starożytnej UMCS. Oprócz wspomnianej wyżej publikacji, wydał on w minionym roku jeszcze trzy ciekawe pozycje dotyczące rzymskiej wojskowości, mianowicie: Boni et mali milites Romani : relacje między żołnierzami wojsk rzymskich w okresie wczesnego cesarstw, Kraków 2010; Excubiae principis: geneza i zadania żołnierzy kohort pretoriańskich w starożytnym Rzymie, Poznań 2010; Pseudo-Hygini De metatione castrorum = O wytyczaniu obozów wojskowych, Poznań 2010.

Książka Oddziały pretorianów…, ma za zadanie przedstawić jak najbardziej dokładnie zasady organizacji, struktury, hierarchii oraz kilku innych aspektów, które pozwalały na swobodne funkcjonowanie tytułowej formacji w ramach rzymskiego systemu wojskowego. Autor nie porusza kwestii dotyczących genezy pretorianów, zadań jakie stawiano przed nimi ani ich roli w dziejach historii rzymskiej. Zaznacza przy tym jednak, że niedługo w księgarniach ukaże się jego książka traktująca o wyżej wymienionych zagadnieniach. Należy przyznać, że niemal każde zagadnienie związane z gwardią pretoriańska było już przedmiotem badań, jednakże nawet sam autor wspomina, iż nie wszystkie kwestie zostały należycie przeanalizowane i rozwiązane. Jest to zdecydowanie w Polsce książka nowatorska, przedstawiająca wiele nowych, naukowych ustaleń na temat formacji pretoriańskiej.

Sięgając po Oddziały pretorianów…, należy mieć pełną świadomość, iż jest to praca naukowa, miejscami naprawdę trudna w odbiorze. Wrażenie to potęguje nagromadzenie terminologii łacińskiej, a także greckiej. Książka liczy 229 stron, z czego 31 zajmuje sama bibliografia, którą autor podzielił tradycyjnie na wydania źródłowe oraz na literaturę. Wśród opracowań zamieszczonych w bibliografii, przeważają prace obcojęzyczne (francuskie, niemieckie, włoskie, angielskie). Dobrym pomysłem wydaje się dołączenie do tego wydania aneksów dotyczących pretorianów w źródłach inskrypcyjnych. Zajmują one dużą część pracy, bo liczą około 40 stron. Każdy zainteresowany tą tematyką czytelnik, bądź badacz, dzięki aneksowi będzie mógł łatwiej znaleźć pożądaną informację, co należy zaliczyć na plus wydawniczy. Jako pozycja naukowa, książka ta opatrzona jest rozbudowanym wstępem i zakończeniem w formie konkluzji. Na końcu pracy znajduje się indeks autorów starożytnych, o których wspomina autor w swym dziele. Dodatkowo również umieszczone zostały źródła ikonograficzne przedstawiające pretorianów.

Warsztat historyczny autora można ocenić wysoko, gdyż przypisy oraz bibliografia są bardzo jasne i czytelne. Autor przedstawiając nowe fakty, zawsze odnosi się do źródła, które umieszczone jest w formie przypisu u dołu każdej strony. Źródła, jakie pojawiają się w Oddziałach pretorianów… są starannie i różnorodnie dobrane. Można wyróżnić następujące źródła informacji na ich temat: dzieła pisarzy starożytnych, inskrypcje, płaskorzeźby, numizmaty. Bardzo dużą wagę i znaczenie autor przypisuje napisom epigraficznym żołnierzy rzymskich służących w różnych formacjach wojskowych. Faktycznie, są one niezastąpionym materiałem do wyjaśnienia spraw związanych z organizacją poszczególnych jednostek. Dodatkowo dzięki tego typu inskrypcjom, można wyjaśnić wykaz miejscowości, z których pochodzili rekruci, ustalić wiek żołnierzy w momencie podjęcia służby. Właśnie w rozdziale pierwszym autor przede wszystkim będzie odnosił się do inskrypcji, które pozwolą mu wyliczyć podstawowe dane odnoszące się do poruszanych przez niego zagadnień. Niektóre wyliczenia przedstawione zostały w formie wykresów kolumnowych, bądź też kołowych naniesionych na mapę, co znacznie ułatwia lekturę. Nierzadko również autor sięga po źródła ikonograficzne w postaci imperialnych monet rzymskich, bądź też płaskorzeźb, przedstawiających wyobrażenia pretorianów.

I. Łuć podzielił swą pracę na dziewięć rozdziałów i taki układ pracy wydaje się być bardzo logiczny i spójny. Najobszerniejszym spośród wszystkich rozdziałów jest pierwszy, gdzie przedstawiona zostaje dokładnie rekrutacja żołnierzy gwardii pretoriańskiej. Ta część jest tak bardzo rozbudowana, gdyż porusza takie zagadnienia, jak: teren rekrutacji, werbunek, wiek rekrutów, okres służby, śmiertelność żołnierzy gwardii pretoriańskiej, długość życia pretorianów. Ciekawe wydają się końcowe ustalenia dotyczące śmiertelności, długości okresu służby i życia żołnierzy pretoriańskich. Jest to świetny materiał statystyczny dla innych badaczy starożytności. Następny rozdział poświęcony został systemowi hierarchii w formacji pretorianów. W podrozdziałach zostały opisane poszczególne stopnie wojskowe, które zostały podzielone na odnoszące się do współczesnej terminologii wojskowej - korpusy (odpowiednio od najniższych szeregowych do najwyższych oficerskich). Opisane zostały w nich warunki, a także okoliczności awansu na wyższe stopnie oficerskie. W trzecim rozdziale autor przedstawia zasady obowiązujące w systemie hierarchii. Kwestią dyskusyjną może być podział zagadnień hierarchii na dwa rozdziały, gdyż jest to zasadniczo jedno zagadnienie, jednakże zabieg taki był konieczny ze względu na uwypuklenie konkretnych tez i zagadnień. W tym rozdziale autor bardziej szczegółowo aniżeli w poprzednim określa charakter służby każdego żołnierza, co wpływało na niższą bądź wyższą pozycję w systemie hierarchii pretorianów. Przedstawione zostały obowiązki, zadania, a także kompetencje od najniższego rangą pretorianina, aż do samego prefekta. Rozdział czwarty odbiega lekko tematyką od poprzednich, gdyż dotyczy struktury organizacji formacji pretoriańskich. Podrozdział pierwszy opisuje liczbę kohort pretoriańskich od momentu powstania do rozwiązania. Następnie opisana została struktura kohort pretoriańskich, czyli schemat organizacji gwardii pretoriańskich wraz z dokładnymi liczbami żołnierzy w poszczególnych jednostkach wojskowych. Rozdział piąty charakteryzujący ubiór i uzbrojenie pretorianów liczy sobie tylko 3 strony i oparty jest głównie na materiałach ikonograficznych. Rozdział szósty dotyczy rzymskich odznaczeń wojskowych, które mogli otrzymać pretorianie. Następny rozdział podaje wysokość żołdu dla poszczególnych pretorianów oraz zmiany, jakie zachodziły w pierwszych dwóch wiekach naszej ery. Autor wspomina również o nagrodach pieniężnych i odprawach emerytalnych dla pretorianów. Przedostatni rozdział opisuje koszary gwardii pretoriańskiej założonej w I w. n. e. w Rzymie. Ostatni rozdział poświęcony został karierom cywilnym wyższych oficerów i sytuacją weteranów po zakończeniu ich służby.

Wszystkie wymienione wyżej zagadnienia, musiały zostać ujęte w syntetycznej formie omówienia całego modelu organizacji, a więc należy uznać, że obrana koncepcja przedstawienia materiału przez autora została dobrze wykonana. Należy również zaznaczyć, że ustalenia, czyli wyliczenia wypracowane w trakcie badań, mają często jedynie charakter szacunkowy i określają tylko ogólne prawidłowości.

Autor w swoim tekście wielokrotnie oprócz wyżej wspomnianych inskrypcji, odnosi się do ogromnej literatury opisującej różnorodne zagadnienia związane z oddziałami pretoriańskimi. Oprócz własnych badań przeprowadzonych na źródłach wielokrotnie korzysta z opracowań innych autorów, którzy podejmowali podobne zagadnienia w swojej pracy naukowej. Ireneusz Łuć często również polemizuje na kartach swojej pracy z innymi naukowcami, tak jak ma to miejsce w przypadku zagadnienia liczebności kohort pretoriańskich w I wieku n.e., gdzie krytykuje ustalenia Durrego, Bertinelliego oraz Kennedy’ego, słusznie zauważając, że nie zostały przez nich uwzględnione dwie ważne informacje źródłowe.

Praca dr. Łucia niewątpliwie przedstawia wiele nowych i wcześniej nieporuszanych zagadnień na temat gwardii pretoriańskich. Mimo ubogiego zasobu źródeł na jakich mógł oprzeć się autor książki, wydaje się, że stworzył bardzo ciekawe i przystępne studium na temat oddziałów pretoriańskich. Z racji tego, iż jest to pozycja stricte naukowa, jej lektura będzie na pewno bardzo żmudnym zajęciem, chociażby ze względu na nagromadzenie rozbudowanej terminologii łacińskiej. Podsumowując, uważam, że książka Oddziały pretorianów… zasługuje na jak najwyższą ocenę i trudno tutaj doszukać się jakichś potknięć czy pomyłek. Każdy kto interesuje się wojskowością okresu starożytności nie powinien przejść obojętnie obok tego dzieła.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ niezwykle obszerna bibliografia
+ podział i struktura pracy
+ dołączenie aneksów w formie źródeł inskrypcyjnych

Tytuł: Oddziały pretorianów w starożytnym Rzymie
Autor: Ireneusz Łuć
Wydawca: Wydawnictwo UMCS
Data wydania: 2004
ISBN: 83-227-2160-9
Liczba stron: 240
Oprawa: miękka
Cena: ok. 25 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10