Promocja katalogu „Autostradą w przeszłość” w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie

Kiedy 6 października 2011 roku w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie otwierano czasową wystawę archeologiczną zatytułowaną Autostradą w przeszłość^[1], wiedziano, że prędzej czy później wydany zostanie katalog poświęcony znaleziskom, jakie pojawiały się w gablotach tej ekspozycji.

Hol i ludzie gromadzący się na promocję (fot. 1) / Fot. Jakub Pawłowski

Nie musieliśmy długo czekać, ponieważ publikacja właśnie zagościła na rynku księgarskim, a jej promocja została zorganizowana 16 grudnia. Jako że wystawa mieści się w gmachu głównym Muzeum Okręgowego, instytucja ta była pomysłodawcą przedsięwzięcia promocji katalogu noszącego analogiczny tytuł jak ekspozycja.

Równo o godzinie 12 w południe ruszyła impreza. Otworzył ją przedstawiciel rzeszowskiego muzeum, Zastępca Dyrektora mgr Krzysztof Szela. Spotkanie promocyjne dotyczyło bezpośrednio tematyki archeologicznej, „mistrzem ceremonii” został prof. Sylwester Czopek, który już do samego końca przejął rolę „konferansjera”, z przerwą, gdyż w programie przewidziane było też Jego wystąpienie, jako prelegent. O tym jednak w dalszej części niniejszego tekstu.

Spotkanie wzbudziło duże zainteresowanie samych archeologów, pracowników i studentów z rzeszowskiego ośrodka uniwersyteckiego (Instytut Archeologii UR), miłośników tej dziedziny nauki, muzealników, regionalistów oraz przedstawicieli prasy (fot. 1). Pojawili się też liczną grupą ci archeolodzy, którzy bezpośrednio pracowali przy badaniach autostradowych w latach 2005-2011. Na promocji nie mogło też zabraknąć przedstawiciela rzeszowskiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, instytucji, bez którego zlecenia wykopaliska na odcinku Dębica-Radymno, nie doszłyby do skutku. Wśród gości znaleźli się również wydawcy promowanego katalogu.

Katalog na cokole - tak się właśnie prezentuje (fot. 2) / Fot. Jakub Pawłowski

Program promocji ustalono w następujący sposób. W słowie wstępnym omówiono kwestię techniczną katalogu Autostradą w przeszłość. Przedstawiono autorów tekstów w nim opublikowanych oraz te osoby, które walnie przyczyniły się do powstania i doprowadzenia do końca wydania publikacji. Już na samym początku padły takie słowa jak: „wydanie bezprecedensowe”, które wiązać należy z całokształtem prezentowanych odkryć oraz ich wydźwiękiem, jaki odbił się echem w polskim świecie archeologicznym; „katalog wielokrotnie wykazujący efekt pracy archeologów”, które należy rozumieć, co zresztą niejednokrotnie było podkreślane w tym dniu, iż praca badaczy na „autostradzie” była wyjątkowo trudna, głównie z powodu rozmachu samych prac, jak i warunków pogodowych jakie zastały ich w terenie. Bardzo znaczące słowa padły też pod adresem promowanego wydawnictwa, że ukazuje „ludzki wymiar archeologii”. Z pewnością jest to spowodowane stylem na jaki pozwolili sobie autorzy tekstów, w których nie jeden raz, powodowani wiedzą, doświadczeniem badawczym w terenie, ale też oczekiwaniami względem prac badawczych na odcinku Dębica-Radymno i w rezultacie ich końcowym efektem, posiadają swoje indywidualne oceny przedsięwzięcia z lat 2005-2011.

Głównym punktem spotkania promocyjnego okazały się wystąpienia wszystkich autorów artykułów, które znalazły się w katalogu. Zakres chronologiczny badań objął epoki pradziejowe oraz historyczne. Jako pierwszy zabrał głos dr Dariusz Bobak, odnosząc się w skrótowej formie do swego tekstu (napisanego wraz z dr Martą Połtowicz-Bobak) o znaleziskach archeologicznych identyfikowanych z paleolitem i mezolitem. Następnie wypowiadała się prof. Małgorzata Rybicka, która odniosła się do najcenniejszych odkryć epoki neolitycznej, w której wyszczególniła grobowiec megalityczny w Skołoszowie, a także fragment glinianego naczynia z uchem barana z Pawłosiowa, który stał się „twarzą” wystawy oraz główną ozdobą okładki katalogu (fot. 2). Kolejnym prelegentem był prof. Jan Machnik, który odniósł się do znalezisk grobowych (kurhanów) kultury ceramiki sznurowej oraz kultury mierzanowickiej. Wskazał, iż wśród wyjątkowo licznych znalezisk tych jednostek archeologicznych występują importy, np. o wschodniej proweniencji. To prof. Machnik był wyjątkowo wdzięczny archeologom, którzy pracowali na stanowiskach między Dębicą a Radymnem. Podkreślił ich wyjątkowe zaangażowanie i duży profesjonalizm. Okres epoki brązu po schyłek wpływów rzymskich epoki żelaza przypadł na tematykę wystąpienia prof. Sylwestra Czopka. Tu również podkreślono odnalezienie wyjątkowych artefaktów o obcej proweniencji wiązanych np. z kręgiem kulturowym geto-scytyjskim z V w. p.n.e. Prof. Czopek wspomniał o tak spektakularnych odkryciach jak liczne studnie, w tym jedna z miejscowości Terliczka, datowana na 872-871 r. p.n.e. Następną prelekcję poprowadził prof. Michał Parczewski, który odniósł się do wybitnych odkryć z okresu wczesnego średniowiecza (fot. 3). Podkreślił znaczenie tych badań, jako przełomowe w polskiej archeologii. Zaznaczył w swym krótkim wywodzie wyniki badań spod Radymna, jako tereny wyjątkowo bogate w stanowiska z tej epoki, a przede wszystkim odkrycie z Żyrakowa, gdzie archeolodzy udowodnili funkcjonowanie największej wsi wczesnośredniowiecznej, jaką kiedykolwiek odkryto na terenie Polski. Ostatnie wystąpienie przypadło w udziale Jerzemu Okońskiemu, który jako wieloletni współpracownik Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, w formie skrótowego sprawozdania, przedstawił przebieg prac badawczych na poszczególnych stanowiskach na odcinku Dębica-Radymno. Jedną z atrakcji Jego wystąpienia były dane liczbowe, które w klarowny sposób wyjaśniły, jak duże były to wykopaliska pod względem logistyczno-naukowym.

Prelekcja prof. Parczewskiego (fot. 3) / Fot. Jakub Pawłowski

Wszystkie wystąpienia miały skrótową formę sprawozdań, wstępów, wręcz abstraktów do artykułów zamieszonych w katalogu Autostradą w przeszłość. Prelegenci wielokrotnie odnosili się do własnych indywidualnych przeżyć w związku z badaniami autostradowymi. Podkreślali wielkie znaczenie takich wykopalisk. Przypomniano, że kiedyś przed laty podobnym zaufaniem cieszyło się słynne Archeologiczne Zdjęcie Polski (AZP), które realizowano w latach 70. i 80. minionego stulecia. Działalność ta usytuowała Polskę oraz jej badaczy w czołówce światowej w dziedzinie archeologii. Teraz takie znaczenie mają wykopaliska prowadzone przed wybudowaniem autostrad i dróg szybkiego ruchu. Eksponowane w mediach hasło, że „Polska jest w budowie” jest rzeczywistym faktem. Miło jest też stwierdzić, że ową cegiełkę do budowy naszego kraju ofiarowują archeolodzy, których praca na stanowiskach, a później i w gabinetach naukowych, w sposób znaczny buduje naszą świadomość o pradziejowych dziejach ziem polskich. W przypadku badań na odcinku Dębica-Radymno, Polski południowo-wschodniej.

Katalog dostępny będzie w ofercie wydawniczej Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego oraz miejmy nadzieję, że w dobrych księgarniach na półce z pozycjami naukowymi.