„Twierdza Srebrna Góra” – G. Podruczny, T. Przerwa – recenzja

Jesienią 2010 roku na polskim rynku edytorskim ukazała się praca dotycząca dziejów jednej z dolnośląskich warowni pruskich – Twierdzy Srebrna Góra. Książka stanowi monografię tego założenia obronnego, a została wydana nakładem wydawnictwa Bellona.

Autorami publikacji są wieloletni badacze tematu – G. Podruczny oraz T. Przerwa. W ich dorobku naukowym znajduje się wiele pozycji i artykułów, w znacznej mierze związanych z różnymi aspektami historii Śląska, a w części dotyczących bezpośrednio miasteczka Srebrna Góra oraz górującej nad nim twierdzy.

Publikacja stanowi pełną syntezę dziejów warowni, wzniesionej w drugiej połowie XVIII wieku. Jej wyjątkową cechą jest połączenie trzech elementów treści niezwykle ważnych dla ukazania pełnego obrazu każdego bardziej znaczącego założenia obronnego: opisu historycznego, analizy problemów architektonicznych oraz dziejów pozamilitarnych obiektu. Recenzowana pozycja podzielona została na 14 rozdziałów, w obrębie których wyróżniono podrozdziały (niektóre z nich rozbudowano także o poszczególne punkty). Przedstawiono w nich różne kwestie dotyczące twierdzy, począwszy od uwarunkowań związanych z budową, poprzez opis fortyfikacji, działań militarnych, garnizonu; nie pominięto również dziejów warowni w okresie II wojny światowej i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Zaprezentowano także współczesne wykorzystanie budowli – rozwój turystyki oraz jej renowację.

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż wszystkie informacje w pracy podawane są w sposób jasny i czytelny, a jednocześnie niezwykle precyzyjny, przez co publikacja – zachowując w pełni swój naukowy charakter – nie ogranicza szerokiego kręgu Odbiorców, którzy zainteresują się jej lekturą.

Pozytywnie na merytoryczny obraz książki rzutuje zauważalna niemal na każdej stronie głęboka analiza i krytyka materiałów, z których korzystali autorzy w czasie prac nad powstawaniem monografii, połączona z własnymi wnioskami twórców pracy, formułowanymi w sposób trafny i interesujący. Odnośnie wspomnianych materiałów – źródeł i opracowań, na wyróżnienie zasługuje szczególnie ich różnorodność oraz proweniencja. Publikacja powstała dzięki dokonaniu przez jej twórców wielu kwerend w różnego typu archiwach, bibliotekach i muzeach1, głównie w Polsce, a także w Niemczech, Austrii i Francji. Dla kwestii dotyczących kartografii i ikonografii twierdzy niebagatelne znaczenie miały zwłaszcza kwerendy w placówkach berlińskich2. Materiały źródłowe uzupełnia niezwykle bogata literatura przedmiotu, w tym obejmująca opracowania nieopublikowane. Jej wybór również zamieszczono w bibliografii pracy. Istotną merytoryczną bazą pomocniczą dla autorów okazały się trzy srebrnogórskie konferencje historyczne, których współorganizatorami byli, m.in. twórcy książki. Odwołania do wielu prezentowanych wówczas materiałów można często odnaleźć w pracy3.

Publikacja posiada niewielką ilość błędów warsztatowych. Zauważyć można drobne powtórzenia prezentowanych informacji szczegółowych, powstałe prawdopodobnie na skutek niepełnej (choć wystarczającej) korekty treści pisanej przez dwóch autorów.

Charakterystyczna terminologia użyta w pracy, związana głównie z architekturą obronną, została ujęta na końcu książki w postaci zwięzłego słowniczka, który dość jasno prezentuje znaczenie najważniejszych terminów. Do nielicznych błędów, lecz niestety bardzo powszednich w polskiej historiografii, należą zastosowane błędne pojęcia takie jak: transzeja oraz kampania wrześniowa.

Na zainteresowanie zasługują licznie zamieszczone w publikacji archiwalne plany umocnień, schematy, dawne fotografie z różnych okresów, pocztówki itp. Cennym dodatkiem są także współczesne rekonstrukcje niektórych dzieł obronnych, wykonane na podstawie materiałów źródłowych. Współczesny (obecny) stan zachowania umocnień prezentuje jedynie kilka zdjęć. Prawdopodobnie nie chciano powielać fotografii szeroko dostępnych w Internecie, choć przedstawienie aktualnej postaci niektórych części twierdzy byłoby także istotnym akcentem, tym bardziej, że dzieje warowni omówiono w całości, nie pomijając ostatnich lat. Drobnym mankamentem jest również brak wykazów poszczególnych kategorii elementów dodatkowych tekstu oraz ich numeracji.

Bardzo korzystnie w stosunku do wartości merytorycznej prezentuje się także rynkowa cena publikacji oraz jakość wydania. Książkę zaopatrzono w solidną twardą oprawę, a ze względu na wielkość czcionki czytanie pracy nie nuży. Na wysokim poziomie przedstawia się kwestia korekty wydawniczej, choć skryły się przed nią nieliczne błędy graficzne, a także ortograficzne.

Syntezę dziejów Twierdzy Srebrna Góra ogólnie należy ocenić bardzo wysoko. Jest to pierwsza pełna monografia tej warowni, w której nie pominięto wszystkich istotnych aspektów jej historii. Autorskie wnioski oparte na wielu materiałach źródłowych różnych typów, wsparte solidną dozą wykorzystanych opracowań dały bardzo dobry rezultat, przez co Czytelnik otrzymuje solidną publikację, tak pod względem merytorycznym, jak i edytorskim. Praca ta wpisująca się w odnowiony w polskiej nauce dyskurs dotyczący fortyfikacji pruskiej (s. 13), stanowi istotny wkład w dorobek krajowej (i nie tylko) historiografii z zakresu dziejów architektury obronnej.

Plusy i minusy:
Na plus:
+ pierwsze całościowe ujęcie tematu
+ fotografie i ryciny poszczególnych obiektów, zwłaszcza archiwalne
+ bogata bibliografia, w szczególności ilość wykorzystanych materiałów źródłowych
+ autorzy głęboko wnikają w temat, formułowane wnioski są oparte na dogłębnej znajomości zagadnienia
+ styl pisarski autorów
+ cena w stosunku do wartości merytorycznej
Na minus:
- drobne pomyłki nie wpływające na odbiór książki
- pożądanym dodatkiem byłoby zamieszczenie w pracy skróconego katalogu dzieł obronnych, ukazującego ich stan współczesny

Tytuł: Twierdza Srebrna Góra
Autorzy: Grzegorz Podruczny, Tomasz Przerwa
Wydawca: Bellona
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-11-11923-9
Liczba stron: 549
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu. [↩]
2. Geheimes Staatsarchiv Preussicher Kulturbesitz oraz Staatsbibliothek zu Berlin Preussicher Kulturbesitz będące instytucjami Stiftung Preussicher Kulturbesitz. [↩]
3. Pokłosiem każdej z konferencji było wydanie drukiem materiałów w formie zbioru artykułów, vide:Twierdza Srebrnogórska, pod  red. T. Przerwy i G. Podrucznego, Srebrna Góra 2006; Twierdza Srebrnogórska II: wojna 1806-1807 – miasteczko, pod red. T. Przerwy i G. Podrucznego, Wrocław 2008;Twierdza Srebrnogórska III: miasteczko i fortyfikacje, pod  red. T. Przerwy i G. Podrucznego, Wrocław 2010. [↩]