„Powstanie listopadowe” - T. Skoczek, E. Noiński - recenzja

Naród polski, niezwykle naznaczony przez historię, ma szczególny stosunek do niepodległości. Nasza tożsamość narodowa budowała się właśnie na dążeniu do niepodległości, która przez wieki zakorzeniła się w sercach Polaków. Owo zakorzenienie się nie byłoby możliwe bez sztuki. W poprzednim i obecnym roku obchodzimy 180 rocznicę jednego z największych zrywów niepodległościowych. Fakt ten postanowiono uczcić okolicznościowym albumem Powstanie listopadowe, w którym zaprezentowano XIX wieczną sztukę malarską odnoszącą się do tytułowego okresu.

Album Powstanie listopadowe został wydany przez Oficynę Wydawniczą Proszówki pod patronatem Muzeum Niepodległości w Warszawie oraz Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Chciałbym zaznaczyć, że jest to pierwsza część z zaplanowanej serii wydawniczej o nazwie Polskie Powstania Narodowe. Album powstał w związku z konferencją naukową Powstanie listopadowe 1830 - 1831. Historia - tradycja - media,która miała miejsce w dniach 19-20.10.2011 r. w Muzeum Niepodległości.

Już na pierwszy rzut oka album sprawia naprawdę bardzo dobre wrażenie.  Wydany został w bardzo prostym, klasycznym stylu, aczkolwiek wygląda imponująco. Twardą okładkę przyozdobiono granatową skórą,  na której umieszczono pozłacany tytuł, co trzeba przyznać wygląda niezwykle kunsztownie. Strony w tytułowej księdze wydrukowano na trwałym, grubym papierze. Jakość druku również nie pozostawia nic do życzenia.  Trzeba mieć na względzie, iż jest to pozycja przede wszystkim bibliofilska, która powinna cechować się wysoką jakością wydania. Śmiało można stwierdzić, iż tytułowa pozycja odznacza się nadzwyczajną jakością wydania na tle pozostałych polskich wydawnictw tego typu.

Przejdźmy teraz do zawartości treściowej. Album otwiera słowo wstępne autorstwa Tadeusza Szpotańskiego, dotyczące zarysu dziejów powstania listopadowego.  Tekst ten jest skróconą i zapomnianą wersją pracy z 1930 roku wyżej wymienionego autora. Wobec ogromnej literatury narosłej wokół tytułowego zagadnienia, bardzo dobrym pomysłem wydawców było sięgnięcie po pracę Szpotańskiego. Tekst ten czyta się bardzo przyjemnie, dzięki niezwykłej erudycji autora i mimo tego, iż ma on ponad 80 lat, nie stracił wiele na swojej aktualności wobec nowych faktów historycznych. Po słowie wstępnym, zapoznajemy się z krótkim szkicem dotyczącym ikonografii powstania listopadowego, autorstwa dr. Tadeusza Skoczka.

Zdaję sobie sprawę, że album jest przede wszystkim publikacją książkową o charakterze ilustracyjnym z niewielką ilością tekstu, lecz w kontekście przedstawianej twórczości wypadałoby szerzej opisać autorów poszczególnych dzieł. Trzeba przyznać, że dwie strony tekstu wprowadzającego w zasadniczą tematykę to za mało, szczególnie dla osób, które interesują się w pierwszej kolejności historią pisaną. Inaczej całkowicie odbiera się określoną książkę, o której ma się szersze pojęcie.  Zarówno część poświęcona zarysowi dziejów postania, jak i ta opisująca ikonografię, zostały przetłumaczone na język angielski.  Na końcu publikacji, w celu łatwiejszego odnalezienia danego dzieła, zamieszczono spis ilustracji wraz z miejscem przechowywania oryginału i nazwą autora.

Jakiego typu dzieła znajdziemy w publikacji  Powstanie listopadowe? Po pierwsze należy zaznaczyć, że w albumie zobaczymy prawie 200 ilustracji, powiązanych z tytułową tematyką. Zaprezentowane zostały powszechnie znane obrazy Wojciecha Kossaka Noc listopadowa, Ze szturmu na Wolę, czy Juliusza KossakaBitwa pod Ostrołęką. W książce spotkamy jeszcze kilka obrazów Kossaków, lecz największą część zajmują dzieła mniej znane w powszechnej świadomości Polaków. Reprodukcje te najczęściej nie pojawiały się wcześniej w żadnych innych wydawnictwach książkowych.  Pochodzą ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Na każdej stronie, gdzie przedstawiono ilustrację, znajduje się informacja o autorze oraz roku wydania wraz z tłumaczeniem na język angielski. Należą się w tym miejscu pochwały wydawcy, gdyż dzięki tłumaczeniu album znajdzie szersze grono odbiorców.

W albumie możemy zapoznać się z mnóstwem dzieł zagranicznych artystów, nawiązujących do czasów powstania listopadowego. Niezwykle ciekawe i rzadko spotykane w innych publikacjach są grafiki Georga Benedikta Wundera, a które zostały tutaj bardzo szeroko zaprezentowane. Równie ciekawymi grafikami są te autorstwa Francois’a de Villain, przedstawiające głównie portrety XIX wiecznych Polaków biorących udział w powstaniu. W albumie znalazły się również dzieła innych znanych europejskich artystów, takich jak: Denis Auguste Marie Raffet, Hippolyte Bellange. Album Powstanie listopadowe prezentuje także twórczość polskich malarzy, nawiązujących w swych pracach do tematyki lat powstania. Co ważne, większość z nich uczestniczyła aktywnie w organizowaniu tego zrywu niepodległościowego. Niektórzy nawet walczyli w wojsku polskim z Rosjanami, tak jak Jan Lewicki, czy Roman Rupniewski. Pierwszy z nich był uczestnikiem bitwy pod Olszynką Grochowską i mógł jako naoczny świadek przedstawić ze szczegółami na swym dziele załamanie się szarży kirasjerów. Rupniewski z kolei stworzył niezwykle wartościowy poznawczo album Wojsko polskie w roku 1831, gdzie przedstawił na akwarelach umundurowanie poszczególnych formacji powstańczych.

Twórcy albumu Powstanie listopadowe wybrali najróżnorodniejsze dzieła nawiązujące do powstania listopadowego, które dodatkowo zostały dobrane pod kątem zróżnicowania stylów malarskich. Obok malarstwa i grafiki, reprezentowanych przez artystów wyżej wymienionych, w albumie można spotkać także szkice i rysunki Jana Feliksa Piwarskiego, litografie Władysława Oleszczyńskiego. Tematyka przedstawiana na kartach albumu przedstawia się bardzo zróżnicowanie. Znaczącą część albumu obejmują ilustracje dotyczące różnych epizodów powstania listopadowego, zarówno tych militarnych (m.in. bitwa pod Grochowem, obrona Olszynki, bitwa pod Wawrem, szturm Warszawy, bitwa pod Stoczkiem), jak i z życia codziennego tego okresu (dzieła - Wielka Sobota 1831 roku, Polacy fortyfikują swoją stolicę Warszawę). Sporą część albumu zajmują portrety osób powiązanych z powstaniem listopadowym (m. in. Józef Bem, Piotr Wysocki, Bonawentura i Wincenty Niemojowscy, Joachim Lelewel, Emilia Szczaniecka).  Ogromną wartość dla historyków wojskowości i nie tylko, przedstawiają  litografie kolorowane K. A. Simona z serii przedstawiającej umundurowanie Wojska Polskiego z 1831 roku, gdzie dokładnie odwzorowano poszczególne pułki (m. in. artylerii konnej gwardii, piechoty liniowej, strzelców konnych, ułanów i wiele innych). Całości niezwykle ciekawego doboru dzieł w albumiePowstanie listopadowe, dopełniają świetne alegoryczne i karykaturalne ujęcia wydarzeń listopadowych m. in. J. Cholewicza - Nagrody są nieśmiertelne i K.A. Simon’a - The most modern Pagianini.

Wszystkie zaznaczone wcześniej pozytywne elementy musiały niestety wpłynąć na cenę albumu, która jak na polskie realia jest stosunkowo wysoka. Jednakże należy podkreślić jeszcze raz, że jest to publikacja przede wszystkim o charakterze bibliofilskim i stąd też wyższy koszt. Z informacji autora tejże recenzji, album na tę chwilę dostępny jest wyłącznie w sprzedaży jedynie za pośrednictwem Muzeum Niepodległości.

Dlaczego warto nabyć, bądź przynajmniej zapoznać się z treścią albumu Powstanie listopadowe? W żadnej innej książce tego typu, dostępnej na rynku wydawniczym, nie znajduje się taka ilość nigdzie wcześniej niepublikowanych dzieł malarskich, odnoszących się do powstania listopadowego. Każdy również, kto ceni przede wszystkim jakość wydania książki, będzie bardziej niż zadowolony. Powstanie listopadowe jest pozycją obowiązkową dla miłośników tego okresu historii. Zadowoleni z jej nabycia będą również znawcy i miłośnicy malarstwa XIX wiecznego. Mając na uwadze niezwykle bogaty dorobek europejskiej sztuki, nawiązującej do polskich zrywów niepodległościowych, pozostaje tylko czekać na wydanie kolejnego albumu z serii Polskie Powstania Narodowe.

Plus minus:
Na plus:
+ imponujące wydanie albumu
+ bardzo duża ilość ilustracji nigdzie wcześniej nie publikowanych
+ zróżnicowany dobór dzieł
+ tłumaczenia wprowadzających tekstów, a także poszczególnych dzieł na język angielski
+ brak jakichkolwiek potknięć językowych, czy przedmiotowych
Na minus:
- cena (jednak z charakteru publikacji bibliofilskiej nie wpływająca na negatywną ocenę)

Tytuł: Powstanie listopadowe
Autorzy: Tadeusz Skoczek, Emil Noiński
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Proszówki
ISBN: 978-83-931437-3-3
Rok wydania: 2011
Ilość stron: 215
Oprawa: twarda
Cena: 260 zł
Ocena: 10/10