„Miraż” - Z. Wojnarowski - recenzja

Narodowe Centrum Kultury jest wydawcą serii Zwrotnice Czasu Historie Alternatywne. Jednak wbrew tej nazwie wydane dotychczas prace nie były prostymi historiami w konwencji historii alternatywnej. Taki jest także Miraż Zbigniewa Wojnarowskiego, który niektórzy klasyfikują jako horror historyczny.

Po przeczytaniu pochlebnych opinii Parowskiego, zawartych na końcu książki czy stwierdzeniu o użyciu konwencji horroru i thrillera zawartego na okładce z ciekawością zasiadłem do lektury. Niestety w miarę czytania kolejnych stron przychodziło coraz większe rozczarowanie.

Miraż jest zbiorem sześciu opowiadań, spiętych fabułą siódmego, w którym stary bileter opowiada dziennikarzowi Robertowi historie związane z nieistniejącym już tytułowym kinem. Część tekstu ukazała się wcześniej w Nowej Fantastyce, teraz w połączeniu z narracją biletera opowiadania mają stanowić zamkniętą całość, co jednak nie do końca się udaje, bowiem okoliczności i powody odnalezienia przez dziennikarza swego rozmówcy są niezwykłe, podobnie jak pewne fragmenty jego historii.

Książka prezentuje poszczególne dekady XX w. Wraz z bohaterami przemierzamy ulice nienazwanego, zapewne fikcyjnego, polskiego miasta od lat 30. do 80. obserwując jak losy ludzi związane były z historią kraju. Ukazanie jednostki na tle różnych wydarzeń jest niewątpliwie największą zaleta tej książki. Możemy dostrzec mechanizm zwykle tragicznego wpływu czasów na bohaterów i ich życie.

Czytelnik ma do czynienia z przeplataniem się ludzkich losów pokazanych na tle burzliwych wydarzeń XX w. z elementami fantastycznymi z pogranicza snu, majaczenia czy może jeszcze czegoś innego. Zastanawiać się można, czy bohaterowie trafiają do alternatywnych rzeczywistości, które jednak są nam przecież dobrze znane. Przeszłość u Wojnarowskiego jest naszą przeszłością wzbogaconą o elementy fantastyczne, jednak ich pochodzenie jest dla nas utajnione. Osobiście brakowało mi konsekwencji w wyjaśnieniu, czy choćby zasugerowaniu, losów bohaterów, ich wyborów. Momentami odnosi się wrażenie, że są oni zaskoczeni odmienioną rzeczywistością, czasem zaś przyjmują ją jako coś zupełnie normalnego. Zagubienie, brak wyjaśnienia, poczucie klęski są stałymi elementami ich historii.

Książka jest, a przynajmniej jak można wnosić z jej konstrukcji, miała być pretekstem do spojrzenia na historię XX w. poprzez sztukę filmową. W zamyśle autora losy bohaterów wiązały się z kinem Miraż i filmem danego okresu, jednak te powiązania nie zawsze są widoczne. Czasem kino czy film stanowią oś fabuły, zdarza się jednak, że Autor bardzo luźno nawiązuje czy tylko wspomina o filmach i Mirażu. Tak naprawdę każda historia mogłaby z powodzeniem funkcjonować osobno, a scalające je opowiadanie nie wnosi niestety wiele.

Mimo zapewnień na okładce nie znajdziemy tu wiele z thrillera czy horroru. Zamiast grozy mamy raczej do czynienia z chaosem, a niewyjaśnione tajemnice nie budzą pozytywnych emocji, ale raczej rozczarowanie czy irytację czytelnika, narracja zaś po prostu się dłuży.

NCK przyzwyczaiło czytelników do ładnie wydawanych książek. Twarda okładka, szyte strony sprawiają, że od strony technicznej czyta się ją z przyjemnością.

W książce brak jest wspólnego mianownika. Wędrówka przez historię, fantastyczne, nierzeczywiste perypetie bohaterów to jednak trochę mało. Łącznikiem jest również wszechobecny pesymizm i niemożność zmiany losów przez bohaterów. Są uwięzieni w różnych pułapkach dziejowych, miotają się ze swymi wyborami, problemami, jednak znikąd nie znajdują rozwiązania, czy wyjaśnienia. Ten brak wspólnego tropu, konsekwencji, wielość niedopowiedzeń powoduje, że czytelnik zastanawia się czy czegoś nie ominął, czy gdzieś tam nie ma może jakiegoś ukrytego dna? Wiemy, że Miraż jest przeklętym kinem, możemy się domyślać kim jest bileter Gaibel, ale dlaczego klątwa dotyka naszych bohaterów czy skąd się bierze – na takie pytania nie znajdziemy odpowiedzi. Może jej istnienie jest konieczne tylko by była pretekstem do opowiedzenia historii?

Plus minus:
Na plus:
+ przegląd poszczególnych dekad życia codziennego w XX w.
+ solidne wydanie
Na minus:
- niekonsekwentna i niespójna fabuła

Tytuł: Miraż
Autor: Zbigniew Wojnarowski
Wydawnictwo: Narodowe Centrum Kultury
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-61587-6
Liczba stron: 536
Oprawa: twarda
Cena: 39 zł
Ocena: 6/10