„Polityka książąt mazowieckich wobec władz Kościoła…” – A. Salina – recenzja

W 2011 r. nakładem Wydawnictwa Poznańskiego ukazała się książka Anny Saliny Polityka książąt mazowieckich wobec władz Kościoła od początku XIV wieku do 1526 r. Jest to bardzo cenna monografia naukowa, będąca wręcz modelowym przykładem tego typu wydawnictwa.

Anna Salina jest pracownikiem Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, w swoich badaniach skupia się nad historią Mazowsza w średniowieczu (do 1526 r.), szczególnie dziejami Kościoła w tej dzielnicy. Zajmuje się również geografią historyczną Mazowsza i edycją krytyczną źródeł. Recenzowana praca jest pierwszą książką autorki, opartą na jej dysertacji doktorskiej.

Tematem pracy, jak można przeczytać we wstępie, nie jest polityka kościelna książąt mazowieckich, ale polityka wobec władz Kościoła, czyli papiestwa, arcybiskupów i biskupów oraz kapituł. Poza obszarem badań pozostają zagadnienia związane np. z nadaniami dla parafii czy sprzyjaniu ich powstawania jako środka pomocniczego do kolonizacji nowych terenów. Poza tym autorka bardzo szeroko i krytycznie omawia dotychczasowy stan badań nad średniowiecznym Mazowszem i Kościołem. Dzięki temu dostajemy obszerny przegląd literatury naukowej z historii średniowiecznego Mazowsza. Równie cenny jest przegląd źródeł, tak rękopiśmiennych jak i drukowanych, wśród których omówione zostały dokumenty, listy, metryki książęce, księgi sądowe, akta kościelne oraz kroniki.

Książka posiada układ rzeczowy, podzielona jest na sześć rozdziałów, te z kolei na podrozdziały. Na początku autorka omawia funkcjonowanie poszczególnych diecezji na terenie średniowiecznego Mazowsza (diecezje płocka, poznańska, gnieźnieńska, chełmska i łucka). Następnie autorka skupia się na takich zagadnieniach jak wpływ książąt mazowieckich na obsadę godności biskupich, a także działania Piastów wobec kapituł na Mazowszu. Szczególnie interesujący jest opis powstania i działalności kapituły warszawskiej. Została ona utworzona po translokacji nielicznej kapituły z Czerska do Warszawy przez Janusza I Starego w 1398 roku. Tenże książę uposażył ją i zabiegał w przyszłości o podbudowanie jej pozycji pośród innych kapituł mazowieckich. Działania te miały na celu nie tylko wzmocnienie pozycji książąt na scenie politycznej, ale także dodać splendoru ich rodowi.

W kolejnych rozdziałach autorka omawia politykę książąt wobec majątku kościelnego. Ukazuje również w jaki sposób Piastowie mazowieccy wykorzystywali Kościół w swojej polityce wewnętrznej i zewnętrznej oraz charakteryzuje jego wpływ na ich związki dynastyczne.

Niewątpliwą zaletą książki jest obszerny, liczący 168 stron aneks, zawierający dokumenty źródłowe, na których opierała się autorka. Poddane zostały krytycznej edycji w oparciu o instrukcję wydawniczą dla źródeł średniowiecznych autorstwa Adama Wolffa1. Posiadają więc nie tylko regest (krótkie streszczenie tekstu w języku polskim), ale także informację o stanie zachowania oryginałów i kopii, uwagi osoby wydającej źródło oraz liczne przypisy. Wszystkie dokumenty są po łacinie.

Recenzowana książka zawiera wykaz skrótów, obszerną bibliografię, a także indeksy: osobowy i geograficzny. Zamieszczono także zestawienie papieży z okresu od XIV do XVI w. oraz listę biskupów sprawujących władzę kościelną na Mazowszu od początku XIV w. do 1526 r. Ponadto książka posiada krótkie streszczenie w języku angielskim. Zrozumienie tematu znacznie ułatwia załączona mapa, przedstawiająca Mazowsze ok. 1526 r. oraz drzewo genealogiczne książąt mazowieckich z dynastii Piastów.

Podsumowując, książka Anny Saliny jest porządną monografią naukową, przeznaczoną głównie dla środowiska naukowego, ale także dla pasjonatów dziejów Mazowsza. Ci drudzy powinni zapoznać się z nią z powodu licznych uwag krytycznych, jakie zostały wysunięte wobec najnowszej monografii dziejów średniowiecznego Mazowsza2. Autorka omawia relację między Kościołem a władzą książęcą Piastów mazowieckich wszechstronnie, opierając się na solidnej bazie źródłowej. Stawia również pytania badawcze na przyszłość, wymagające dalszych badań nad dziejami średniowiecznego Mazowsza.

Plus minus:
Na plus:
+ aneks źródłowy
+ mapa Mazowsza i drzewo genealogiczne
+ porządna monografia naukowa
Na minus:
- dla zaawansowanych czytelników

Tytuł: Polityka książąt mazowieckich wobec władz Kościoła od początku XIV wieku do 1526 roku
Autor: Anna Salina
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie
ISBN: 978-83-7177-789-9
Stron: 448
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Wolff A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI w., „Studia Źródłoznawcze”, 1, 1957, s. 155-176. [↩]
2. Dzieje Mazowsza. Tom I, pod red. H. Samsonowicza, Pułtusk 2006. [↩]