„Rok 1920. Wojna i polityka” – M. Szumiło (red.) – recenzja

Po zakończeniu II Wojny Światowej temat wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921 był przedstawiany rzadko, a jeśli już to zawsze kłamliwie. Wraz z upadkiem komunizmu stało się możliwe obiektywne spojrzenie na konflikt, którego kulminacyjna bitwa, bitwa warszawska, została swego czasu nazwana „osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata”1. Znaczną ilość publikacji przyniosła także okrągła, 90 rocznica tejże bitwy obchodzona w 2010 roku. Spośród nich pozycją wartą polecenia jest z pewnością wydany przez Wydawnictwo UMCS Rok 1920. Wojna i polityka.

Recenzowana praca powstała pod redakcją Mirosława Szumiły z Zakładu Historii Społecznej XX wieku UMCS. Składa się na nią 9 artykułów lubelskich historyków (w tym znakomitego znawcy stosunków społecznych z okresu wojny polsko-bolszewickiej, profesora Janusza Szczepańskiego), materiał źródłowy – instrukcję z 1920 roku o służbie kurierskiej w województwie lubelskim wraz z komentarzem oraz opis albumu fotograficznego Feliksa Przystupy, będący cennym źródłem do badań nad lotnictwem z lat 1919-21.

Prezentowane w książce artykuły odnoszą się do zagadnień zazwyczaj jedynie wspominanych w ogólnych opracowaniach dotyczących wojny polsko-bolszewickiej. Z wiadomych względów punkt ciężkości przeniesiony został na Lublin i okolice. Wart uwagi jest z pewnością tekst Mirosława Szumiły, redaktora publikacji, który prezentuje ukraińskie elity polityczne wobec sojuszu z Polską w 1920 roku. W większości książek dotyczących omawianego okresu Ukraina rysuje się jako kraj właściwie pozbawiony struktur politycznych, które zdają się być ograniczone do osoby atamana Petlury. Z tekstu dra Szumiły wyłania się szereg postaci niezwiązanych z ukraińskim wodzem, pośród których byli zarówno zagorzali przeciwnicy porozumienia jaki i ci, którzy starali się znaleźć wspólną z Polakami płaszczyznę do dyskusji, zgadzając się (tymczasowo) na zajęcie przez Polskę terenów Galicji Wschodniej pod warunkiem wprowadzenia autonomii dla ludności ukraińskiej zamieszkującej jej tereny.

Interesujący jest również artykuł dra Marcina Kruszyńskiego z lubelskiego Oddziału IPN, zarysowujący kształtowanie się struktur polskiej służby konsularnej i dyplomatycznej na terenie Rosji carskiej w latach walk o wschodnie granice Rzeczypospolitej oraz artykuł dra hab. Waldemara Kozyry dotyczący działalności kierownictwa resortu spraw wewnętrznych RP w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Ten drugi tekst daje czytelnikowi wyobrażenie o niezwykłym wysiłku organizacyjnym polskiego ministerstwa, które musiało zapewnić bezpieczeństwo i porządek publiczny w dopiero co utworzonym państwie, targanym konfliktami politycznymi, narodowościowymi i społecznymi. Podstawą do prowadzenia działań często niezgodnych z zasadami demokracji było wprowadzenie stanu wyjątkowego 1 kwietnia 1919 roku, początkowo na 3 miesiące, potem systematycznie przedłużanego aż do maja 1921 roku.

Próby stworzenia komunistycznego aparatu władzy na terenach zajętych przez bolszewików opisał prof. Janusz Szczepański, zaś ogólną sytuację wojskową i polityczną na terenach Lubelszczyzny (co ciekawe – jedynego województwa II RP, które nie graniczyło z żadnym państwem ościennym!) zarysował prof. Jan Lewandowski. Dwa artykuły dotyczą nastawienia Wielkiej Brytanii i Francji do konfliktu polsko-bolszewickiego (autorstwa dr Joanny Złotkiewicz-Kłębukowskiej i dr Małgorzaty Nossowskiej), poświęcono też miejsce postaci podpułkownika armii francuskiej i pułkownika Wojska Polskiego Louisa Faury’ego (dr Lech Maliszewski) oraz sposobowi przedstawiania wojny 1919-1921 w polskich podręcznikach historii na przestrzeni lat (prof. Andrzej Stępnik).

Generalnie poziom przedstawionych artykułów jest wysoki, zdecydowaną większość z nich czyta się z przyjemnością. Największym minusem recenzowanej pozycji jest brak ilustracji. Kilka zdjęć, odnoszących się albo bezpośrednio do poszczególnych artykułów albo ogólnie do wojny polsko-bolszewickiej z pewnością uatrakcyjniłoby znacznie odbiór książki. Brak ilustracji jest szczególnie dotkliwy podczas czytania ostatniego tekstu, napisanego przez profesora Janusza Łosowskiego z Zakładu Archiwistyki Instytutu Historii UMCS, a dotyczącego albumu fotograficznego Feliksa Przystupy. Album ten, zawierający ponad 100 zdjęć z lat 1919-1921, przedstawiający życie lotników z 2 Eskadry Wywiadowczej, przez wiele lat przechowywany był w rodzinie Przystupów jako pamiątka rodzinna. Szerszemu gronu został przedstawiony dopiero w 2008 roku, a wydany w roku 2010, stając się niezwykle cennym źródłem do badań nie tylko nad historią wojny polsko-bolszewickiej, ale i nad samym lotnictwem i życiem codziennym lotników w okresie konfliktu. Autor artykułu przedstawił życiorys właściciela albumu podoficera Feliksa Przystupy, członka 2 Eskadry Wywiadowczej (początkowo: Lotniczej) w Lublinie, dzieje albumu oraz jego zawartość. W tym miejscu wręcz prosiłoby się o zamieszczenie choć kilku fotografii, które dałyby czytelnikowi wyobrażenie o tym, co może znaleźć w oryginalnym albumie. Niestety, przy lekturze Roku 1920… ciekawość jego nie zostanie zaspokojona.

Rok 1920. Wojna i polityka skierowany jest przede wszystkim do czytelników, którzy posiadają już pewną wiedzę na temat wojny polsko-bolszewickiej i chcą ja poszerzyć o często mniej znane, bardziej szczegółowe fakty. Jednak ze względu na ciekawą tematykę oraz dobry poziom tekstów zarówno pod kątem merytorycznym jak i stylistycznym, może być polecany także osobom, które swoja przygodę z konfliktem z lat 1919-1921 dopiero zaczynają.

Plus minus:
Na plus:
+ interesująca tematyka artykułów
+ wysoki poziom merytoryczny
Na minus:
-brak ilustracji (szczególnie dotkliwy przy opisie albumu fotograficznego Feliksa Przystupy)

Tytuł: Rok 1920. Wojna i polityka
Autorzy: Mirosław Szumiło (red.)
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Data wydania: 2011
Okładka: miękka
ISBN 978-83-7784-064-1
Liczba stron: 178
Cena: ok. 28 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. Autorem tego określenia był brytyjski dyplomata, członek Misji Międzysojuszniczej w Polsce, lord Edgar Vincent d’Abernon. [↩]