„Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944-1956)” – B. Kopka – recenzja

Księga Bezprawia jest zbiorem akt normatywnych resortu bezpieczeństwa wydanym przez Instytut Pamięci Narodowej. Ta monumentalna, licząca 1050 stron publikacja uzupełniona jest o płytę CD. Znajdziemy tam skany źródeł, które nie zmieściły się w tomie. Materiał wybrał i opracował dr Bogusław Kopka, historyk IPN.

Praca tego rodzaju jest pierwszą, w której zgromadzono tak obszerny materiał źródłowy. Obejmuje on szereg aktów normatywnych powstałych w latach 1944-1956 w: Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego PKWN, Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego i Komitecie ds. Bezpieczeństwa Publicznego. W pracy pominięto normatywy tworzone przez autonomiczne piony Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (tj. śledczy i więziennictwa) oraz innych jednostek organizacyjnych (KBW, WOP, MO, ORMO), jeśli ich treść nie dotyczyła działań opresyjnych.

Każdy dokument poprzedzony jest regestem wskazującym na autora, datę i miejsce powstania. Większość, spośród 260 opublikowanych dokumentów, pochodzi z zasobów Archiwum IPN. Pojawiają się także materiały z Archiwum Akt Nowych, które znajdują się w zespole Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Departamentu Więziennictwa. Wszystkie ułożone są w kolejności chronologicznej. Dokumenty pochodzą z najwyższego szczebla – ich wystawcami byli: minister, wiceministrowie lub Gabinet Polityczny Ministra. Oprócz tego w skład publikacji wchodzą mające  charakter normatywów materiały z niższych szczebli administracyjnych.

Doskonałą pomocą są biogramy pojawiających się w dokumentach osób. Jednak z powodu braku materiałów nie udało się napisać wszystkich. Biogramy opracowano na podstawie dostępnych informatorów, słowników biograficznych, teczek personalnych czy katalogu internetowego IPN. Obejmują one całość życia, nie tylko okres pracy w bezpiece. Wśród opublikowanych dokumentów znajdziemy rozkazy (w tym karne i organizacyjne), zarządzenia, okólniki, instrukcje, pisma przewodnie, a także telefonogramy. Ich treść pokazuje, w jaki sposób formowały się struktury bezpieki i jak zmieniała się rzeczywistość.

Umacnianie się władzy komunistów powodowało zwiększenie regulacji dotyczących działalności aparatu represji. Z tego powodu wydawano coraz obszerniejsze dyrektywy. Dlatego też nie udało się wydać drukiem tak dużej ilości materiałów. Umieszczono je więc na dołączonej płycie, na której znajdziemy skany dokumentów w formacie PDF. Nośnik obejmuje obszerną, bo liczącą 3857 kart, dokumentację. Znaleźć tam można fotokopie rozkazów, instrukcji czy okólników o mniejszym znaczeniu. Możliwość obejrzenia źródeł w ich oryginalnej formie stanowi niebagatelną wartość. Należy jednak żałować, że nie zamieszczono tam skanów 260 dokumentów opublikowanych w pracy.

Poważną wadą płyty CD jest brak jakiegokolwiek spisu skanów. Ułożono je chronologicznie,w jednym pliku PDF. Aby zapoznać się z treścią, należy przejrzeć cały dokument liczący ponad 3800 stron. Nie stworzono również żadnych indeksów czy biogramów. Otrzymujemy zatem materiał surowy, w którym ciężko cokolwiek znaleźć i w ogóle poruszać się.

Ponadto plik liczący ponad 700 MB aż się prosi o podział na kilka mniejszych. Wydaje się to konieczne zarówno z powodów pragmatycznych (ułatwienie odnalezienia danego dokumentu), jak i technicznych, ponieważ odczytanie płyty trwa dosyć długo. Najlepiej jest skopiować zawartość płyty, bo w przypadku uszkodzenia lub problemów z odczytem można utracić wszystkie dane.

Inaczej wygląda to w przypadku samej książki. Twarda okładka i solidne wydanie sprawiają wrażenie, że można z niej korzystać latami. Podsumowując, pracę należy ocenić bardzo pozytywnie. Ilość udostępnionego materiału jest naprawdę imponująca, a część drukowaną bardzo dobrze opracowano. Każdy, kto zajmuje lub interesuje się tym okresem, powinien mieć tę pracę w swoich zbiorach.

Plus minus:
Na plus:
+ ogromna ilość materiału źródłowego uzupełnionego o płytę CD
+ biogramy i opracowanie źródeł
+ estetyczne wydanie
Na minus:
- brak jakichkolwiek udogodnień do przeglądania skanów na płycie

Tytuł: Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944-1956)
Autor: Bogusław Kopka (wybór i opracowanie)
Wydawnictwo: Instytut Pamięci Narodowej
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-7629-253-3
Liczba stron: 1050
Oprawa: twarda
Cena: 70-80 zł
Ocena: 9/10