„Komendant podziemnej Warszawy” – A.K. Kunert – recenzja

W roku 2003 przeprowadzono ankietę, która badała wiedzę polskiego społeczeństwa na temat Powstania Warszawskiego. Zapytano 1028 dorosłych mieszkańców Polski m.in. o to, kto dowodził Powstaniem Warszawskim. Padały najrozmaitsze odpowiedzi1 , ale tylko 3,2 % osób podało prawidłową odpowiedź - płk. „Monter„ Antoni Chruściel. Może w związku z tym warto sięgnąć po najnowszą książkę A.K. Kunerta ”Komendant podziemnej Warszawy”, będącą biografią dowódcy Powstania

Autor

Andrzej Krzysztof Kunert to redaktor naukowy i edytor ponad 130 publikacji oraz znany polski historyk urodzony 12 października 1952 r. w Warszawie. Jest on prezesem zarządu Fundacji Archiwum Polski Podziemnej 1939–1956, współzałożycielem Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej, sekretarzem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. To również autor wielu książek m.in.: Słownika biograficznego konspiracji warszawskiej 1939–1944 (1987), Ilustrowanego przewodnika po Polsce podziemnej 1939–1945 (1996), Generała Tadeusza Bora-Komorowskiego w relacjach i dokumentach (2000), Kroniki Powstania Warszawskiego (2004), Katyń – ocalona pamięć (2010). Współtworzył także wielotomową Wielką Ilustrowaną Encyklopedię Powstania Warszawskiego.

Bohater książki 

Antoni Chruściel urodził się 16 czerwca 1895 r. w Gniewczynie Łańcuckiej. Od roku 1909 działał w tajnym skautingu w Jarosławiu, w 1914 r. ukończył gimnazjum i wstąpił do Legionu Wschodniego, a po jego rozwiązaniu dołączył do armii austriackiej. Pod koniec wojny dowodził kompanią w 90. pp z Jarosławia. Od grudnia 1918 r. w wojsku polskim, m.in. w 14. pp, 42. pp, 6. Pułku Strzelców Podhalańskich. W 1919 r. mianowano go kapitanem, a w roku 1926 – majorem. W latach 1929–31 był słuchaczem kursu Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, a następnie wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty na Rembertowie. Od 1931 r. awansował na stopień podpułkownika. Następnie odbywał staż na stanowisku dowódcy 40. pp, a od marca 1938 r. był dowódcą 82. Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki w Brześciu. Na czele tej jednostki walczył w kampanii wrześniowej w 1939 r. w ramach armii „Łódź„, m.in. w obronie Twierdzy Modlin. Na mocy układu kapitulacyjnego przejściowo przebywał w niewoli. Od czerwca 1940 r. działał w konspiracji, od października owego roku był szefem sztabu Komendy Okręg Warszawa Miasto ZWZ, a od maja 1941 r. mianowano go komendantem tego okręgu – ”Komendantem podziemnej Warszawy”. W 1942 r. został pułkownikiem. Podczas powstania w Warszawie dowodził całością wojsk powstańczych. Od 20 września 1944 r. był dowódcą Warszawskiego Korpusu AK. Za udział w Powstaniu Warszawskim awansowano go do stopnia generała brygady. Po kapitulacji dostał się do niemieckiej niewoli, m.in. w oflagu w Colditz, gdzie doczekał końca wojny. We wrześniu 1946 r. władze PRL (uchwałą Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej) pozbawiły go obywatelstwa polskiego. Po wojnie przebywał na emigracji w Londynie, a w 1956 r. znalazł się w Waszyngtonie, gdzie zmarł 30 listopada 1960 r. W roku 2004, w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego, urnę z prochami generała sprowadzono do Polski i uroczyście złożono na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. 

Książka 

Recenzowana publikacja jest pierwszą tak obszerną biografią gen. „Montera”. Andrzej Krzysztof Kunert napisał w Przedmowie, że:

„pierwsza książka o Antonim Chruścielu „Monterze” ukazuje się po sto szesnastej rocznicy jego urodzin i sześćdziesiątej siódmej rocznicy Powstania Warszawskiego, po sześćdziesiątej piątej rocznicy pozbawienia go obywatelstwa polskiego przez władze Polski Ludowej, po czterdziestej pierwszej rocznicy śmierci w dalekim Waszyngtonie i siódmej rocznicy jego trzeciego już pogrzebu – dopiero teraz w Warszawie”1.

 Oprócz wspomnianej już Przedmowy, autor podzielił swą pracę na siedem następujących rozdziałów :

– Rozdział I Urodzony w niewoli, okuty w powiciu;
– Rozdział II W odrodzonym wojsku polskim;
– Rozdział III Komendant podziemnej Warszawy;
– Rozdział IV Przed godziną „W”;
– Rozdział V Dowódca Powstania Warszawskiego;
– Rozdział VI Na uchodźstwie po wojnie;
– Rozdział VII Trzy pogrzeby i pośmiertne upamiętnienia.

Moim zdaniem najciekawsze fragmenty książki to te dotyczące decyzji ustalającej godzinę „W„ oraz samych walk podczas Powstania Warszawskiego. Szczególnie zainteresował mnie opis próby przedostania się ze Starówki w nocy z 30 na 31 sierpnia 1944 r., którą to akcję „Monter„ oceniał jako ”największą z dotychczasowych operacji wojskowych przeprowadzonych w Warszawie”2. Antonii Chruściel po latach wspominał to nieudane natarcie: „Nie dałem po sobie poznać, ale to była dla mnie najgorsza doba z całego Powstania”3.

Kolejny bardzo intrygujący aspekt, to nienagłaśniana dotychczas sytuacja, kiedy to około 10 września 1944 r. w Warszawie miało miejsce coś, co można nazwać „próbą buntu„. Pewna grupa oficerów powstania (m.in. płk. Rzepecki i płk. Iranek) chciała dokonać zamiany, by gen. „Bora„ T. Komorowskiego na stanowisku Komendanta Głównego AK zastąpił płk ”Monter”.

Wiele pozytywów dodają załączone Aneksy, których jest w sumie 5:

– Antoni Chruściel „Monter” – Powstanie Warszawskie (1946, 1948);
– Wywiad z gen. bryg. Antonim Chruścielem „Monterem” (1949);
– Gen. bryg. Antoni Chruściel „Monter”, Powstanie a postawa Narodu w ubiegłym pięcioleciu (1949);
– Wywiad z gen. bryg. Antonim Chruścielem „Monterem” (1954);
– Relacja przesłana Bernardowi Markowi (1958). 

Książkę zamyka bogata bibliografia zawierająca aż 188 pozycji, w tym także archiwa (np. Archiwum Instytutu Historii PAN, Centralne Archiwum Wojskowe, Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Sikorskiego) oraz indeks osobowy.

Książkę czyta się dobrze pomimo wielu kilkustronicowych cytatów włączonych do treści przez autora.

Należy zwrócić uwagę na piękne, wręcz luksusowe, wydanie książki. Twarda okładka oprawia papier w wysokiej jakości. Kartki są zszyte solidnie, co gwarantuje wysoką jakość publikacji. Znajduje się tu wiele zdjęć archiwalnych oraz dokumentów. Jest także kilka współczesnych, kolorowych fotografii przedstawiających m.in. budynki i miejsca opisywane w książce, a także np. mundur generała. Na okładce znajdują się dwa zdjęcia: jedno przedstawia bohatera opisywanych historii, drugie obronę barykady w czasie Powstania Warszawskiego. Po zobaczeniu okładki, czytelnik od razu wie, czego dotyczy książka. Bardzo wysoko należy ocenić pracę redakcyjną. Podczas lektury nie znalazłem żadnych błędów.

Uwagi 

Niestety, moim zdaniem, autor nie wykorzystał w pełni możliwości, jakie daje przedstawienie postaci w pozycji biograficznej. Najbardziej brakuje według mnie zagłębienia się w życie osobiste, rodzinne. Bez tego otrzymujemy trochę „pomnikowe” i nieskazitelne przedstawienie bohatera, , bez codziennych życiowych problemów i wyborów. Nie dowiemy się, co Antonii Chruściel lubił jeść, co pić, jak spędzał wolny czas, jakim był ojcem, jakim mężem. Recenzowana praca przedstawia bohatera wyłącznie jako żołnierza, a nie osobę prywatną. Tego najbardziej mi brakuje w tej książce.

Kolejną sprawą, na którą pragnąłbym zwrócić uwagę, jest to, że wiele cytatów przytacza sam autor. Relacje, fragmenty dokumentów, rozkazów, oceny, elementy innych opracowań stanowią bardzo znaczną część pozycji. Nie jestem w pełni przekonany, czy tych cytatów nie jest po prostu zbyt wiele. Może lepszym rozwiązaniem byłoby umieszczenie np. relacji Jana Rzepeckiego, Kazimierza Iranka-Osmeckiego, Stanisława Webera (tych dotyczących „Montera”), czy też ocen A. Chruściela przez jego przełożonych z przedwojennej armii, w zamieszczonych na końcu książki Aneksach.

Podsumowanie

Po pracę Komendant podziemnej Warszawy naprawdę warto sięgnąć. Osoby zainteresowane postacią gen. „Montera” Antoniego Chruściela, historią II wojny światowej, armią podziemną w okupowanej Polsce i walkami podczas Powstania Warszawskiego nie powinny zawieść się podczas lektury. Bardzo ładna okładka i piękne wydanie zachęcają do zakupu i przeczytania książki. Ja także zachęcam i polecam. 

Plus minus: 
Na plus:
+ tematyka książki
+ pierwsza obszerna biografia gen. A. Chruściela
+ dobry styl autora
+ piękne wydanie
Na minus:
- brak dokładniejszego przedstawienia prywatnego życia bohatera
- zbyt wiele cytatów

Tytuł: Komendant podziemnej Warszawy. Generał „Monter” Antoni Chruściel
Autor: Andrzej Krzysztof Kunert
Wydawca: Świat Książki
Data wydania: 2012
ISBN: 978-83-7799-786-4
Strony: 512
Oprawa: twarda
Cena: 44,90 zł (z okładki)
Ocena recenzenta: 7/10

1. A.K. Kunert, Komendant podziemnej Warszawy, s. 15. [↩]
2. Tamże, s. 258. [↩]
3. Tamże, s. 262. [↩]