„Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa...” – A. Lityński – recenzja

Wydawnictwo C.H. Beck w swojej serii Wykłady specjalizacyjne opublikowało książkę, która powinna być lekturą obowiązkową nie tylko dla historyków prawa, ale i dla wszystkich osób interesujących się dziejami komunizmu, a w szczególności Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Książką tą jest praca profesora Adama Lityńskiego Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs. Warto zauważyć, że recenzowane dzieło stanowi już drugie wydanie w przeciągu zaledwie dwóch lat. Jak w krótkiej przedmowie podniósł sam Autor nowe wydanie zostało uzupełnione o najnowsze źródła i literaturę oraz dodany został podrozdział o radzieckiej adwokaturze (strony 326-335).

Prof. dr hab. Adam Lityński związany jest zawodowo od 1966 roku z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach, a od 2001 r. wykłada na Wyższej Szkole Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach. W latach 1995-2011 pracował również na Uniwersytecie w Białymstoku.1 Czytelnikom być może najbardziej znany jest z dwóch podręczników historii prawa, a mianowicie Historii ustroju i prawa Polski Ludowej wydanej wspólnie z prof. Marianem Kallasem (PWN 2000 r., dodruk w 2003 r.) oraz Historii prawa Polski Ludowej (LexisNexis, najnowsze wydanie IV z 2010 r.)

Badania prowadzone nad prawem Polski Ludowej zaowocowały rozszerzeniem zainteresowań Autora na system prawny, który musiał być wzorem dla prawników polskich po roku 1945, dlatego też czytelnik otrzymał do swoich rąk pracę profesora Lityńskiego pt. Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs. Muszę przyznać, że celowo powtórzyłem w tekście głównym recenzji ten tytuł, ponieważ nie mogę oprzeć się wrażeniu, że jest on zamierzeniem nieco ironiczny. Bez wątpienia ów „krótki kurs” nawiązuje do  dogmatycznej wręcz w Związku Radzieckim pracy pt. Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs (w Polsce wydanej po raz pierwszy w 1948 r.). Ten rodzaj poczucia humoru, przy poważnym przecież temacie, pojawia się na kartach niniejszego podręcznika nie tylko w samym tytule. Warto podkreślić, że styl Autora nie jest „suchy i naukowy”, jak mógłby się obawiać czytelnik widząc, że recenzowana książka jest publikacją akademicką. To z pewnością kolejna z wielu zalet tej pracy.

Dzieło profesora Lityńskiego składa się z czterech rozdziałów, a zakończone jest kalendarium, spisem najważniejszych aktów prawnych oraz indeksem osobowym i rzeczowym. Z kolei spis literatury (proszę zwrócić uwagę na ilość publikacji!) znajduje się na początku książki. Rozdział I dotyczy prawa konstytucyjnego (s. 19-114), rozdział II – prawa karnego (s. 115-196), rozdział III – prawa cywilnego (s. 197 -289), natomiast rozdział IV – sądów i organów ścigania (s. 291-388). Praca rozpoczyna się wprowadzeniem (s. 1-18), w którym Autor prezentuje swoje uwagi na temat filozofii marksistowskiej oraz wynikających z niej koncepcji państwa i prawa. Szczególnie jest to istotne dla zrozumienia poglądów bolszewików na samo prawo, oraz na ich próbę zastąpienia prawa i praworządności nowym tworem, noszącym nazwę „praworządności rewolucyjnej” z jej charakterystycznym odrzuceniem podstawowych zasad prawnych ogólnie przyjętych w XIX i XX wiecznych kodyfikacjach.

Praca profesora Lityńskiego jest w mojej opinii dziełem kompletnym. Autor bez fałszywej skromności podaje, że według jego wiedzy jest to jedyna taka synteza na świecie2 i ciężko się z tym zdaniem nie zgodzić. Otrzymujemy bowiem dokładne omówienie nie tylko prawa konstytucyjnego, cywilnego czy karnego, ale przeczytamy także o ustroju, filozofii, a nawet o postaciach poszczególnych radzieckich prawników. Uwadze profesora nie umknęła również niebagatelna rola służb bezpieczeństwa w systemie prawnym ZSRR. Niezwykle ciekawe jest również analizowanie przez Autora licznych fikcyjnych zasad prawa radzieckiego, które świetnie wyglądając „na papierze” absolutnie nie były stosowane i przestrzegane.

Książka została wydana w szacie graficznej typowej dla serii „Wykłady specjalizacyjne”. Format jest poręczny, natomiast nieco razi brak jakiegokolwiek materiału ilustracyjnego. Ponieważ przez karty książki przewija się mnóstwo postaci, być może warto byłoby zamieścić ich zdjęcia, chociaż rozumiem, że w przypadku akademickiego podręcznika nie jest to zapewne priorytetem.

Pracę profesora Adama Lityńskiego chciałbym serdecznie polecić nie tylko osobom zainteresowanym historią prawa. Sięgnąć po nią powinny także osoby pasjonujące się historią ZSRR lub ogólniej - systemów totalitarnych. Tak doskonale skomponowane dzieło z pewnością ułatwi zrozumienie wielu procesów jakie miały miejsce w Rosji i ZSRR w latach 1917-1991.

Plus minus:
Na plus:
+ najprawdopodobniej jedyna taka synteza na świecie (oczywiście poza Rosją)
+ kompletna praca na temat prawa Rosji i ZSRR w latach 1917-1991
+ rozbudowany aparat naukowy
+ styl Autora
Na minus:
- całkowity brak wkładki ilustracyjnej

Tytuł: Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs
Autor:  Adam Lityński
Wydanie: 2012
Wydawca: C.H. Beck
ISBN: 978-83-255-3630-5
Stron: 428
Oprawa: miękka
Cena:  ok. 69 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. Szczegółowe informacje: http://www.wszins.tychy.pl/upload/adm/adamlitynski.pdf, stan na 8.11.2012 r. [↩]
2. op. cit. [↩]