„Historia Rosji” – N.V. Riasanovsky, M.D. Steinberg – recenzja

Przez niemal 30 lat podstawowym podręcznikiem dla studentów,  jeżeli chodzi o historię Rosji była dwutomowa praca prof. Ludwika Bazylowa. Ten nieco przestarzały już podręcznik może wkrótce zastąpić inna praca – Historia Rosji – profesorów Riasanovsky’ego i Steinberga. Umarł król, niech żyje król?

Historia Rosji  to pierwsze wydanie polskie (przełożone z najnowszego, siódmego wydania A History of Russia, Seventh Edition z 2000 r.) cieszącego się ogromną popularnością podręcznika prof. Riasanovsky’ego. Jest on obszerną syntezą historii Rosji i punktem wyjścia do dalszych badań.

Wspomniane wydanie ma nie jednego, a dwóch autorów. Nicholas V. Riasanovsky, emerytowany profesor historii Europy na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley to jeden z najwybitniejszych historyków Rosji1. W 1987 r. został członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk. Młodszy z autorów – Mark D. Steinberg – to profesor historii na Uniwersytecie Illinois w Urbanie i Champaign2. Specjalizuje się w kulturalnej, intelektualnej oraz społecznej historii Rosji końca XIX i początku XX wieku. Rezultatem współpracy obu badaczy jest omawiane wydanie, spójne wewnętrznie, poddane znacznym rewizjom, szczególnie jeżeli chodzi o okres od 1855 roku do chwili obecnej. Bowiem praca kończy się na prezydenturach Jelcyna (1991-1999) oraz Putina (2000-2008), stając się „najświeższym” podręcznikiem akademickim dotyczącym współczesnej Federacji Rosyjskiej.

Książka składa się z 7 rozdziałów obrazujących kolejne etapy rosyjskiej historii. Szeroko i dość szczegółowo omawia dzieje przed pojawieniem się Rosjan aż po rządy Putina. Autorzy przedstawiają historię Rusi Kijowskiej, rozbicia dzielnicowego, Rusi Moskiewskiej, a następnie Cesarstwa Rosyjskiego, by skoncentrować się na okresie sowieckim. Postkomunistyczna Rosja – Federacja Rosyjska to etap zamykający podręcznik. Każdą obszerną część kończy omówienie społeczeństwa, religii i kultury danej epoki.

Warto zwrócić uwagę, że autorzy używają terminu russian – „rosyjski” w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, w rosyjskim znaczeniu rossijskij, a więc odnoszącym się do państwa i jego mieszkańców, także nie-Rosjan, np. rossijskaja imierija, jak i w sensie narodowym ros. russkij na określenie Rosjan. Terminy Rosja, rosyjski pojawiają się więc w narracji odnoszącej się już do czasów prehistorycznych, dalej dziejów państwa ruskiego, następnie Rusi Kijowskiej, państwa moskiewskiego, Rosji carskiej aż do okresu Związku Sowieckiego. Natomiast stosowany w tekście przymiotnik „sowiecki„ jest synonimem ”radziecki” i ma tu wydźwięk neutralny. Objętościowo rozdziały nie są równe, niemal połowa książki poświęcona jest XX wiekowi, a 200 stron na XVIII i XIX wiek z naciskiem na okres panowania Piotra Wielkiego i Katarzyny Wielkiej.

Pozytywnym zaskoczeniem podczas lektury były liczne odniesienia do historii Polski. N. V. Riasanovsky wielokrotnie odnosi się do sytuacji i historii sąsiadów (państwo litewsko-ruskie, unia w Krewie, potem Rzeczpospolita Obojga Narodów, powstania kozackie, rozbiory) i ich wpływu na wydarzenia w Rosji.

Książka ta praktycznie nie zawiera większych wad i z prawdziwą przyjemnością wystawiam jej wysoką notę. Pewne zastrzeżenia można mieć jedynie do – w gruncie rzeczy – błahostek: np. na mapie Europy Rzeczpospolita Obojga Narodów nazwana jest notorycznie Polską. Poza tym mała czcionka (mimo jasnego papieru) po ponad 800 stronach lektury krótkowidzów może nieco męczyć.

Na tle podręczników akademickich zdominowanej przez opasłe nudziarstwa, praca profesorów Riasanovsky’ego i Steinberga stanowi światełko nadziei, że pisanie o historii może być fascynującą przygodą intelektualną. Wydanie jej przez WUJ stanowi wzór wydawniczy. Oby inne wydawnictwa (i autorzy) czerpały z tego przykładu jak najwięcej.

Plus minus:
Na plus:
+ wysoka wartość naukowa
+ aparat naukowy
+ ogrom materiału, szeroki zakres
+ ciekawa narracja, styl
+ ciekawy temat
+ doskonała praca tłumaczy T. Tesznara i A. Bernaczyk
+ staranne wydanie
+ profesjonalny skład i łamanie
+ tablice genealogiczne, mapy z różnych okresów
+ bardzo obszerna bibliografia (opracowań i monografii zagranicznych i polskich)
+ dobrane zdjęcia
+ aneks: władcy Rosji, podział polityczny ZSRS
Na minus:
– nie wszystkie zagadnienia są równie szczegółowo omówione
– drobne, sporadyczne literówki
– nieco mała czcionka

Tytuł: Historia Rosji
Autorzy: Nicholas V. Riasanovsky, Mark D. Steinberg
Wydanie: 2009
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
ISBN: 978-83-233-2615-1
Stron: 808
Oprawa: miękka
Cena: ok. 80-90 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Napisał m.in.: The Image od Peter Great in Russian History and Thought (Oxford University Press, 1985), The Emergence of Romanticism (Oxford University Press, 1992) [↩]
2.  Jest autorem m.in.: Voices of Revolution, 1917 (2001), Proletarian Imagination: Self, Modernity and the Sacred in Russia, 1910-1925 (2002). [↩]