„Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceausescu 1965-1989” – A. Burakowski – recenzja

„Geniusz Karpat„, „Słońce Karpat„, „Conducător„, „Wódz”, „Światło Dacji”, „Gwiazda Bałkanów”, „Jutrzenka Wszystkich Rumunów”, „Zwiastun Wiosny Rumunów”, „Gwiazda Przewodnia”, „Nadzieja Ludu Rumuńskiego”, „Słoneczny Brylant Rumunów”, „Granitowy Drogowskaz Promiennej Przyszłości”, „Wielki Sokół Górski”, ”Błękitny Orzeł Karpacki”, ”Świetlisty Diadem Rumunii”.

Żaden z innych komunistycznych dygnitarzy, sprawujących rządy po Józefie Stalinie, nie doczekał się tylu propagandowych określeń. I żaden z nich nie wytworzył wokół siebie tak rozwiniętego kultu jednostki. Rumunia Ceausescu była swoistym ewenementem w krajach byłej „demokracji ludowej”. I tę tezę udowadnia w książce Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceausescu 1965-1989 Adam Burakowski.

Książka wydana została w Warszawie w 2008 roku nakładem wydawnictwa Trio oraz Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Składa się z czterech rozdziałów poświęconych poszczególnym etapom rządów Nicolae Ceausescu w komunistycznej Rumunii. Do pisania książki Autor wykorzystał wiele anglojęzycznych publikacji dotyczących historii Rumunii i stosunków międzynarodowych. Oprócz tego sięgnął po publikacje historyków i politologów rumuńskich, które do dnia dzisiejszego nie zostały wydane w języku polskim. Niezwykle ciekawe było wykorzystanie przez Burakowskiego dotąd niepublikowanych materiałów i pism z ambasady Rzeczypospolitej w Bukareszcie.

Pierwszy rozdział – Początki – poświęcił Autor zalążkowi ruchu komunistycznego w Rumunii. Opisał przedwojenne środowisko rumuńskich komunistów oraz kształtowanie się władzy ludowej w pierwszych latach powojennych. Sporo miejsca poświęcił specyfice rządów Gheorghe Gheorghiu-Deja, jednego z prekursorów nowej władzy w karpackim kraju. Burakowski wyjaśnił także skomplikowane relacje pomiędzy rumuńskim „pierwszym garniturem władzy„ oraz omówił walkę o władzę, jaka rozegrała się po śmierci Gheorghiu- Deji, pomiędzy Gheorghem Apostolem, Chivu Stoicą, Ionem Gheorghe Maurerem oraz Nicolae Ceausescu. W rozdziale tym Autor prześledził również karierę przyszłego ”Słońca Karpat”. Opisał krótko życie Ceausescu od momentu narodzin, poprzez karierę szewca, wstąpienie do ruchu komunistycznego, wyjazdy szkoleniowe do Moskwy, a kończąc na wyborze Nicolae na funkcję pierwszego sekretarza Socjalistycznej Republiki Rumunii.

Rozdział drugi – Umacnianie władzy –  dotyczy Rumunii w latach 1965-1974. Autor prześledził tu pierwsze lata panowania „Geniusza Karpat„. Omówił niezwykle zagmatwane stosunki międzynarodowe Rumunii, lawirującej pomiędzy Wschodem i Zachodem, pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, a innymi krajami z obu stron żelaznej kurtyny. Dowiadujemy się, iż Rumunia w omawianym okresie pragnęła pełnić rolę mediatora pomiędzy Wschodem i Zachodem. Kraj ten początkowo prowadził bowiem widoczną politykę zbliżenia do państw zachodnich (świadczy o tym potępienie przez Ceausescu interwencji zbrojnej Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku w Czechosłowacji). Burakowski opisał także pierwsze zbliżenie na linii Bukareszt – Pekin. Rumunia Ceausescu była wówczas jedynym (poza Albanią) europejskim krajem komunistycznym utrzymującym kontakty z  Chińską Republiką Ludową. W  rozdziale tym Autor omówił również politykę wewnętrzną Ceausescu. Sporo miejsca poświęcił pierwszym czystkom w rumuńskiej partii, to jest eliminacji „baronów„ Deja, wciąż zagrażającym dyktatorowi. Nie zabrakło także opisu sytuacji gospodarczej, która w omawianym okresie przedstawiała się dużo lepiej niż w innych krajach tzw. „bloku wschodniego„. Rozdział kończy Burakowski na roku 1974, okresie przełomowym w dziejach Rumunii, gdyż to właśnie wtedy Ceausescu zmienił politykę wewnętrzną – i formalnie ustanowił dyktaturę. Autor  przedstawił „drużynę wodza”, czyli ludzi będących w ówczesnym czasie w bliskim kręgu ”Conducătora”; Rumunię porównał do innych ”demoludów”, a Ceausescu do Todora Żiwkowa, Władysława Gomułki, Josepha Broz Tito, Envera Hodży i Janosa Kadara.

W trzecim rozdziale, zatytułowanym Stagnacja systemu, Autor opisał Rumunię w latach 1975-1985. Przedstawił jej politykę zagraniczną oraz sytuację na arenie międzynarodowej; sporo miejsca poświęcił też rumuńskiej tajnej policji politycznej – Securitate i wszechobecnemu terrorowi, jaki wytworzyła w państwie. Autor zajął się również ucieczką Iona Michaiła Pacepy, doradcy Ceausescu, autora głośnej książki: Czerwone Horyzonty: Kroniki Szefa Komunistycznego Wywiadu, za którego głowę Ceausescu wyznaczył w 1978 roku dwa miliony dolarów, a Jaser Arafat i Muammar al-Kadafi, po dodatkowym milionie. Burakowski opisał w tym rozdziale również politykę wewnętrzną w państwie. Omówił sytuację Żydów, Węgrów i siedmiogrodzkich Niemców, zmuszonych bardzo często do wyjazdu z kraju (wspomniał m. in. noblistkę Hertę Muller). Zarysował sytuację gospodarczą, dotąd – jak sam zaznaczył – bardzo słabo opracowaną w polskiej historiografii. Poruszył temat wielu nietrafionych inwestycji, w tym największej z nich –  bezsensownej budowy kanału Dunaj – Morze Czarne, mającej w Rumunii ogromny wydźwięk propagandowy. Opisał trzęsienie ziemi, jakie nawiedziło Rumunię w 1977 roku, oraz przebudowę (po trzęsieniu ziemi) na wzór socrealistyczny historycznej części Bukaresztu.  Autor poświęcił sporo miejsca dysydentowi – Paulowi Gomie, twórcy wielu książek historyczno-politycznych. Niezwykle ciekawym faktem było opisanie przez Autora Ruchu Medytacji Transcendentalnej, początkowo praktykowanego przez najwyższe władze, a później potępionego i represjonowanego. Rozdział, podobnie jak poprzedni, zakończony został podsumowaniem – omówieniem otoczenia „Słońca Karpat”, oraz porównaniem go do innych europejskich dyktatorów.

Ostatni rozdział książki nosi nazwę Upadek i dotyczy lat 1985-1989. Autor opisuje w nim wzrastające niezadowolenie społeczne z polityki Nicolae Ceausescu oraz jego despotycznej żony Eleny. Śledzi, krok po kroku, jak doszło do rewolucji w Rumunii. Niezwykle ciekawym faktem jest, jak zauważa autor, że gdy systemy komunistyczne innych państw na fali pierestrojki chyliły się ku upadkowi, tak w Rumunii początkowo nic nie wskazywało na taki scenariusz, jaki się dokonał.

Burakowski szczegółowo opisuje rewolucję w Rumunii, poczynając od strajku, jaki wybuchł w Timiszoarze po ogłoszeniu przez władzę przeniesienia do innego miasta węgierskiego duchownego László Tőkésa, krytykującego politykę Ceausescu względem siedmiogrodzkiej mniejszości węgierskiej, a kończąc na rewolucji w Bukareszcie, która zaowocowała ucieczką Nicolae i Eleny Ceausescu z pałacu prezydenckiego, i w konsekwencji – rozstrzelaniem ich. Ostatni rozdział, podobnie jak poprzednie, kończy się omówieniem „drużyny wodza„ i ukazaniem upadku komunistycznej dyktatury na tle innych wydarzeń tzw. ”wiosny ludów”.

Pierwszą książkę w języku polskim poświęconą Nicolae Ceausescu – dzieło o sporych rozmiarach, bo liczące trochę  ponad 400 stron – czyta się dobrze. Nie jest to jednak typowa biografia „Geniusza Karpat„, brakuje w niej bowiem wątków osobistych z życia dyktatora. Jest to  raczej monografia Rumunii w latach 1965-1989. Brakuje mi w niej także stanowiska innych dysydentów – Mircea Eliadego i Emila Ciorana. Książkę mogę śmiało polecić laikom – ludziom, którzy są zainteresowani poznaniem historii Rumunii; ludziom, którzy przejeżdżali kiedykolwiek przez przepiękny, sielankowy okręg Maramuresz lub Siedmiogród, a nagle ich oczom ukazały się ruiny ogromnych fabryk. Potworów, będących świadkami niezwykłej historii. Historii zwykłego szewca, który został ”Słońcem Karpat.”

Plus minus:
Na plus:
+ uporządkowanie wiedzy dotyczącej rumuńskiego komunizmu
+ wyczerpujące dane dotyczące polityki zagranicznej Rumunii.
+ biogramy najważniejszych rumuńskich dygnitarzy komunistycznych
Na minus:
- brak wątków osobistych z życia Nicolae Ceausescu.

Tytuł: Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceausescu 1965-1989
Autor: Adam Burakowski
Data wydania: 2008
Wydawca: Trio, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
ISBN: 978-83-7436-169-9
Stron: 403
Oprawa: twarda
Cena: 44 zł
Ocena recenzenta: 8/10