„III Rzesza a świat islamu” - K. Zdulski - recenzja

W styczniu minęło 80 lat od zdobycia władzy w Niemczech przez NSDAP i jej przywódcę Adolfa Hitlera. Budowana przez niego „tysiącletnia Rzesza” przetrwała jednak tylko 12 lat, zapisując się jednak na trwałe w historii świata. Dzieje III Rzeszy i nierozłącznie z nimi związanej II wojny światowej, cieszą się od lat niesłabnącą popularnością. Recenzowana książka również zakresowo zawiera się w tej tematyce, jednak porusza tematy mniej znane, tj. związki pomiędzy hitlerowskimi Niemcami a światem islamu.

Autor, Krzysztof Zdulski, jest doktorantem w Katedrze Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki WSMiP Uniwersytetu Łódzkiego, a jego zainteresowania badawcze koncentrują się na III Rzeszy oraz stosunkach międzynarodowych na obszarze bliskowschodnim. Wyrazem tego jest przygotowywana dysertacja Turcja w polityce zagranicznej III Rzeszy.

Książka została napisana w układzie problemowo-chronologicznym, w ramach którego istnieje podział na cztery rozdziały. Autor jednak na wstępie zaznacza, że głównymi problemami są postrzeganie islamu przez Adolfa Hitlera w kontekście jego poglądów na chrześcijaństwo i rozwój cywilizacyjny w kategoriach rasowych, polityka zagraniczna III Rzeszy wobec obszaru Bliskiego Wschodu przed wybuchem i w trakcie II wojny światowej oraz udział muzułmanów w oddziałach zbrojnych formowanych pod egidą Wehrmachtu i Waffen SS.

W rozdziale pierwszym autor zaznajamia nas z rasowymi wizjami Adolfa Hitlera, wskazując na jego niechęć do religii chrześcijańskiej. Wiedzę na ten temat zaczerpnięto przede wszystkim z Mein Kampf oraz Rozmów przy stole 1941-1944, w której to pracy zebrano monologi Hitlera do jego najbliższego otoczenia. Na uwagę zasługuje szczególnie podrozdział 1.3, ukazujący koncepcje geopolityczne i geoekonomiczne przywódcy III Rzeszy. Podzielił on świat na strefy wpływów Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii, który to podział, zdaniem autora, może w dużym stopniu tłumaczyć gesty i politykę administracji hitlerowskiej wobec Bliskiego Wschodu. Lapidarnie można określić ją jako brak zainteresowania tym regionem i zachowanie status quo.

Kolejny rozdział dotyczy okresu międzywojennego, w którym początkowe wydarzenia były determinowane przebiegiem I wojny światowej i kończącymi ją traktatami pokojowymi. Jedną z konsekwencji tego konfliktu był rozpad Imperium Otomańskiego, dotychczas dominującego na terytoriach arabskich. K. Zdulski wskazuje na próby zbliżenia Republiki Weimarskiej, a później III Rzeszy, z państwami powstałymi w tym regionie – Arabią Saudyjską oraz Turcją reformowaną przez Kemala Ataturka. Plusem analizy jest szersza perspektywa postrzegania problemów regionu przez autora. Na przykład w relacjach niemiecko-tureckich koncentruje się on nie tylko na nich, ale postrzega inne determinanty mające istotny wpływ, z których główną była obawa Turcji przed ekspansjonistyczną polityką prowadzoną przez Włochów, a ta z kolei zagrażała żywotnym interesom tureckim. Drugim niebezpieczeństwem dla Turcji było dążenie ZSRR, odziedziczone po Rosji Carskiej, do opanowania cieśniny Bosfor. Uważam, że szersze spojrzenie na problem jest wielką zaletą tej pracy. Pomaga to czytelnikowi zrozumieć przywoływane wydarzenia i zachowanie poszczególnych osób.

Rozdział trzeci jest kontynuacją drugiego, ale zdarzenia rozgrywają się w okresie II wojny światowej. Polityka III Rzeszy powoli zaczyna ewoluować, a nabiera rozpędu gdy Hitler orientuje się, że Churchill nie zamierza przed nim skapitulować. Rozpoczynają się próby opanowania Bliskiego Wschodu, kluczowego dla istnienia Wielkiej Brytanii. Dzięki jego strategicznemu położeniu, może on być bazą do ataku zarówno na brytyjskie Indie, jak i na południowe rubieże Związku Radzieckiego. Autor przedstawia w ujęciu chronologicznym kolejne kroki podejmowane przez władze III Rzeszy, zarówno oficjalne jak i nieoficjalne. Jednocześnie analizuje, dlaczego kończą się one porażką we wszystkich przypadkach: Iraku, Syrii, Libanie i Iranie. Osobnym podrozdziałem, niejako wyciągniętym przed nawias, jest omówiona rola Turcji w trakcie II wojny światowej w koncepcjach Hitlera.

Wreszcie w czwartym rozdziale autor koncentruje się na innym aspekcie polityki III Rzeszy wobec islamu, tj. na udziale muzułmanów w siłach zbrojnych wspierających nazistów. Już na początku dzieli ich ze względu na pochodzenie etniczne, które miało pierwszeństwo przed czynnikiem religijnym. Autor poddaje analizie przypadki: Niemiecko-Arabskiego Oddziału Szkoleniowego, Indyjskiego Legionu Wolnościowego, Legionów Wschodnich i Legionu Chorwackiego. Omawia również muzułmańskie jednostki zbrojne, działające w ramach Waffen-SS, a dodatkowo w załączniku znajduje się tabela ze stopniami w Waffen-SS i ich odpowiednikami w Wehrmachcie, co jest ułatwieniem dla czytelnika nie znającego tych relacji.

Podsumowując: III Rzesza a świat islamu jest niezwykle interesującą pozycją, poruszającą temat będący na uboczu polskiej literatury naukowej i popularnonaukowej. Napisana została w sposób rzeczowy i treściwy, w oparciu o różnorakie pozycje bibliograficzne, zwłaszcza zagraniczne. Muszę jednak zwrócić uwagę czytelnika, że jest to przede wszystkim monografia naukowa, rządząca się swoimi prawami, dlatego część historyków – pasjonatów może być zawiedziona prostym stylem i operowaniem faktami bez zbędnych upiększeń. Nie znajdziemy w niej również zdjęć, obrazków, map itp. Niemniej szczerze polecam tę pozycję każdemu zainteresowanemu dziejami III Rzeszy.

Plus minus:
Na plus:
+ nieporuszana dotychczas tematyka
+ logika argumentacji
+ bogata podstawa źródłowa
+ rzeczowość autora
Na minus:
- brak map np. przy opisie działań w Iraku czy Syrii mogłyby być pomocne

Tytuł: III Rzesza a świat islamu
Autor: Krzysztof Zdulski
Wydanie: Łódź 2009
Wydawca: Wydawnictwo Ibidem
ISBN: 978-83-88679-77-3
Stron: 180
Oprawa: miękka
Cena: ok. 29,90 zł
Ocena recenzenta: 8/10