Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku – C. Frejlich (red.) – recenzja

Trwa moda na dizajn (czy też design). Powstają centra dizajnu, organizowane są targi i konferencje, wydawanych jest coraz więcej publikacji na ten temat. Wciąż podkreśla się potrzebę współpracy projektanta z przemysłem, dzięki której powstają rzeczy oryginalne, estetyczne i funkcjonalne, a równocześnie dostępne dla przeciętnego konsumenta.

O tym, że ten sposób myślenia o wzornictwie nie jest czymś nowym, można przekonać się, biorąc do ręki Rzeczy niepospolite – publikację kreślącą sylwetki prawie czterdziestu najwybitniejszych projektantów polskich XX wieku.

Rzeczy niepospolite zostały wydane przez Fundację Rzecz Piękna, związaną z Wydziałem Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz przez Spółkę 2+3 D, wydawcę najbardziej znanego i uznanego kwartalnika projektowego w Polsce o tej samej nazwie. Nie bez powodu wspominam o tym na samym początku mojej recenzji. Wydawca ma w przypadku tej publikacji ogromne znaczenie. Od razu zwraca uwagę perfekcyjne podejście do kwestii związanych z edycją książki. Tutaj wszystko, począwszy od kroju pisma, poprzez rozmieszczenie tekstu i jego kolorystykę, a na doborze fotografii kończąc, tworzy harmonijną, przejrzystą całość. Obcowanie z tą książką to prawdziwa uczta dla oka! Brawa dla odpowiedzialnych za projekt graficzny oraz skład Kuby Sowińskiego i Wojciecha Kubiena – tak pięknej i przemyślanej pod kątem edytorskim pozycji na polskim rynku wydawniczym dawno nie było.

Rzeczy niepospolite to zbiór prawie czterdziestu artykułów, z których większość została wcześniej opublikowana w kwartalniku 2+3 D. Po dodaniu kilku nowych tekstów, ujednoliceniu i uzupełnieniu pozostałych, do rąk Czytelników trafił materiał, który w miarę całościowo obrazuje polskie projektowanie w XX wieku, jak pisze we wstępie redaktorka publikacji, Czesława Frejlich. Książka została podzielona na pięć rozdziałów. Dotyczą one początków polskiego projektowania przed I Wojną Światową, działalności Warsztatów Krakowskich w latach 1910-1930, wzornictwa w okresie międzywojennym, w czasach PRL-u oraz na granicy dwóch ustrojów politycznych. Każdy z rozdziałów poprzedza krótki wstęp charakteryzujący dany okres i towarzyszące mu zjawiska, napisany przez Dawida Crowleya, brytyjskiego historyka i teoretyka dizajnu, specjalizującego się we wzornictwie Europy Wschodniej. Muszę przyznać, że nie jestem do końca przekonana do tego rozwiązania, miałam momentami wrażenie, że autor pisze do czytelnika kompletnie niezorientowanego w historii i sztuce polskiej, z drugiej jednak strony może takie spojrzenie z dystansu pozwala na chłodniejszą ocenę tego, co działo się w Polsce pod względem politycznym, społecznym i artystycznym.

Kwintesencję książki stanowią jednak krótkie, kilkustronicowe artykuły przedstawiające sylwetki najwybitniejszych polskich projektantów XX wieku napisane przez znawców tematu, takich jak Marta Leśniakowska z Instytutu Sztuki PAN, Paweł Banaś z Uniwersytetu Wrocławskiego czy Andrzej Szczerski z Uniwersytetu Jagiellońskiego (notki o autorach znaleźć można na końcu książki). Do właściwego tekstu dołączone zostały biogramy artystów, zawierające najważniejsze informacje dotyczące ich wykształcenia, kariery naukowej i artystycznej. Czytelnik znajdzie tutaj zarówno tak sławne nazwiska jak Stanisław Wyspiański czy Karol Stryjeński, jak i te, które znane są tylko specjalistom. Koniecznie trzeba w tym miejscu podkreślić, że w książce zebrano teksty dotyczące artystów zajmujących się przeróżnymi dziedzinami wzornictwa – na równi potraktowane zostały meble, tkaniny, ceramika i szkło, samochody, pociągi, aparaty fotograficzne i żelazka. Niekiedy osoba projektanta jest tylko pretekstem do opisu pewnego zjawiska czy fenomenu, jak w przypadku Józefy Wnukowej i sopockiej szkoły tkaniny dekoracyjnej czy Alicji Wyszogrodzkiej i pracowni druków tkanin użytkowych przy Instytucie Wzornictwa Przemysłowego.

Z książki płyną dwa główne wnioski dotyczące osoby projektanta. To artysta, ale bardzo silnie związany z realnym światem, tworzący nie dla siebie, ale dla innych. Ślady  jego działalności otaczają nas z każdej strony, są widoczne nie tylko w sprzętach, które mogą zostać uznane za dzieła sztuki, ale i w tych, które ze światem sztuki nie mają nic wspólnego. Ponadto Rzeczy niepospolite pokazują, że praca projektanta to przede wszystkim ciągłe zmaganie się z materią. To nieustające próby przekroczenia granic, które stawia. A wszystko to w imię znalezienia idealnej równowagi między formą a funkcją.

Niewiele można zarzucić Rzeczom niepospolitym. Z pewnością brakuje bibliografii zbiorczej na końcu książki, która podsumowywałaby to, co zostało zamieszczone w przypisach na końcu każdego z tekstów. Dawałoby to szerszy pogląd na stan wiedzy w omawianym temacie. Wszystkie teksty prezentują wysoki poziom merytoryczny, choć jak to zazwyczaj w pracach zbiorowych bywa, są artykuły lepiej napisane, ciekawsze i te nieco słabsze.

Dla wszystkich zainteresowanych historią wzornictwa Rzeczy niepospolite to lektura obowiązkowa. Można ją jednak polecać każdemu, kto chciałby bliżej poznać proces projektowania, losy poszczególnych projektów, często innowacyjnych (zapewne mało osób wie, że wzorem dla samochodu Renault Twingo był zaprojektowany na początku lat 80-tych polski Beskid), a także każdemu, kto po prostu czerpie przyjemność z obcowania z rzeczami pięknymi, estetycznymi, funkcjonalnymi – rzeczami niepospolitymi.

 Plus minus:
Na plus:
 + po raz pierwszy w jednym miejscu zostały przedstawione sylwetki najważniejszych polskich projektantów XX wieku
+ wysoki poziom merytoryczny
+ pozycja perfekcyjna pod względem edytorskim – czcionka, rozkład tekstu oraz kolorystyka tworzą idealnie zharmonizowaną całość
+duża ilość dobrej jakości fotografii, w tym archiwalnych i wykonanych specjalnie na potrzeby książki
Na minus:
 - brak bibliografii zbiorczej na końcu książki

Tytuł: Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku
Autor:  Czesława Frejlich (red.)
Wydawca: 2+3D / Fundacja Rzecz Piękna
Data wydania: 2013
Okładka: twarda
ISDN: 978-83-935975-0-5
Liczba stron: 392
Cena: ok. 82-97 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10