„Leksykon militariów Powstania Warszawskiego” - M. Komuda (red.) - recenzja

W roku 2012 wspólnym nakładem Muzeum Powstania Warszawskiego i Instytutu Pamięci Narodowej ukazała się książka Leksykon militariów Powstania Warszawskiego. W jednym tomie, na prawie 400 stronach, autorzy i wydawcy zamieścili aż 165 haseł odnoszących się do broni oraz wyposażenia Polaków, Niemców, Rosjan i Aliantów Zachodnich. Na kartach książki przedstawiono militaria będące w użyciu podczas walk o Warszawę latem roku 1944.

Recenzowany Leksykon...jest pierwszą monografią poświęconą broni i umundurowaniu wojsk walczących w Powstaniu. Na kartach książki przedstawiono bronie niemieckie, pochodzące sprzed września 1939 r., produkcje konspiracyjne, pochodzące ze zrzutów oraz przybyłe wraz z armią ze wschodu. Znajdziemy tu wzmiankę np. o popularnej „latającej fortecy„, „sztukasie„, „filipince„, „Kubusiu”, „Chwacie”, „tygrysie”, „szafie” („krowie”), „terkotce”, „panterce”, ”pepeszy” czy ”szmajserze”.

Książkę otwiera list Dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego – Jana Ołdakowskiego skierowany do czytelnika. W dalszej części mamy wstęp „Od Redakcji„ oraz ”Wprowadzenie” napisane przez Grzegorza Jasińskiego. Następnie już otrzymujemy zasadniczy trzon książki, czyli opis militariów.

Autorzy podzielili swą książkę na części, odpowiadające rodzajom broni i wyposażenia, zgrupowane w rozdziałach:
- broń palna (karabiny maszynowe, karabiny powtarzalne i samopowtarzalne, pistolety, pistolety maszynowe, rewolwery, ręczna broń przeciwpancerna i granatniki),
- broń pancerna i artyleryjska (artyleria ciągniona, artyleria samobieżna, czołgi, pojazdy bojowe),
- granaty, broń specjalna i osprzęt,
- lotnictwo (samoloty bombowe, samoloty myśliwskie, samoloty rozpoznawcze),
- umundurowanie i oporządzenie.

Układ przedstawienia każdej opisanej broni bądź wyposażenia wygląda w ten sposób, że oprócz krótkiego opisu znajdziemy dane techniczne, zdjęcie eksponatu muzealnego oraz zdjęcie archiwalne. Oprócz tego mamy jeszcze jakąś ciekawostkę w rubryce „Czy wiesz, że...„, wspomnienie powstańcze dotyczące prezentowanej broni ”Okiem Powstańca” oraz literaturę, na podstawie której powstało hasło. Uważam, iż jest to układ bardzo ciekawy i sprawdza się przy praktycznym czytaniu. Podczas przeglądania książki czasami samo zdjęcie zainteresuje nas tak, że zatrzymamy się na chwilę, czytając cały opis. Dodatkowo wtrącone ciekawostki i wspomnienia sprawiają, że np. opis techniczny czy bibliografia (literatura) także zwróci naszą uwagę. Znamienną rzeczą jest to, że w ogólnym opisie sporo miejsca zajmuje wykorzystanie danej broni (wyposażenia) konkretnie podczas Powstania Warszawskiego.

W książce prócz popularnych broni typu: pistolet maszynowy sten, czołg „Pantera„, ckm Maxim wz. 1910, znajdziemy także militaria nieznane lub takie, co do użycia których w Warszawie nie ma do końca pewności. Taką nieznaną bronią jest w moim przekonaniu np. amerykański pistolet maszynowy United Defense wz. 1942 ”udet”.

Bardzo interesujące treści możemy odczytać pod hasłami dotyczącymi zdobycznych pojazdów powstańczych (niemiecki niszczyciel czołgów „Hetzer„ nazwany przez powstańców „Chwat„, transporter opancerzony SdKfz 251 – „Jaś„/”Szary Wilk” oraz „Starówka”, czołg średni PzKpfw V „Panther” – ”Pudel”/”Magda” i ”WP”), niemieckiego nosiciela ładunków wybuchowych Borgward B IV oraz niemieckiego pociągu pancernego. Niemniej ciekawe są opisy np. niemieckiego gazowego materiału wybuchowego Tajfun Gerät, miotaczy butelek zapalających powstańczej produkcji, zasobników zrzutowych, hełmów, opasek powstańczych i opatrunków osobistych. Książkę zamyka spis treści.

Praca ta została wydana starannie, nie znalazłem błędów w redakcji bądź literówek. Interesujący, nowoczesny motyw na okładce zachęca, by przeczytać recenzowaną książkę.

Uwagi

Pomimo przedstawienia wielu, często wręcz nieznanych broni, moim zdaniem brak jest w książce opisu:
- środków przeprawowych używanych przez żołnierzy 1 Armii WP gen. Z. Berlinga, np. pontonów NLP (lekki składany ponton z dykty) i N2P (ciężki ponton), łodzi DSŁ (desantowa składana łódź) i SDŁ (saperska drewniana łódź) oraz amfibii Ford GPA,
- niemieckiej kanonierki „Pionier„ działającej na Wiśle (w rzeczywistości zdobyczny polski przedwojenny ciężki kuter uzbrojony ORP ”Nieuchwytny”),
- niemieckiego karabinku automatycznego StG.44 (a widziałem kiedyś taki w MPW z wyrytym na kolbie symbolem batalionu „Parasol”),
- przy opisie niemieckiego pociągu pancernego brak jest wspomnienia choćby o tym, że inny niemiecki pociąg nr 30 (typ BP-42) brał udział w rozbiciu powstańczej Grupy AK „Kampinos” pod Jaktorowem 29 września 1944 r.,
- pod hasłem Focke Wulf Fw 189 „Uhu” nie ma uwagi o tym, że taki samolot został zestrzelony przez Polaków podczas walk pod Jaktorowem,

Ostatnią uwagą jaką chciałbym przedstawić to miękka oprawa. Przy takim charakterze wydania (leksykon) dłuższe użytkowanie książki bez wątpienia zapewniłaby oprawa twarda.

Podsumowanie

Ja bardzo czekałem na tego typu wydanie. Już podczas ukazywania się kolejnych tomów Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego (wyd. Bellona) miałem nadzieję, że w jednym z tomów znajdę właśnie coś takiego jak recenzowany Leksykon. Uważam, że jest to publikacja bardzo potrzebna i pomimo kilku uwag książka kierowana jest do szerokiego grona odbiorców. Po wydawnictwo MPW/IPN powinni sięgnąć czytelnicy zainteresowani historią Powstania Warszawskiego, II wojny światowej oraz ogólnie historią Polski. Ale oprócz pasjonatów historii, do nabycia książki można zachęcić także militarystów oraz osoby działające w różnych grupach rekonstrukcyjnych. Dla wyżej wymienionych osób jest to pozycja książkowa wręcz obowiązkowa.
Szczerze polecam.

Plus minus:
Na plus:
+ podjęcie tematu militariów Powstania Warszawskiego
+ pomysł na książkę
+ układ przedstawionych militariów
+ mnogość opisanych broni
+ wiele zdjęć
+ wyczerpujące informacje
Na minus:
- brak opisu kilku militariów z pewnością wykorzystywanych podczas Powstania
- miękka oprawa

Tytuł: Leksykon militariów Powstania Warszawskiego
Autorzy: Grzegorz Czyż, Grzegorz Jasiński, Michał Komuda, Sławomir Kosim, Damian Kosiński, Michał Mackiewicz, Karol Mazur, Iwona Sobierajska, Piotr Śliwowski, Zdzisław Zajdler
Wydawca: Muzeum Powstania Warszawskiego/Instytut Pamięci Narodowej
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-60142-51-6
Liczba stron: 392
Oprawa: miękka
Cena: około 50 zł
Ocena recenzenta: 8,5/10