„Druga krucjata. Rozszerzanie granic chrześcijaństwa” - J. Phillips - recenzja

Wydawnictwo Rebis w serii zatytułowanej Historia umożliwiło polskiemu czytelnikowi już kilkakrotnie zapoznanie się z tłumaczeniami interesujących prac naukowych autorstwa współczesnych zagranicznych badaczy. Druga krucjata jest kolejną książką w tej serii. Nie została ona obdarzona, ani przez autora, ani przez polskiego wydawcę, jakimś dziwnie brzmiącym tytułem, dlatego od początki jest jasne z czym mamy do czynienia.

Tematyka krucjat cieszy się dużą popularnością, a to zainteresowanie odpowiada liczbie dostępnych po polsku pozycji książkowych traktujących o tych wydarzeniach. W znakomitej większości jest to beletrystyka oraz literatura popularnonaukowa. Wśród prac naukowych jest kilka wiodących. To nie miejsce, aby szczegółowo wymieniać tytuły, warto tylko napisać, iż najważniejszym opracowaniem ogólnym pozostają trzytomowe Dzieje wypraw krzyżowych S. Runcimana. Monografii poszczególnych wypraw krzyżowych jest zdecydowanie mniej. Stosunkowo łatwo znaleźć informacje o pierwszej krucjacie, także trzecia oraz czwarta z różnorakich powodów istnieją w świadomości ogółu. Inaczej jest z drugą, która, jak wiadomo, nie odniosła zamierzonego sukcesu, więc pozostaje nieco na uboczu zainteresowań. Jednak to właśnie wydarzeniom drugiej wyprawy krzyżowej postanowił przyjrzeć się prof. J. Phillips.

Autor Drugiej krucjaty jest pracownikiem naukowym Royal Holloway, University of London, gdzie zajmuje się głównie właśnie tematyką krucjat. Bywa także gościem wielu programów radiowych i telewizyjnych, w których dzieli się swoją wiedzą, propagując w ten sposób zakres swoich badań. Na koncie ma także wiele prac naukowych, m.in. Holy Warriors: A Modern History of the Crusades1 - przedstawia tu w nowatorski sposób swoje najnowsze odkrycia. I podobnie czyni w Drugiej krucjacie, która ukazała się po raz pierwszy w 2007 r. Teraz zaś mamy okazję zapoznać się z jej polskim tłumaczeniem.

Od razu trzeba zaznaczyć, iż recenzowana książka jest pozycją spełniającą wszelkie kryteria pracy naukowej. Została oparta na dużej ilości źródeł i opracowań. Wykorzystano chyba większość koniecznych źródeł, m.in. liczne roczniki, listy i inne wzmianki zawarte w Monumenta Germaniae Historica, oprócz tego znaczną liczbę kronik i zapisków innego rodzaju, m.in. autorstwa Ottona z Fryzyngi, Wilhelma z Tyru czy Caffaro. Tekst opatrzony został ponadto bardzo licznymi i szczegółowymi przypisami, zamieszczonymi jednak na końcu, co znacznie utrudnia częste z nich korzystanie. Ciekawym zabiegiem przy sporządzaniu przypisów do tekstów źródłowych było podawanie przez autora zarówno dzieł w języku oryginalnym, jak i ich tłumaczeń na angielski. Pewna niekonsekwencja występuje tylko w zamieszczonych cytatach, które raz podawane są po łacinie, innym razem w tłumaczeniu.

Duże wrażenie zrobiło na mnie podejście autora do omówienia zagadnienia zawartego w temacie. Większą część książki poświęcił on bowiem przygotowaniom do drugiej krucjaty. W sposób bardzo zajmujący przedstawia rodzącą się obyczajowość związaną z wyprawami krzyżowymi. W tym kontekście dużo miejsca przeznaczono na omówienie konsekwencji wydania bulli Quantum praedecessores, specyfiki dokumentu papieskiego oraz wpływu na przyszłych krzyżowców kazań i napomnień głoszonych we Francji i Niemczech przez Bernarda z Clairvoux. Autor „dowartościował” także przy tym postać papieża Eugeniusza III, którego często przedstawia się jako postać drugorzędną w porównaniu ze słynnym opatem. Tymczasem Phillips widzi w papieżu głównego inicjatora ruchu krucjatowego. Obok papieża, opata, Ludwika VII i Konrada III istotną rolę w propagowaniu i przygotowaniach do krucjaty odegrało jeszcze grono możnych – świeckich i duchownych. Autor stara się, w miarę dostępu do informacji źródłowych, przybliżyć ich sylwetki. Byli to m.in. Piotr Czcigodny i Otto z Fryzyngi.

W późniejszych rozdziałach przedstawiono przebieg wypraw przedsięwziętych przez Ludwika VII i Konrada III. Co interesujące, autor nie krytykuje samej decyzji o wyprawie na Damaszek, jak to często czynią współcześni historycy, ale negatywnie ocenia jedynie sam przebieg oblężenia, broniąc tezy, iż ewentualne zdobycie Damaszku byłoby korzystne z punktu widzenia państw łacińskich w Lewancie. Opis działań wojennych nie jest szczegółowy. Widać wyraźnie, iż autora historia wojskowych aspektów krucjaty interesowała w mniejszy stopniu. Warto zaznaczyć, że opis drugiej krucjaty na tym się nie kończy. Czytając kolejne rozdziały, dowiadujemy się, dlaczego książce dano podtytuł Rozszerzanie granic chrześcijaństwa. Autor opisuje, jak w ramach zapału krucjatowego, który ogarnął całą Europę w latach 1146 i 1147, zrodziła się idea wypraw krzyżowych nad Bałtykiem, a także jak ów zapał wpłynął na wzmożenie się rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim. Nie poświęcono wiele miejsca na przybliżenie wydarzeń nad Bałtykiem, co można jednak zrozumieć. Podjęcie tego tematu miało bowiem tylko uzmysłowić czytelnikowi, w jaki sposób idea wypraw krzyżowych nabierała w Europie powszechnego wymiaru. Krucjaty, jak się okazało, mogły być poprowadzone wszędzie, gdzie wymagało tego dobro chrześcijaństwa.

Historyk w swojej książce stawia tezę, że chociaż wszyscy późniejsi krzyżowcy odwoływali się do dokonań i postaci z pierwszej wyprawy krzyżowej, to największy wpływ na ukształtowanie się późniejszego ruchu krucjatowego miała wyprawa druga, w której po raz pierwszy wzięli udział królowie, a w przygotowaniu wykorzystano cały arsenał środków: od płomiennych kazań głoszonych po całej Europie, po krążące wśród dworów pieśni nawołujące do pielgrzymki do Ziemi Świętej. Z tej perspektywy autor ocenia, iż druga krucjata wywarła ogromny wpływ na swoją epokę, mimo iż okazała się ona całkowitą klęską.

Cała rebisowska seria Historia zasługuje na duże uznanie. Nie dość, że w jej ramach wydawane są wartościowe naukowe prace, to jeszcze charakteryzują się one bardzo efektowną warstwą zewnętrzną. Książka posiada bowiem twardą oprawę wraz z obwolutą, zaś strony są solidnie zszyte. Oprócz tego w środku znajdziemy wklejkę z kolorowymi ilustracjami, przedstawiającymi m.in. średniowieczne miniatury, a także kilka map, które przybliżają poszczególne wydarzenia z dziejów drugiej krucjaty. Aby trafić jeszcze bardziej w gusta czytelnicze i dać możliwość samodzielnego zapoznania się z przykładami tekstów związanych z wydarzeniami krucjatowymi, załączono dwa dodatki: przetłumaczoną bullę Quantum praedecessores oraz pieśń Chevalier, mult estes guariz. Kończąc opis strony technicznej książki, nie sposób nie wspomnieć o właściwie bezbłędnym tłumaczeniu oraz braku rzucających się w oczy uchybień redaktora tomu.

Dla ludzi, którzy interesują się zagadnieniem wypraw krzyżowych, a nie mają możliwości zapoznania się z literaturą w języku angielskim, książka p. Phillipsa jest prawdziwym rarytasem. Zaznaczam tylko, iż aspekt zmagań wojskowych został potraktowany bardzo ogólnikowo, więc miłośnicy historii średniowiecznego oręża mogą być zawiedzeni. Natomiast na pewno zawiedzeni nie będą, ci których interesuje obyczajowość wieków średnich, historia kultury i polityki tych czasów. Zasób źródeł i opracowań, jaki został wykorzystany, a także uznanie, jakim cieszy się w środowisku autor niniejszego tomu, zapewniają o dużej wartości merytorycznej książki.

Plus minus:
Na plus:
+ bardzo dobre wydanie (twarda oprawa, obwoluta);
+ kolorowe ilustracje i mapy;
+ liczne cytaty;
+ wykorzystano znaczną liczbę tekstów źródłowych;
+ bardzo dokładne opisanie przygotowań do krucjaty;
+ szerokie podejście do tematu (krucjaty bałtyckie, rekonkwista);
Na minus:
- fatalny system przypisów;
- brakuje poszerzenia kwestii wojskowych związanych z drugą krucjatą;

Tytuł: Druga krucjata. Rozszerzanie granic chrześcijaństwa
Autor: Jonathan Phillips
Przekład: Norbert Radomski
Rok wydania: 2013
Wydawca: Rebis
ISBN: 978-83-7510-805-7
Liczba stron: 528
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: ok. 54 zł
Ocena recenzenta: 9/10