„Bismarck. Żelazny Kanclerz” - J.-P. Bleda - recenzja

Nakładem wydawnictwa Muza SA do księgarń trafiła właśnie książka autorstwa Jeana-Paula Bleda pt. Bismarck. Żelazny Kanclerz , która jest poświęcona politycznej roli Ottona von Bismarcka.

Czy istnieje książka o historii dla każdego? Niejeden czytelnik skrzywi się na sam dźwięk słowa „historia„. Bo cóż to słowo oznacza? Dawne dzieje, nuda, dłużyzny, nietrwałość. Czytelnik szybko zapomni. „Gdyby chodziło jeszcze o historię najnowszą, to może i bym się za to zabrał„ – powie markotny przechodzień. W banalnym sformułowaniu ”książka dla każdego” tli się jednak światło prawdy. Oto dostajemy do rąk biografię Ottona Edwarda Leopolda von Bismarcka pióra Jeana-Paula Bleda. Każdy, kto natknie się na tę pozycję (zakładam, że nie będzie to dziełem przypadku), powinien jej poświęcić chwilę. Nie tylko po to, żeby pogłębić wiedzę na temat bardzo znanej postaci, o której wie się mało, ale też by dowiedzieć się, co wydarzyło się w minionym stuleciu. Za początek XX wieku nie wszyscy wyznaczają rok 1901. Dla burzliwych dziejów XX stulecia umowną cezurę stanowi zakończenie I wojny światowej. Historia jest przede wszystkim nieustanną ciągłością, niekończącą się opowieścią o niezliczonych faktach. Podłożem serii tragicznych wydarzeń, które zmieniły świat w latach 1939-1945, są między innymi koleje losów opisane przez Bledę. Adolf Hitler powoływał się z jednej strony na filozofię Fryderyka Nietzschego oraz na dziedzictwo Bismarcka z drugiej. Czy jego motywacje miały racjonalne przesłanki, czy nie - należy to zbadać.

Zainteresowanie XIX wiekiem obfituje ostatnimi czasy w ważne publikacje. Niedawno ukazała się na polskim rynku słynna praca Jurgena Osterhammela pt. Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata. W rzeczywistości badań historycznych panuje tendencja do poszukiwania przyczyn danych faktów. Analiza skutków z kolei nie budzi już tak żywej fascynacji. Taki stan rzeczy pozwala optymistycznie patrzeć w przyszłość historii jako dyscypliny naukowej zarówno okiem zawodowych znawców przedmiotu, jak i zwyczajnych pasjonatów.

Jean-Paul Bled jako autor skupił się na szczegółowym i wiernym (vide: przypisy) oddaniu złożonych relacji, w jakich musiał sprawdzać się przez całe życie Otto von Bismarck. Są to relacje na linii: jednostka-państwo, jednostka-partnerzy polityczni, a w końcu jednostka wybitna-rodzina. Śmiało można postawić tezę, że mistrzem dla autora jest Hayden White (autor legendarnej już Poetyki pisarstwa historycznego). Bled snuje własną opowieść o żelaznym kanclerzu. Opisuje historię człowieka, którego wydaje się podziwiać, co nie zawsze służy jego wiarygodności jako badacza. Lektura tekstu sprzyja wrażeniu obrony Bismarcka przed jakąkolwiek krytyką. Niemniej sumarycznie rzecz ujmując, ocena całości pracy Bleda jest pozytywna. Badacz stworzył znakomite śródtytuły oraz tytuły rozdziałów, np. Decydujący dzień, Periculum in mora, Samotność władzy. Nazwy poszczególnych fragmentów publikacji nadają fajny klimat książce, a także budują dramaturgię. W związku z tym charakter Bismarcka. Żelaznego Kanclerza nie jest stricte naukowy, co było również świetnym posunięciem marketingowym. Tekst nie odstrasza odbiorcy, wręcz przeciwnie przyciąga go przystępnością formy. Trafione w dziesiątkę śródtytuły odmierzają nieuchronny upływ czasu. O języku i skali trudności opowiadania świadczy używanie potocznych porównań („grupa topniała jak śnieg na wiosnę”).

Autor operuje różnymi gatunkami w obrębie pracy historycznej; raz podręcznik szkolny, akademicki, raz esej. Badacz bardzo dobrze wybrnął z wymogu zachowania odpowiedniej równowagi między opisem życia zawodowego a prywatnego bohatera. Bled nie dążył do wywołania skandalu swoją publikacją, a co zawsze stanowi zagrożenie przy spisywaniu kolei losu znamienitej postaci historycznej. Nie obarczono odbiorcy potokiem sensacyjnych wieści o konieczności dziejowej posiadania kochanki itp. Ważniejsze było opisanie procesów historycznych, których mechanizm powtarza się od stuleci. Wschodzące słońce (jedna z głównych postaci książki oprócz Bismarcka) przechodzi w upadający mit. Koszmar cykliczności czasu nie ominie nikogo. Zatem mimo zaistnienia pewnego niebezpieczeństwa nie przeczytamy dzieła hagiograficznego, gdyż Otto von Bismarck wcale nie był stworzony do życia w świętości. Bled doskonale zdawał sobie sprawę z błędu popełnianego przez twórców biografii ludzi wybijających się ponad przeciętność. Wyszedł z tej batalii zwycięsko, dlatego że głównym założeniem podjętej pracy uczynił raczej podsumowanie zgromadzonej dotychczas wiedzy oraz postawienie tezy o potrzebie dotarcia do prawdy na nowo. Teza ta wymaga następnych publikacji, komentarzy, polemik i rozważań. Osiągnięcie to należy uznać za wielki, autorski sukces.

Jean-Paul Bled nie jest wyłącznie historiografem. Jego aspiracje sięgają wyżej. Twórca biografii Bismarcka... chce być detektywem. Od skreślenia pierwszego słowa prowadzi chronologiczne śledztwo w sprawie kanclerza. Odbiorca obserwuje odkrywanie kolejnych kart po to, żeby ostatecznie dowieść, że główna osoba dramatu pozostaje kartą nieodkrytą. Śledztwo trwa.

Plus minus:
Na plus:
+ sportretowanie Bismarcka jako człowieka żywego, pełnego sprzeczności, autor nie traktuje go jak posągu, na którego nie wypada podnieść krytycznych uwag
+ nienachalne tło historyczne epoki Bismarcka, czytelnik dowiaduje się dużo  o rzeczywistości historycznej XIX wieku bez uszczerbku dla głównego bohatera opowieści
+ zachowanie odpowiednich proporcji między opisem kariery politycznej Bismarcka a jego bogatym i barwnym życiem prywatnym
+ przystępna, wyważona narracja odpowiadająca potrzebom zarówno czytelnika masowego, jak i elitarnego
Na minus:
- autor nie ukrywa swojego stosunku do Bismarcka, wydaje się, że w publikacji o takim charakterze winien zachować nieco więcej obiektywizmu
- zbyt mała objętość jak na biografię takiej postaci, wskazane jest, żeby Bled wydał kiedyś Żelaznego Kanclerza w wersji znacznie rozszerzonej

Tytuł: Bismarck. Żelazny Kanclerz
Autor: Jean-Paul Bled
Wydawca: Wydawnictwo Muza S.A
Rok wydania: 2013
ISBN: 978-83-7758-468-2
Okładka: twarda
Liczba stron: 320
Cena: 39,99 zł
Ocena recenzenta: 8/10