„O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego...” - M. Wołos - recenzja

Wydawałoby się, że dzieje II Rzeczypospolitej Polskiej zostały już opisane w sposób wykluczający jakiekolwiek nieścisłości. Jest to jednak wrażenie pozorne i co rusz naukowcy zaskakują czytelników nowym odkryciem czy też nową interpretacją dobrze znanych faktów. Przykładem na to jest niżej przedstawiona publikacja.

Autorem książki jest Mariusz Wołos. Do połowy 2011 roku zajmował stanowisko profesora nadzwyczajnego w Instytucie Historii i Archiwistyki Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a jesienią 2011 roku został zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Najnowszej Historii Polski Instytutu Historii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Przez cztery lata (2007-2011) był dyrektorem Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Moskwie oraz Stałym Przedstawicielem Polskiej Akademii Nauk przy Rosyjskiej Akademii Nauk. Zainteresowania badawcze profesora orientują się między innymi wokół polityki międzynarodowej pierwszej połowy XX wieku1.

Trzecia dekada XX wieku była dla Polski dość burzliwa. Po odzyskaniu niepodległości, zwycięskiej wojnie polsko-rosyjskiej oraz ostatecznemu ukształtowaniu granic, Polacy starali się zaprowadzić ład wewnątrz państwa. Problemy w opanowaniu kryzysu ekonomicznego czy znój odbudowy zniszczonego działaniami wojennymi państwa powodowały częste zmiany rządu. Owa forma niestabilności politycznej doprowadziła w konsekwencji do zamachu majowego, którego dokonał Józef Piłsudski wraz ze swoimi zwolennikami.

Książka prof. Mariusza Wołosa opisuje wspomniane wydarzenie widziane oczami dyplomatów sowieckich. Zawarto w niej charakterystykę wydarzeń burzliwych lat 1925-1926. Pierwszą cezurą czasową jest upadek rządu Władysława Grabskiego, co miało miejsce w połowie listopada 1925 roku. Narracja kończy się wraz z końcem 1926 roku. Tekst posiada strukturę chronologiczną i podzielony został na siedem obszernych rozdziałów.

Opis wydarzeń rozpoczyna się dogłębną analizą struktur rosyjskiej polityki międzynarodowej ukierunkowanej na Europę Wschodnią. Przedstawiono obszary działalności poszczególnych placówek, ich przedstawicieli, a także scharakteryzowano kierownictwo Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych. Dzięki temu czytelnik wprowadzony zostaje w kuluary sowieckiej polityki międzynarodowej, co ułatwia zrozumienie pozostałej części tekstu.

W kolejnych rozdziałach są przedstawione reakcje dyplomacji sowieckiej na bieg politycznych wydarzeń w Polsce. Opisano przy tym sposoby, jakimi dyplomacja sowiecka starała się uzyskać informacje na temat najważniejszych osób w państwie polskim.

Najaktywniejszy w tym zakresie był połpred2 Iwan Wojkow . Kolejnym źródłem informacji na temat wydarzeń mających miejsce w Polsce była sowiecka placówka w Berlinie. Dzięki temu kierownictwo Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych posiadało dane z różnych perspektyw, przez co (w teorii) mogło bardziej obiektywnie analizować wydarzenia.

Poza analizą sytuacji na polskiej scenie politycznej, autor opisał polsko-rosyjskie stosunki dyplomatyczne. Charakteryzował przy tym przebieg i skutki spotkań dyplomatów obu stron. Interesujące wydają się również opisy sposobów, jakimi przedstawiciele sowieckiej dyplomacji starali się wpłynąć na opinię na temat polskich władz, zarówno wśród obywateli Polski jak i Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.

Oprócz scharakteryzowania metod pracy sowieckiej dyplomacji autor dogłębnie analizuje wnioski, do jakich dochodzili przedstawiciele sowieckiej polityki międzynarodowej. Podaje przy tym źródła pozyskiwanych informacji, często podważając kompetencje osób je przekazujących. W przypadku gdy np. połpred błędnie zinterpretował pozyskane przez siebie dane, autor wskazuje na powód takiej sytuacji oraz wyjaśnia, jak dana kwestia wyglądała w rzeczywistości. Dzięki temu zabiegowi czytelnik rozróżnia fakty od sowieckich spekulacji. W treści książki nieraz widać, że sowieccy dyplomacji wielokrotnie mylili się w ocenie sytuacji politycznej w Polsce.

Książka jest pozycją w pełni naukową. W związku z powyższym napisana została charakterystycznym językiem. Podkreślić należy, że jest on pozbawiony jakichkolwiek błędów i lapsusów stylistycznych. Publikacja posiada klasyczną kompozycję wstęp-treść główna-zakończenie. Uzupełnieniem tego są: przypisy, wykaz źródeł i opracowań, źródła ilustracji oraz indeks nazwisk. Całość ujęta została na 464 stronach i oprawiona w twardą okładkę. Należy w tym miejscu wskazać na wysoką jakość wydania, która poza twardą oprawą przejawia się chociażby w papierze dobrej jakości.

W przypadku omawianej publikacji, zdaniem autora recenzji, nieco uciążliwe jest umieszczenie przypisów na końcu tekstu. W sytuacji, gdy każdy rozdział posiada indywidualną numerację przypisów (a tak jest w omawianej publikacji) należy uważnie szukać żądanego odwołania.

Publikacja została oparta na szerokiej podstawie źródłowej. Z racji pełnionych przez siebie funkcji autor miał niemal stały dostęp do archiwów moskiewskich, co w pełni wykorzystał. Większość materiałów źródłowych nie była wcześniej publikowana w polskiej historiografii. Jest to jeden z powodów, dla których mimo poruszania jednego z najczęściej opisywanych problemów w polskiej historiografii, z charakteryzowanej książki czuć ewidentny powiew świeżości.

Wyżej opisana publikacja kierowana jest głównie do badaczy wskazanego okresu (II Rzeczpospolita Polska) oraz pasjonatów historii. Dogłębna analiza podejmowanego zagadnienia wymaga znajomości powodów, przebiegu i skutku zamachu majowego przez czytelnika. Osoby nie interesujące się omawianym w publikacji zagadnieniem, mogą podczas lektury czuć się nieco zagubione. Szczegółowość opisu wymaga od czytelnika dobrej znajomości kontekstu, w jakim one wystąpiły.

Plus minus:
Na plus:
+ szeroka bibliografia
+ skorzystanie z niepublikowanych dotąd w Polsce źródeł
+ szczegółowa analiza zagadnienia
+ wysoka jakość wydania i edycji
Na minus:
- umieszczenie przypisów za tekstem głównym

Tytuł: O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926
Autor: Mariusz Wołos
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
Rok wydania: 2013
ISBN/EAN: 978-83-08-05082-8
Liczba stron: 464
Oprawa: twarda
Cena: 49,90 zł (z okładki)
Ocena recenzenta: 7,5/10

1. http://historia.up.krakow.pl/?page_id=2019, dostęp 20.11.2013r. [↩]
2. Jest to nazewnictwo stosowane przez sowiecką służbę dyplomatyczną, które oznacza pełnomocnego przedstawiciela. M. Wołos, O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926, Kraków 2013, s. 10 [↩]