„Geneza paktu Hitler-Stalin. Fakty i propaganda” – Bogdan Musiał, Jan Szumski – recenzja

Pakt Ribbentrop-Mołotow, zwany również paktem Hitler-Stalin, jest niewątpliwie jedną z przyczyn agresji III Rzeszy na Polskę, a w konsekwencji wybuchu II wojny światowej. Jednak to nie tylko jeden dokument z tajnym protokołem. Wiele dokumentów wytworzono w późniejszym czasie, aby „wybielić” Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich z zarzutów współpracy z nazistowskimi Niemcami. Do pierwszych tego typu dokumentów należy słynna broszura Fałszerze historii. Informacja historyczna, zredagowana osobiście przez Józefa W. Stalina.

Praca Bogdana Musioła i Jan Szumskiego jest wyborem tekstów źródłowych pochodzących z przechowywanych w Rossijskij gosudarstwiennyj archiw socyalno-politiczeskoj istorii (Rosyjskie Archiwum Historii Społeczno-Politycznej) zbiorów Stalina (13 dokumentów), dokumentów ze zbiorów Mikojana, Żdanowa, zbioru obejmującego protokoły Biura Politycznego ZSRS, a ponadto trzy dokumenty z Gosudarstwiennyj archiw Rossijskoj Fiedieracyi (Państwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej) oraz po jednym dokumencie z Rossijskij gousdarwiennyj archiw nowiejszej istorii (Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Najnowszej) i National Archives w Waszyngtonie, jak również wcześniej opublikowane dokumenty w rosyjskojęzycznych edycjach źródłowych. Teksty źródłowe poprzedzone są obszernym wstępem historycznym.

Wstęp historyczny podzielony jest na dwie części. W pierwszej, autorstwa Bogdana Musioła, przybliżona zostaje czytelnikowi sytuacja międzynarodowa (z naciskiem na stosunki wzajemne ZSRS, Polski i III Rzeszy) w okresie Międzywojnia. Wnikliwa analiza zbliżenia gospodarczego i wojskowego Związku Sowieckiego i nazistowskich Niemiec, a także opis polityki Stalina wobec mniejszości zamieszkujących ZSRR (w tym bestialski terror wymierzony w mniejszość polską) zarysowuje sytuację, w jakiej znalazła się Polska w II połowie 1939 r. Bez zbliżenia ze Stalinem, Hitler nie zaatakowałby Polski już we wrześniu 1939 r. Wydatna wzajemna pomoc gospodarcza pozwoliła obu agresorom na dokonanie IV rozbioru Rzeczypospolitej. Warto na marginesie zaznaczyć, że zbliżenie gospodarcze Sowietów i III Rzeszy przyczyniło się w drugiej fazie wojny do klęski Hitlera. Gdyby nie ogromna pomoc technologiczna dla Związku Sowieckiego, być może nie byłby on wstanie zdobyć tak miażdżącą przewagę na froncie wschodnim.

Drugą część wstępu tworzy tekst Jana Szumskiego o manipulacjI, najpierw Stalina i jego Biura Politycznego, a później władz Federacji Rosyjskiej odnośnie faktu podpisania paktu Hitler-Stalin. Według oficjalnie przyjętej wykładni historiograficznej podpisanie owego paktu uratowało Związek Sowiecki od zagłady, a także wspomogło pokonanie Hitlera. Szumski przybliża także obecne działania powołanej 15 maja 2009 r. na mocy dekretu nr 549 prezydenta Federacji Rosyjskiej Dmitrija Miedwiediewa przy prezydencie Komisji ds. Przeciwdziałania Szkodzącym Interesom Rosji Próbom Fałszowania Historii (Komissija po protiwodiejstwiju popytkam falsifikacui istorii w uszczerb intieriesam Rossii). Nieprzypadkowo powołana została ona w roku 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, a tym samym rocznicy podpisania paktu Hitler-Stalin. Działania Komisji opierały się powielaniu stalinowskiej tezy o uratowaniu Rosji, a także odwracały uwagę, skupiając się na atakowaniu Polski. W jednej z publikacji bardzo szeroko rozpisywano się o polskim okrucieństwie, mordzie w Jedwabnem oraz przedwojennej polskiej dyktaturze, która w niczym nie była lepsza od rządów Hitlera. Tekst Szumskiego pozwala na zapoznanie się z głównymi tezami rocznicowymi wydawnictw w Rosji, co jest tym ciekawsze, że nie mówiono o nich w Polsce w 2009 r.

Książka wydana jest bardzo starannie, a doskonale przygotowane redakcyjnie źródła pozwalają na swobodne z nich korzystanie. Również dokonany wybór pozwala na możliwie samodzielne przeanalizowanie przez czytelnika genezy paktu Hitler-Stalin.

Podsumowując, jest to za pewne bardzo potrzebna pozycja, która pozwala na zrozumienie nie tylko paktu Hitler-Stalin jako takiego, ale również na poobserwowanie, jak stalinowska wykładnia historyczna jest nadal realizowana i lansowana przez oficjalnych historyków kremlowskich. Nie jest to obserwacja budująca (chociaż na ich tle warto podkreślić działalność rzetelnych archiwistów jak Nikita Pietrow), ale jakże przy takich Komisjach śmiesznie brzmi zarzut, że my, Polacy, uprawiamy tylko politykę historyczną. Od Federacji Rosyjskiej możemy tylko się uczyć jak budować i promować w świecie własną, niepodważalną narrację historiograficzną.

Plus minus:
Na plus:
+ dobór tekstów źródłowych
+ wnikliwa analiza historyczna we wstępie
+ szerokie omówienie mało znanego tekstu Fałszerze historii. Informacja historyczna
Na minus:
- brak

Tytuł: Geneza paktu Hitler-Stalin. Fakty i propaganda
Autor: (red.) Bogdan Musioł, Jan Szumski
Wydawnictwo: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-7629-368-4
Liczba stron: 244
Oprawa: twarda
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 7/10