„Wojna partyjska Trajana” - F. A. Lepper - recenzja

Praca Franka Leppera Wojna partyjska Trajana została wydana przez małopolskie wydawnictwo Napoleon V. Jest to kolejna ze znakomitych klasycznych prac badaczy zachodnich powstałych w XX wieku, która została wprowadzona na polski rynek i uzupełnia ogromną wydawniczą lukę, która stała się udziałem polskich czytelników po II wojnie światowej.

Naukowa recenzja pracy powstałej już ponad pół wieku temu oczywiście pozbawiona byłaby większego sensu choćby ze względu na zrozumiałe braki w bibliografii. Warto jednak rozliczyć wydawcę z polskiej edycji pracy, ponieważ publikacji poświęconych relacjom świata grecko–rzymskiego z ludami Płaskowyżu Irańskiego jest na naszym rynku wydawniczym mało. Recenzja ta powinna także przybliżyć sylwetkę autora, który choć nie był zawodowym historykiem, znakomicie poruszał się po tematyce historii antycznej.

Frank Lepper był brytyjskim badaczem dziejów antycznych. Ze szczególną uwagą przyglądał się on postaci cesarza Trajana, która fascynowała go przez całe życie. Mimo iż nie był historykiem z wykształcenia, to parał się badaniami nad antykiem klasycznym. Jego publikacje wydawał prestiżowy „The Classical Review”. Poza Wojną partyjską… Lepper wydał także swoją sztukę wzorowaną na antycznych dramatach Arystofanesa i był współautorem nowej edycji pracy Cichoriusa poświęconej Kolumnie Trajana1. Należał do tego pokolenia historyków brytyjskich, które z wielkim pietyzmem starało się dojść do odtworzenia możliwie największej ilości detali z „klasycznego” okresu istnienia Cesarstwa Rzymskiego. Autor wielokrotnie odnosi się do prac Longdena2. Niewątpliwie miał okazję osobiście poznać wielką osobowość badawczą przełomu lat trzydziestych i czterdziestych, jaką był Syme3. Z wielkim szacunkiem traktuje źródła numizmatyczne i archeologiczne, których ogromna ilość wpłynęła znacząco na odbiór źródeł literackich. Pierwsza połowa XX wieku była bowiem okresem wielkich ekspedycji badawczych i wykopalisk4.

O wyjątkowości pracy Leppera świadczy nie tylko znakomity język, który został bardzo dobrze oddany przez tłumacza Krzysztofa Narlocha, ale olbrzymia dokładność w analizie źródeł pisanych. Lepper stara się odtworzyć chronologię działań Trajana na froncie partyjskim niemal miesiąc po miesiącu. Oczywiście nie udaje mu się odpowiedzieć na fundamentalne, w zasadzie pytanie, czy Trajan idąc przeciw Partom zakładał możliwość ostatecznej likwidacji państwowości wschodniego sąsiada. Pytanie to wydaje się fundamentalne dla każdego z historyków starożytności, którzy starają się drążyć temat relacji cesarskiego Rzymu z państwami dzisiejszego Iranu. Lepper stara się wyjaśnić szereg przyczyn, jakie mogły skierować Trajana do otwarcia wschodniego frontu. Cesarstwo w czasach, kiedy w Ktezyfoncie panowali Arsacydzi, nie tylko nie czuło bezpośredniej presji ciągłego zagrożenia, jak to będzie miało miejsce po rewolcie Ardaszira w 224 roku, ale też nie dążyło jawnie do podbicia Partii. Mądre postępowanie Augusta i lekcje, jakich udzieliła wodzom rzymskim ciężka jazda Partów w czasach schyłku Republiki skutecznie odwodziły kolejnych cezarów od prób Imitatio Alexandri. Trajana mogła więc gnać na wschód chęć uregulowania kwestii panowania nad szlakami handlowymi biegnącymi poprzez Mezopotamię od Zatoki Perskiej do Azji Mniejszej i do Syropalestyny. Ekonomiczna kontrola nad szlakami karawan i żeglugą na Oceanie Indyjskim była niezwykle groźnym instrumentem wywierania politycznej presji na Rzym, o czym zdawali sobie sprawę Arsacydzi i z czego z wielkim zapałem skorzystają Sasanidzi, gdy w VI wieku rywalizacja z Cesarstwem Rzymskim wejdzie w decydującą fazę. Trajan zdaniem Leppera kierował się nie megalomańsko rozrośniętą chęcią odniesienia sukcesu i chwały, ale racjonalnie planował krok po kroku każde kolejne posunięcie. Trajan, mimo iż jak każdy człowiek miał prawo do błędów, uniknął tak charakterystycznej dla wielu późniejszych władców chęci dołączenia do swej tytulatury przydomku „Partyjski”5 i kierował operacjami na wschodzie rozsądnie.

Niezwykle ciekawym zabiegiem autora jest próba ustalenia medycznych przesłanek postępowania cesarza. W tym celu autor skonfrontował antyczne informacje o przyczynach zgonu Trajana z ustaleniami współczesnego mu lekarza.

Praca mimo wielu lat, jakie upłynęły od daty pierwszego brytyjskiego wydania (1946 r.), w dalszym ciągu jest jedyną szczegółową i w pełni profesjonalną pracą poświęconą wydarzeniom na granicy rzymsko–partyjskiej w latach 114–117. Mimo upływu lat nie powstała inna, która mogłaby ją zastąpić.

Wydawnictwo Napoleon V wydało pracę Leppera z dużą dbałością o detale. Co niezwykle istotne wydawca nie zrezygnował z zamieszczanych często przez autora oryginalnych greckich fragmentów źródeł dołączając do nich bezpośrednio w tekście głównym tłumaczenie, co bardzo ułatwia odbiór pracy. Zgodnie z zasadami publikacji prac naukowych zadbano o prezentację skrótów czasopism i periodyków naukowych bezpośrednio przed właściwym tekstem pracy. Polska edycja Wojny partyjskiej… była bardzo potrzebna zarówno historykom profesjonalistom, jak i amatorom historii starożytnej. Niemniej jednak, aby praca nie miała tylko roli historiograficznej pamiątki, warto było pomyśleć o aneksie zawierającym zaktualizowaną bibliografię tematu. Zwłaszcza, że w Polsce mamy znakomite tradycje prac poświęconych Partii ze względu na osobę profesora Józefa Wolskiego i po dziś dzień wielu historyków zajmuje się problematyką Iranu partyjskiego i jego stosunków z Rzymem.

Plus minus:
Na plus:
+ przystępny język autora i znakomite tłumaczenie
+ bardzo dobre przygotowanie edytorskie tekstu w dwóch alfabetach
+ estetyczne wydanie
+ profesjonalnie przygotowany wykaz skrótów
Na minus:
- brak aktualizacji bibliografii tematu dla polskiego czytelnika

Tytuł: Wojna partyjska Trajna
Autor: Frank A. Lepper
Wydawca: NapoleonV
Rok wydania: 2013
ISBN/EAN: 978-83-7889-010-2
Liczba stron: 188
Oprawa: twarda
Cena: 55 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. C. Cichorius, Trajans Column. Column New Edition of the Cichorius Plates Introduction, Commentary and Notes, Gloucester 1998. [↩]
2. R. P. Longden, Notes on the Parthian Campagins of Trajn, Journal of Roman Studies, XXI, 1931; R. P. Longden, The Wars of Trajan, [w:] Cambridge Ancient History, t. XI, Cambridge 1936. [↩]
3. Uznany z wielkiego wizjonera twórca znakomitej analizy systemu władzy Augusta zatytułowanej Rewolucja Rzymska. Powstała w cieniu rodzącego się narodowego – socjalizmu, praca próbująca zdekonstruować mit Oktawiana wywołała wielkie poruszenie w chwili wydania. Wydanie polskie: R. Syme, Rewolucja Rzymska, Poznań 2009. [↩]
4. Czytelnikom zainteresowanym tematyką Bliskiego Wschodu w czasach Cesarstwa znana jest choćby ekspedycja Instytutu Orientalistyki z Chicago do Persji w 1940 roku, która dokończyła eksplorację sasanidzkiej „Doliny Królów” w Naghsz-e Rustam. [↩]
5. Ammianus Marcellinus, XXI 15, 2. – Ammianus z podziwem i goryczą przyznaje iż chęć uzyskania przydomku „Partyjski” zaprzątała głowę Julianowi. [↩]