„Potępić UPA!” – W. Poliszczuk – recenzja

Kwestia zbrodni dokonanych przez ukraińskich nacjonalistów z organizacji UON (oraz ich zbrojnego ramienia UPA) w polskiej historiografii należy do jednego z rzadziej poruszanych problemów.

Część badaczy, co miało również odbicie w politycznym akcie nie uznania przez sejm „wydarzeń wołyńskich” za ludobójstwo, stara się doszukiwać jej przyczyn w rozmaitych kwestiach. Wśród samych Ukraińców podejście do działalności omawianych organizacji jest również niejednoznaczne. Na Hałyczynie (Małopolska Wschodnia) Bandera uznawany jest za jednego z twórców niepodległej Ukrainy, we wschodniej części tego kraju uchodzi za zbrodniarza. W tym kontekście warto więc zapoznać się z publikacją W. Poliszczuka.

Autor publikacji pochodzi z mieszanej rodziny polsko-ukraińskiej. Sam określał się jako „prawosławny Ukrainiec„. Jego ojciec, wójt miejscowości Dubno, został rozstrzelany przez oddziały NKWD zaraz po agresji sowieckiej na Polskę. Po powrocie z zsyłki rosyjskiej oraz przesiedleniu na wschodnią Ukrainę W. Poliszczuk przeniósł się do Polski, gdzie ukończył prawo na Uniwersytecie Wrocławskim. Następnie osiedlił się w Kanadzie (1981 rok), gdzie pracował jako korektor w ukraińskim tygodniku związanym z tzw. ”melnykowcami” (odłam UON). W tym czasie zaczął interesować się Integralnym Nacjonalizmem Ukraińskim, czyli oficjalną ideologią UON/UPA. Już w III Rzeczpospolitej doktoryzował się z historii. Zmarł 17 listopada 2008 roku w Toronto, zostawiając po sobie prawie trzydzieści książek i około dwustu pięćdziesięciu publikacji (artykułów, recenzji itp.). Warto zaznaczyć, iż siostra jego matki została zamordowana przez UPA za publiczne używanie języka polskiego.

Chcącym zapoznać się z ideologią, która kierowała ukraińskimi nacjonalistami w czasach międzywojnia oraz ich kolaboracji z niemieckimi narodowymi socjalistami (SS Galizien, udział w tłumieniu Powstania Warszawskiego), polecić należy niezbyt obszerną, ale stanowiącą dobry materiał początkowy, książkę Potępić UPA!.

Na jej kartach ukraiński autor odpowiada na kilka kluczowych dla zrozumienia problemu pytań – „Co się wydarzyło przed 55-ciu laty na Wołyniu?„, „Dlaczego to się wydarzyło?„, „Jaki jest obecny stan stosunków polsko-ukraińskich?„, ”Dlaczego tak jest?”, ”Co trzeba zrobić, aby doprowadzić do rzetelnego pojednania polsko-ukraińskiego?”. Wydaje się, iż taki zestaw pozwala na zrozumienie tego, co działo się w latach czterdziestych nawet czytelnikowi niezbyt zorientowanemu w historii obecnych ziem ukraińskich oraz ideologii nacjonalistów ukraińskich.

Głównymi tezami pracy W. Poliszczuka są stwierdzenia dotyczące przyczyn ludobójstwa popełnionego na Polakach. Ukraiński autor akcentuje zbrodniczą ideologię podobną w wielu założeniach do najgorszych teorii rasistowskich. Przytacza twierdzenia D. Doncowa, „duchowego ojca UON”, uznającego narody za species (gatunki w znaczeniu biologicznym) toczące między sobą nieustanną walkę o przetrwanie. Co więcej, wyjaśnia dlaczego Ukraińcy dopuścili się ohydnych zbrodni (dokonywanych często w taki sposób, aby zadać jak największe cierpienie ofiarom). Otóż ich celem było oczyszczenie tych terenów z „żywiołu obcego„ (Polaków, Żydów, Cyganów, Rosjan oraz ”nieprawomyślnych” Ukraińców) tak, aby przy ustalaniu przyszłych granic, gdy brane będzie pod uwagę kryterium etniczne (tak było po I Wojnie Światowej), tereny te były ukraińskie pod względem etnicznym. Ważne, iż Poliszczuk opisuje zbrodnie UON/UPA na Ukraińcach, a więc swych krajanach, którzy nie zgadzali się z ideologią nacjonalistyczną.

Co ciekawe, autor w sposób krytyczny odnosi się do władz polskich - jego zdaniem, nie dość energicznie naciskają na ukraińskie ośrodki decyzyjne w kontekście upamiętnienia zbrodni i potępienia ideologii. Wskazuje również na problem finansowania przez państwo polskie współczesnych neobanderowskich organizacji oraz popieranie probanderowskich polityków (Juszczenko, Tymoszenko). W opinii autora doprowadzi to do renesansu tej ideologii i wzrostu problemów i napięć pomiędzy dwoma narodami.

W. Poliszczuk opisuje również warunki pojednania pomiędzy Polska i Ukrainą. Po pierwsze nasi wschodni sąsiedzi powinni stanowczo potępić działania SS Galizien oraz czystki etniczne dokonywane we Wschodniej Małopolsce. Po drugie skończyć z gloryfikowaniem S. Bandery i UON/UPA. Ostatnim z warunków jest uświadomienie sobie, iż ta organizacja dokonywała również mordów na Ukraińcach.

Kluczową tezą historyka jest nieobciążanie całego narodu ukraińskiego za zbrodnie faszystów. Stanowili oni tylko pewną cześć społeczeństwa, któremu zresztą wyrządzili wiele krzywd. Dążąc bowiem do utworzenia państwa w stylu wodzowskim, nie akceptowali nikogo, kto nie pasował do ich wizji „mniejszości inicjatywnej„ oraz ”czystego etnosu”. W tym kontekście, dla polskiego czytelnika, niezwykle ważne jest uświadomienie sobie, iż nie każdy Ukrainiec popiera(ł) działalność UON/UPA i że również ten naród doznał z ich ręki wiele krzywd.

Publikacja W. Poliszczuka to książka niezwykle istotna. Szkoda, iż jest tak słabo znana w polskim społeczeństwie. Może ona bowiem przysłużyć się pojednaniu dwóch narodów i szczerej rozmowie o wspólnej, często bardzo skomplikowanej, historii. Pod tym względem dziełu nie można zarzucić absolutnie nic.

Od strony typograficznej oraz korektorskiej książce niewiele można wytknąć. Styl wydawnictwa należy określić jako „oszczędny„, co jednak w znaczący sposób wpływa na niską cenę. Treść publikacji ilustrują zdjęcia ofiar ”Rzezi Wołyńskiej”.

Książkę, w opinii recenzenta, polecić należy każdemu zainteresowanemu historią i trudnymi stosunkami polsko-ukraińskimi. Tematy w niej bowiem poruszane są niezwykle żywotne i ciążą na sąsiedztwie obu narodów w sposób bardzo znaczący. O wspólnej historii zawsze warto rozmawiać, nawet gdy nie są to rozmowy zbyt przyjemne.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ rzetelna analiza tematu
+ erudycja autora
+ próba odpowiedzi na niezwykle ważne pytania
+ spojrzenie Ukraińca na problem relacji polsko-ukraińskich
+ erudycja autora
+ przedstawienie recept dotyczących rozwiązania sygnalizowanych problemów
Na minus:
- „oszczędność wydania”

Tytuł: Potępić UPA!
Autor: Wiktor Poliszczuk
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza CAPITAL
Rok wydania: 2013
ISBN: 978-83-64037-97-9
Liczba stron: 145
Oprawa: Miękka
Cena: ok. 25 złotych
Ocena recenzenta: 9/10