„Legion” - E. Cherezińska - recenzja

To nie polskie Bękarty wojny, jak nazywali najnowszą powieść Cherezińskiej recenzenci. To „walczą szalone, wściekle lwy. To NSZ. To my”. To nie Powstanie, nie walki miejskie. To las. A Legion wyklętych rusza w marsz.

Elżbieta Cherezińska, z wykształcenia teatrolog (absolwentka Wydziału Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie), zasłynęła swego czasu jako objawienie polskiej powieści średniowiecznej. Nie należy zapominać, że jako pisarka debiutowała książką napisaną wspólnie z Szewachem Weissem Z jednej strony, z drugiej strony (2005), ale jej prawdziwą pracą ze źródłami okazały się pamiętniki sekretarki Chaima Mordechaja Rumkowskiego, którymi ukazała grozę życia w getcie łódzkim (Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum, 2008). Rzesze fanów zdobyła jej Północna droga, wielowątkowy cykl powieściowy o wikingach, rozgrywający się na przełomie X i XI wieku, gdy do Skandynawii wdzierało się chrześcijaństwo. W jej skład wchodzi: Saga Sigrun (2009), Ja jestem Halderd (2010), Pasja według Einara (2011) i Trzy młode pieśni (2012). Autorka pasjonuje się także Piastami, czego owocem była Gra w Kości (2010) - opowieść o relacjach Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III w czasach zjazdu gnieźnieńskiego. Największe uznanie przyniosła jej Korona Śniegu i Krwi (2012) opisująca polskie rozbicie dzielnicowe i pierwszą po nim koronację.

Wydany w połowie 2013 roku Legion opowiada historię Brygady Świętokrzyskiej. Był to największy związek taktyczny Narodowych Sił Zbrojnych (Brygada liczyła od 822 do 1417 żołnierzy w maju 1945 r.), utworzony w sierpniu 1944 roku w świętokrzyskim w celu realizacji programu polityczno-militarnego. Oddział nie podporządkował się rozkazowi scalenia z Armią Krajową. Dowódcą był płk Antoni Szacki „Bohun-Dąbrowski”.

Brygada Świętokrzyska prowadziła na Kielecczyźnie walkę z partyzantką komunistyczną (AL) i żołnierzami sowieckimi zrzucanymi na teren Polski (m.in. pod Fanisławicami i Rząbcem), których uważała za wrogów numer 1 (wbrew londyńskiej koncepcji, iż Stalin to „sojusznik naszych sojuszników„). Podejmowano też walki równolegle z Niemcami (m.in. pod Brześciami, Zagnańskiem, Cacowem, Marcinkowicami). Jak pisze historyk Leszek Żebrowski ”w styczniu 1945 roku rozpoczęła marsz przez Śląsk i Protektorat Czech i Moraw, aby dotrzeć do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 15 stycznia 1945 roku nie walczyła z Niemcami, ale nie została rozbrojona. Pod koniec wojny wznowiła walki z Niemcami, wyzwoliła obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie, została uznana za formację aliancką u boku Armii USA. W sierpniu 1945 roku, gdy Wielka Brytania odmówiła jej wcielenia do PSZ, została zdemobilizowana i przekształcona w Kompanie Wartownicze w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec”.

Akcja powieści rozpoczyna się 30 sierpnia 1939 i trwa do końca maja 1945 roku. Z początkiem wojny i okupacji poznajemy dramatis personae: porucznika Jaxa1, porucznika Zuba-Zdanowicza2, podporucznika Fenixa3, porucznika Żbika4, podporucznika Jakuba, Polę i innych, autentycznych i fikcyjnych. Ich losy wzajemnie się przeplatają, aż w końcu połączy ich Brygada. Nie jest to jednak ponura historia o klęsce, bo bohaterowie autorki i tytułowy Legion to jeden z zapomnianych przykładów polskiego zwycięstwa.

Książka Elżbiety Cherezińskiej to nie tylko bestseller, ale znakomity materiał na film czy serial bijący Kompanię Braci, nie mówiąc o nieco naiwnych, łzawych polskich produkcjach ostatnich lat. Bohaterami Legionu są „narodowcy (antysemici!), którzy ratują Żydów i wciągają do swych szeregów. Przez całą wojnę walczą na dwa fronty – z Niemcami i Sowietami, by w styczniu 1945 roku, kiedy dochodzi do starcia gigantów na terenie Polski, umknąć obu, przedzierając się przez linię frontu na zachód, żeby połączyć się z korpusem generała Andersa. Jednak pierwsze siły alianckie, jakie spotykają, to 3 Armia amerykańska generała Pattona. Nim się z nimi połączą, Brygada wyzwala obóz koncentracyjny dla kobiet w Holisov (mimo iż Czesi proszą, by nie wyzwalać, bo przecież koniec wojny i tak blisko), by później, już wspólnie z Amerykanami, wziąć do niewoli sztab niemieckiej XIII Armii. Gdy do rządu londyńskiego dotarła wiadomość o tym, że duża, świetnie zorganizowana polska jednostka przedostała się na front, zapanowała euforia. Dwa dni świętowano sukces, a potem, kiedy rząd dowiedział się, że to nie Armia Krajowa, tylko Narodowe Siły Zbrojne, miny zrzedły. No tak, z narodowcami zawsze był kłopot”5.

Barwny, czasem nawet dosadny język, bardzo dynamiczna akcja, wyjaśniające wstawki „kto jest kto„, wszystko to sprawia, że powieść przenosi w inne czasy, w czasy żołnierzy „wyklętych„. Choć lepiej nazywać ich ”nieugięci”, bo mimo tragizmu czasów, żaden z nich nie opuścił gardy. I chyba dlatego trudno nie polubić bohaterów Legionu i nie przeczytać tej książki, mimo sporych rozmiarów, „od deski do deski”.

Jak pisze sama autorka „w Legionie nie opowiadam o stalinowskich katowniach. Nie szafuję „Ojczyzną„. Dla moich bohaterów to słowo ma jedno konkretne znaczenie i dowodzą go swoim życiem. (...) Nie znajdziecie w tej książce zbyt wielu łzawych scen. Mam nadzieję, że często będziecie się śmiali. I bawcie się bez zawstydzenia. Nie wiem jak Wy, ale ja uważam, że Ojczyzna to coś radosnego”. I to jest chyba najlepsza rekomendacja.

Plus minus:
Na plus:
+ „świeże spojrzenie” na nieporuszony, frapujący temat, fabuła
+ wartka akcja
+ narracja, styl autorki
+ walory literackie
+ wysoki realizm historyczny
+ profesjonalny skład i łamanie
Na minus:
– mało poręczne wydanie

Tytuł: Legion
Autor: Elżbieta Cherezińska
Wydawca: Zysk i S-ka
Rok wydania: 2013
ISBN: 978-83-7785-377-1
Liczba stron: 800
Oprawa: twarda/miękka
Cena: ok. 35–45 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Władysław Marcinkowski ps. „Jaxa” - OP, „Grupa Szańca”, ZJ, NSZ, Bygada Świętokrzyska NSZ. 13 sierpnia 1944 r. objął funkcję zastępcy dowódcy Brygady Świętokrzyskiej NSZ. [↩]
2. Leonard Szczęsny Zub-Zdanowicz, ps. „Ząb„, „Dor”, ”Szprung”„ major kawalerii Wojska Polskiego, cichociemny i członek Armii Krajowej, podpułkownik Brygady Świętokrzyskiej NSZ. [↩]
3. Przedwojenny bokser Żydowskiego Klubu Sportowego „Makkabi”, postać fikcyjna. [↩]
4. Władysław Kołaciński ps. „Żbik” – członek Organizacji Wojskowej Stronnictwa Narodowego (późniejszej Narodowej Organizacji Wojskowej), dowódca oddziału partyzanckiego Narodowych Sił Zbrojnych w Kieleckiem. [↩]
5. E.Cherezińska, http://www.cherezinska.pl/legion_index.htm [↩]