Herb i pieczęć miasta Wrocławia
Artykuły, Przekrojowe i inne | | 11 marca 2014 10:51

Heraldyka miejska jest bardzo ważna, ponieważ umożliwia bardzo sprawne powiązanie obrazu z daną aglomeracją, stąd nadal przywiązujemy do tego elementu bardzo dużą wagę. Podobnie było w przeszłości, kiedy głównym medium był właśnie przekaz wizualny, a świadczy o tym chociaż rozwój wyobrażeń i zmiany heraldyki miejskiej na przestrzeni wieków, czego przykładem może być Wrocław i jego burzliwe dzieje.

Wrocław w XVII w.

Wrocław w XVII w.

Herby i pieczęcie nie były domeną tylko i wyłącznie rycerstwa czy szlachty, choć była ich znaczna ilość, to niemało było również grup herbów i pieczęci ziemskich, wiejskich, miejskich lub kościelnych1. Herby miejskie jednak odróżniają się od rycerskich, są z reguły jednopolowe i umieszczone w polu bez tarczy herbowej2. Jeżeli występuje tarcza to herbem właściwym określa się to, co jest na tarczy, natomiast to, co jest poza nią jest tylko dekoracją3. Występują również herby dwupolowe, co często spotyka się w herbach śląskich, lecz już na ten przykład herby trój-, cztero- i pięciopolowe są dużo rzadsze. Herb pełnił i pełni nadal rolę nie tylko reprezentacyjną samorządu i miasta, ale „jest żywą tradycją przeszłości. Poważny wiekami swego istnienia, opowiada o dziejach narodu i miasta wszystkim, którzy potrafią go zrozumieć”4.

Nadmienić należy, iż miasta nie posiadały herbów czy pieczęci przed ich lokacją, zmienia się to po jej dokonaniu. Wśród heraldyków istnieją pewne różnice poglądów na temat  tworzenia się herbów. M. Gumowski dzieli ich na 3 grupy. Pierwsza grupa uważa, że właściwym herbem jest to godło, które widnieje na najstarszej pieczęci miejskiej (Saurma5, Dannenberg6), druga grupa natomiast stoi w dość widoczniej opozycji, gdyż uważa za właściwy herb miejski godło widniejące na najnowszych pieczęciach miejskich (Hupp7). Ostatnia, trzecia grupa skupia się na tym, iż właściwym herbem jest to godło, które najdłużej było używane i widniało na pieczęciach8, do tejże grupy bez wątpienia zalicza się Gumowski. Jednak wg W. Strzyżewskiego Gumowski nie sprecyzował o jakie pieczęcie mu chodziło tj. ogólnomiejskie czy sekretne9. Jednak pojawiały się też inne teorie genezy herbów. Do badaczy twierdzących, iż herb miejski powstał niezależnie od pieczęci miejskiej zaliczali się Feliks Hauptmann10, jak i Vaclav Vojtíšek11. Uważali oni, że herby miejskie wywodzą się z ich pierwotnego zastosowania, tj. bojowego znaku rozpoznaczego, którymi posługiwały się oddziały miejskie. Oddziały owe z poszczególnych miast miały umieszczać herby na tarczach, jako znaki rozpoznawcze. Genezę herbów wywodzi się zazwyczaj z XIII w., czyli akcji lokacyjnej miast, natomiast tylko nieliczni badacze wskazywali na to, iż herb kształtował się od wizerunku napieczętnego (M. Antoniewicz)12, co trwała od kilkudziesięciu, a nawet do kilkuset lat.

Niestety, nie zawsze jest łatwo ustalić pochodzenie herbów miejskich, gdyż, jak wiadomo, nie wszystkie miasta posiadały pieczęcie herbowe, które wg J. Szymańskiego13 oznaczały proces zakończenia heraldyzacji wizerunku napieczętnego. Inną sytuację można zauważyć w momencie, gdy miasto posiadało pieczęć herbową lub uzyskało nadanie herbu poprzez dokument oficjalny ponieważ na podstawie takich danych bezsprzecznie można ustalić czas i datę powstania herbu. W przypadkach, gdy nie znane są tak konkretne dane badacz zmuszony jest do konstruowania hipotez, w czym istotną pomocą stwarzały i stwarzają nadal pieczęcie ogólnomiejskie14.

Zatem rodowód herbu należy badać, jako zjawisko złożone, trwające dłuższy czas, a nie jednorodne, gdyż rozwój herbów przebiegał na różny sposób w miastach. Można jednać przyjąć, że poszczególne herby pojawiały się już w końcu wieku XIII. Pierwsze herby miejskie znaleźć można już w herbarzach z wieku XV, mimo że ich rozwój i upowszechnienie datować należałoby na przełom wieku XVI/XVII15.

Herb i pieczęć miasta Wrocławia w średniowieczu

Po krótkim zarysie dyskusji historiograficznej dotyczącej genezy herbu i pieczęci, który to zarys, trzeba zaznaczyć, nie jest wyczerpujący, wrócić należy do głównego zagadnienia pracy tj. herbu wrocławskiego. Wrocław był miastem ważnym administracyjnie, stolicą prowincji śląskiej, a zarazem pełnił rolę siedziby książęcej obok Gniezna, Poznania czy Krakowa16. Miasto lokowane było na prawie zachodnim w 1241 lub 1242 r., dokładna data nie jest znana, gdyż dokument lokacyjny zaginął17. Najstarsza pieczęć Wrocławia pochodzi z 1262 r. [zob. fot. 1] Jest to pieczęć o średnicy 60 mm18. W jej polu przedstawiony jest dwugłowy orzeł o symetrycznym kształcie i jednolitym korpusie19. M. Gumowski odrzuca propozycję Maleczyńskiego20, iż jest to „orzeł na 2 części podzielony„ i stwierdza, że jest to orzeł o dwóch głowach, co wg średniowiecznej symboliki oznacza orła ”o zdwojonej powadze, wspaniałości i potędze”21. Wyobrażony na pieczęci orzeł w każdym z dziobów trzyma „gałązki”22. Napis w legendzie wg M. Gumowskiego brzmiał: + SIGILLUM*BURGENSIUM DE WRATISLAVIA. K. Maleczyński23, O. Hupp24 i P. Pfotenhauer25, nie przedstawili pełnego napisu, gdyż jest on zatarty, należy więc przepuszczać, że napis w legendzie został przez M. Gumowskiego w końcówce zrekonstruowany.

Kolejną pieczęcią Wrocławia jest wielka pieczęć miejska z 1292 r. Marian Gumowski, jak pisze W. Strzyżewski,  zaliczył tą pieczęć nie tylko do najstarszych, ale też do największych26. Pieczęć o średnicy 80 mm. Na pieczęci wyobrażony jest kroczący w prawo św. Jan Chrzciciel na tle sklepionej bramy miejskiej, z dwiema basztami po bokach i dwiema wieżami, wraz z trójkątnym frontem kościoła, z tyłu. Św. Jan Chrziciel kroczy w prawo27 w długich szatach, z głową otoczoną nimbem i z podniesioną prawą ręką w geście błogosławieństwa. Napis w otoku brzmi: + SIGILLUM CIVITATIS WRATISLAVIE28.

Pieczęć ławników wrocławskich z końca XII w., a dokładnie zawieszona przy dokumencie z roku 1299. Pieczęć o średnicy 30 mm. W polu pieczęci wyobrazony jest Orzeł Śląski z półksiężycem i krzyżem na piersi29. Pieczęć używana była aż do połowy wieku XVIII. Napisy w legendach pieczęci ławniczych brzmiały najczęściej: SIGILLUM SCABINORUM bądź też SIGILLUM IUDICI30. Tak też jest i w tym przypadku. Gumowski odczytywał napis w legendzie w następujący sposób: + S.*SCABINORU*DE*VRATISLA31. K. Maleczyński badany element legendy zrekonstruował w następujący sposób: + S. SCABINORUM*DE*VRATISLA32. Równocześnie używano dwóch bliźniaczych pieczęci, różniących się jedynie średnicą33. Większa należała do wójta, mniejsza, o średnicy 27 mm34, do całej ławy35.

Wrocław, do roku 1530 nie posiadał herbu nadanego przez cesarza. W tymże roku Ferdynand I, król Czech i Węgier wydał dokument herbowy dla Wrocławia. Na owym dokumencie pojawia się pierwszy herb miasta. Dokumenty herbowe nadawane były za zasługi władz miejskich dla państwa, zasługi prywatnych właścicieli lub motywem do wystawienia dokumentu herbowego mogło być znaczenie miasta36. Zdarzały się również nadania herbów na prośbę władz miejskich. Motywy nadań były często przedstawiane w rozległych narracjach37. Wrocławski herb, jak już wspomniano, został nadany przez Ferdynand I Habsburga. Dokument został wydany na prośbę władz miejskich, przy czym herb wrocławski został zatwierdzony przez cesarza Karola V łącznie z licznymi przywilejami dla miasta i mieszczan38.

Lecz wracając do pieczęci, warto pokrótce przedstawić, jak owe się prezentowały do 1530 r. i czy miały wpływ na wygląd pierwszego herbu Wrocławia.

Przed rokiem 1327, tj. przejściem Wrocławia pod panowanie czeskie pojawiają się jeszcze dwie pieczęcie miejskie. Pierwsza, ostro owalna (39 x 25 mm), przedstawia baranka w lewo z chorągiewką o trzech strefach i krzyżem39. Warto również zwrócić uwagę na to, o czym pisze K. Maleczyński, bowiem pieczęcie te nie przedstawiają orła lub św. Jana Chrzciciela na tle bramy miejskiej lecz są bardzo z nimi powiązane. Przedstawiają przeto dwa najważniejsze atrybuty św. Jana Chrzciciela tj. głowę Świętego i baranka40. Pieczęć jest contasigillum, odbita została na tyle pieczęci wielkiej miasta z roku 129241. Napis w legendzie odczytywany przez O. Huppa brzmiał: +..AGIS........WRAT...42 M. Gumowski podał wersję inną, otóż zrekonstruował on napis tak: + S MAGIS ... WRAT ...43 Proponuje Gumowski dwie wersje tłumaczenia tego nieczytelnego napisu, lecz od razu zaznacza, że tłumaczenia są niezrozumiałe. Przedstawia je tak: S. Magistri Civium lub S. Magistri ecclesiae wratis ((Ibidem, s. 247.)). Napis w legendzie zrekonstruował również K. Maleczyński. Wersja Maleczyńskiego brzmiała: (M) AGIST (ER C) IU (IUM C) IU (I) TATIS WRATI44.

Tak też w roku 132745 spotykać się można z pieczęcią miejską46 okrągłą, o średnicy 31 mm, z przedstawieniem  en face głowy św. Jana Chrzciciela otoczonej nimbem47 lub w otoku, jak sugeruje K. Maleczyński48. Napis w legendzie brzmi: + S*CONSULUM*WRATISLAVIE49.

Następną pieczęcią, używaną w latach 1354 – 141650 jest wielka pieczęć miejska, o średnicy 88 mm51, która przedstawia św. Jana Chrzciciela, stojącego w długich szatach w murach miejskich, gdzie na blankach wież miejskich z jednej strony można zauważyć trębacza,  z drugiej natomiast anioła. Św. Jan Chrzciciel ma głowę otoczoną nimbem, w lewej ręce trzyma swój atrybut – Angus Dei z krzyżem i chorągwią, natomiast prawą na niego wskazuje. Baranek Boży znajduje się na tarczy. Nad głową świętego unosi się duch święty52.  Napis w legendzie brzmi: + SIGILLUM*UNIVERSITATIS*CIVIUM*IN*WRATISLAVIA.

Otto Hupp wspomina w swojej pracy o pieczęci używanej w roku 1372, która wyobraża głowę św. Jana Chrzciciela. Napis w legendzie brzmi: S. MA (gis) TRI. CIVIUM. WRAT. Jak zauważa M. Gumowski, skrót matri w legendzie oznacza magistri, a więc pieczęć należała do wójta miejskiego53.

Wrocław posiadał również pieczęć sekretną, o średnicy 46 mm,  która była używana w latach 1416 – 153054. Na pieczęci przedstawiona jest głowa mężczyzny z brodą, która jest interpretowana, jako głowa św. Jana Chrzciciela, mimo iż nie posiada nimbu. Strzyżewski podaje w książce, za ustaleniami M. Haisiga55, najczęstsze napisy w legendach napieczętnych. I tak wspomina, iż na pieczęciach sekretnych bardzo często pojawiał się zazwyczaj napis SIGILLUM SECRETUM. Tak też jest i w tym przypadku. Napis w otoku brzmi: + SECRETUM CIVITATIS*WRATISLAVIE

Pieczęć używana przez kancelarię miejską z początku XVIw. – 1504- również przedstawia głowę św. Jana Chrzciciela, tutaj jednak na misie. Napis w otoku jest już skomponowany pismem minuskulnym. Brzmi on następująco: S. CANCELLARIE*CIVITATIS*WRATISLAWIE56.

Należy jeszcze wspomnieć o dwóch pieczęciach, które przedstawia M. Gumowski w swoim dziele „Najstarsze pieczęci miast polskich XIII i XIV wieku”. A mianowicie, dwóch pieczęciach należących do ławników prowincjonalnych tj. sądu ziemskiego we Wrocławiu. Na pierwszej z nich, o średnicy 35 mm57, widnieje tarcza trójkątna, wokół niej natomiast gałązki58. Na tarczy wyobrażony jest orzeł książęcy z głową zwróconą w lewo i z półksiężycem na piersiach. W legendzie napis: + S : SCABINOR : PROWICALIV : WRAT

Druga pieczęć znaleziona została przy dokumentach z roku 1431, 1444 i 1447. Pieczęć, o średnicy 35 mm, jak już wspomniane zostało, również jest pieczęcią ławników prowincjonalnych. Pieczęć jest czteropolowa. Widnieją na niej, na przemian, lew wspięty czeski i Orzeł Śląski. W pierwszym polu i czwartym znajduje się wspięty lew. W polu drugim i trzecim Orzeł Śląski59. W legendzie napis: + S*SCABINO : PROVINCIALV*WRAT

Nowożytna heraldyka Wrocławia

Kolejna pieczęć, wprowadzona została równocześnie z nadaniem herbu Wrocławiowi, w 1530 r.  Pieczęć ta jest zgodna z przedstawieniami, które są na herbie. W otoku natomiast pojawia się napis: S*SENATUS*POPULIQUE*VRATISLAVIENSIS*60.

I tak, dochodzimy do roku 1530, w którym to został nadany Wrocławiowi herb przez Ferdynanda I Habsburga. Herb ten obowiązywał do roku 1938, kiedy to został zmieniony przez nazistów i obowiązywał do 1945 r. Ponownie wrócił do łask herb cesarki, lecz tylko na trzy lata, do 1948 r. Od tegoż roku, do roku 1990 obowiązywał herb zaprojektowany przez Karola Maleczyńskiego. W czerwcu roku 1990 Rada Miejska przywróciła stary herb cesarki z lat 1530 – 193861.

Powracając do herbu miasta nadanego przez cesarza. Tarcza herbowa była pięciopolowa. Pierwszy dokument, wydany w Pradze, zawierający opis herbu i barw – lecz tylko dla czeskiego lwa i śląskiego orła. Jednak w opisie tym pojawiły się niejasności, ponieważ zapisano imię św. Jana Chrzciciela dwa razy, co zmusiło radę miejską do wystosowania pisma do kancelarii cesarskiej z prośbą o zweryfikowanie tegoż dyplomu. W kilka miesięcy później, 10 VII 1530, Karol V potwierdził przywilej nadający nowe godło dla miasta i w dokumencie przekazał opis wraz z rysunkiem.

Herb zawierał następujące wyobrażenia:

W polu pierwszym, sercowym na tarczy okrągłej (symbolizującej misę) głowa św. Jana Chrzciciela (symbol patrona miasta i katedry wrocławskiej). W polu drugim, czerwonym wspięty lew koronowany (herb królestwa czeskiego). W polu trzecim, złotym czarny Orzeł Śląski (symbol dynastii Piastów śląskich)62. W polu czwartym, złotym czarna Łękawica, jako inicjał miasta Wrocławia63. W polu piątym, czerwonym popiersie św. Jana Ewangelisty na odwróconej koronie – symbol patronatu nad kaplicą ratuszową64.

Dyplom herbowy Karola V uzupełniał herb Wrocławia o hełm rycerski z klejnotem. Hełm, jak i tarcza przybierały kształt występujący w danej epoce. Klejnot natomiast tworzyło popiersie św. Jana Ewangelisty umieszczone między dwoma proporcami z czterema pasami. W architekturze miejskiej Wrocławia można znaleźć dwa najstarsze, zachowane do dziś, tj. z roku 1536 – wmurowany w zachodnią ścianę wieży ratuszowej, pod zegarem i z roku 1616 – kartusz herbowy zachodniego portalu ratusza65.

Geneza współczesnego herbu Wrocławia

Herb ten, jak już zostało wspomniane, utrzymał się do roku 1938, kiedy to naziści, a dokładnie Joseph Wagner ustanowił dla Wrocławia nowy herb, projektu prof. Schweitzer-Mjolnir. Tarcza herbowa była przedzielona poziomo na dwa pola. Na polu górnym znalazł się orzeł śląski z przepaską koloru srebrnego na skrzydłach66, poniżej natomiast znajdował się żelazny niemiecki krzyż ustanowiony w roku 1813 „jakby pamiątkę stanowiska miasta wobec wojen napoleońskich”67.
Herb ten jednak nie przetrwał długo, ponieważ w 1945 roku, wraz z upadkiem hitlerowskich Niemiec zniknął i powrócił znany już herb cesarski. Jednak nie na długo, ponieważ w roku 1948 został na krótko ustanowiony kolejny herb, modyfikacja herbu cesarskiego polegająca na przesunięciu lwa czeskiego z pola pierwszego na przedostanie, zlikwidowaniu głowy św. Doroty68 i ustanowieniu zamiast lwa w pierwszym polu orła polskiego bez korony. Projekt ten jednak nie przeszedł i w maju tegoż roku Miejska Rada Narodowa ustaliła nowy herb dla Wrocławia.
Był to projekt69 mający nawiązywać do pierwszego orła dwugłowego z pieczęci pochodzącej z roku 1262. Zawierał on dwa złączone półorły. Na czerwonym tle widniał Orzeł Biały bez korony, natomiast na tle złotym czarny orzeł dolnośląski70.

Herb w takiej postaci przetrwał cały PRL, jednak w roku 1990 w dniu 19 czerwca Rada Miejska Wrocławia wybrała kolejny herb71, tym razem znany wszystkim, o znajomej symbolice i wizerunkach. Został przywrócony herb cesarki i do dziś jest herbem Wrocławia.

Zatem stwierdzić należy ich herb Wrocławia przeszedł długą ewolucję, by wyglądać tak, jak wyglądał po nadaniu herbowym w 1530 r. i wygląda dziś. Wiadome jest, iż na początku miasta posiadały jedną pieczęć i herb, która z reguły przedstawiała bądź to patrona miasta w murach miejskich, kościoła bądź też z częściowym przedstawieniem herbu pierwotnego właściciela miasta72. Pierwszym herbem miasta na pieczęci był orzeł dwugłowy, którego znaleźć można na pieczęci z roku 1262, rok po nadaniu prawa Wrocławiowi przez Henryka III rządzenia się prawem magdeburskim73. Następnie, jako herb na pieczęciach zjawia się św. Jan Chrzciciel ukazany w całej postaci lub też jego atrybuty tj. Angus Dei czy głowa świętego. Spotkać się z tym można na pieczęciach od wieku XIII – 1292 -  aż do czasów współczesnych, gdzie widnieje w herbie Wrocławia. Jako herb można również uznać orła książęcego, którego też przecież spotkać można na pieczęciach, jak chociażby na pieczęci ławniczej z roku 1299.

Uznać więc należy, że miasta zaczynały posiadać swoje herby już w momencie, gdy zaczynały one pojawiać w państwie polskim, lub chwilę później tj. poł. XIIIw., wędrując na nasze ziemie z zachodu74. W herbie wrocławskim widać bardzo wyraźne przywiązanie do historii miasta i jego patronów. „Najpilniejszym zadaniem naszej nauki i sfer urzędowych powinno być obecnie wyszukanie dla miasta nowego herbu, a raczej nawiązanie do dobrej, polskich czasów jeszcze sięgającej tradycji, która by łącząc Śląsk i Wrocław z resztą Polski, splatała zarazem w harmonijną jedność przeszłość z teraźniejszością, polskość XIII w. z obecną”75.

Sądzę, iż Rada Miejska Wrocławia w roku 1990 dokonała najlepszego wyboru. Ponieważ herb zaprojektowany przez Maleczyńskiego „nic o mieście nie mówi i zupełnie go nie reprezentuje. Nie można się z nim zgodzić, gdyż został narzucony przez ministerstwo, bez uprzedniej uchwały Rady Miejskich, i nie ma żadnego powiązania z dawnymi pieczęciami Wrocławia, wśród których figuruje wprawdzie orzeł dwugłowy, ale nigdy dwa półorły”76.

Bibliografia:

  1. Gumowski Marian, Herby miast polskich, Warszawa 1960.
  2. Gumowski Marian, Najstarsze pieczęcie miast polskich XVIII i XIV wieku, Toruń 1960.
  3. Gołdyn Piotr, Symbolika religijna i kościelna w herbach miast polskich do końca XX wieku, Warszawa 2008.
  4. Haisig Marian, Studia nad legendą pieczęci miejskiej, Wrocław 1953.
  5. Hupp Otto, Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt 1898.
  6. Łagiewski Maciej, Herb Wrocławia w architekturze miasta, Wrocław 1992.
  7. Maleczyński Karol, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka”, t. 1, 1946, s. 3-23.
  8. Pfotenhauer Paul, Die Schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327 : im Namen des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, Wrocław 1879.
  9. Pokora Piotr, Pieczęcie księcia opolskiego Jana zwanego Kropidło, [w:] Cognitioni Gestorum, red. D. A. Sikorski i A. M. Wyrwa, Poznań/Warszawa, 2006, s. 405-423.
  10. Saurma Hugo, Wappenbuch der Schlesischen Städte und Städtel, Berlin 1870.
  11. Miasta polskie w tysiącleciu, pod red. Siuchnińskiego Mateusza t. 2, Wrocław 1967.
  12. Strzyżewski Wojciech, Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku, Zielona Góra 1999.
  13. http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf
  1. M.Gumowski, Herby miast polskich, s. 5-21. [↩]
  2. Lecz pojawiały się też inne opinie, jak na przykład F. Hauptmanna, który twierdził w swoich pracach, że herb musi składać się z tarczy i godła.  Zob. F. Hauptmann, Das Wappenrecht. Historische und dogmatische Darstellung der im Wappenwesen geltenden Rechtssätze, Bonn, 1896, s. 7 i 117-126; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 15. [↩]
  3. M.Gumowski, Herby, s. 10. [↩]
  4. Ibidem, s. 5. [↩]
  5. H. Saurma, Wappenbuch der Schlesischen Städte und Städtel, Berlin 1870. [↩]
  6. H. Dannenberg, Münzgeschichte Pommerns im Mittelalter, Berlin 1893. [↩]
  7. O. Hupp, Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt 1898. [↩]
  8. Ibidem, s. 75-77 [↩]
  9. W. Strzyżewski, Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku, s. 18. [↩]
  10. F. Hauptmann, Das Wappenrecht., s. 7 i 117-126; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 15. [↩]
  11. V. Vojtíšek, O pečetích a erbech měst pražských a jiných českých, Praha 1928, s. 9; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 15. [↩]
  12. M. Antoniewicz, Herby miast województwa częstochowskiego, Częstochowa 1984, s. 11; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 19. [↩]
  13. J. Szymański, Herb – znak samorządnej wspólnoty, [w:] Polskie tradycje samorządowe a heraldyka, Lublin 1992, s. 91-98; idem, W sprawie genezy polskich herbów miejskich, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 4, 1994, s. 169-179; cyt. za: W. Strzyżewski, Treści, s. 19. [↩]
  14. Ibidem, s. 18-19. [↩]
  15. Ibidem, s. 19. [↩]
  16. M. Siuchniński, Miasta polskie w Tysiącleciu, t.2, s. 535. [↩]
  17. Ibidem, s. 537. [↩]
  18. M. Gumowski, Najstarsze, s. 245. Zob. też O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54, gdzie autor podaje rozmiar owej pieczęci o 1 mm mniejszy, tj. 59 mm. [↩]
  19. M. Łagiewski, Herb Wrocławia w architekturze miasta, s. 15 [↩]
  20. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka”, t. 1 (1946), s. 5-9; P. Pfotenhauer, Die Schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327 : im Namen des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, s. 23; O. Hupp, Die Wappen und Siegel deutschen Stadte, Flecken und Dorfer, s. 54. [↩]
  21. M. Gumowski, Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku, s. 245-456 [↩]
  22. M. Gumowski, Najstarsze, s. 245. Zob. też K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 6:  „Przedstawia on w polu gładkim dwugłowego orła, z którego dziobów spłyają stylizowane kwiaty, czy rośliny[...]”. [↩]
  23. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 5. [↩]
  24. O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54. [↩]
  25. P. Pfotenhauer, Die Schlesischen Siegel, s. 22. [↩]
  26. W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, sugeruje, że M. Gumowski zalicza ową pieczęć do największych, co jest prawdą. Największa natomiast to również pieczęć wrocławska, o średnicy 88 mm, zob. M. Gumowski, Najstarsze, s. 12-13. Autor przedstawia tabelę z rozmiarami pieczęci najokazalszych, gdzie, jak zostało napisane wyżej, największa mierzy 88 mm. [↩]
  27. Opis wyobrażenia napieczętnego, jak i napis w legendzie: M. Gumowski, Najstarsze, s. 246, autor przedstawia św. Jana Chrzciciela, jako kroczącego w lewo, co jest błędne. Por. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 10. [↩]
  28. Za: O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54. [↩]
  29. M. Gumowski, Najstarsze, s.247-248; Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 12, dodaje jeszcze, iż orzeł miał przepaskę pod skrzydłami. Niestety, znana mi pieczęć jest zbyt zniszczona, by można potwierdzić zdanie K. Maleczyńskiego odnośnie owej przepaski. [↩]
  30. W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, przyp. 32; Zob. też M. Haisig, Studia nad legendą pieczęci miejskiej, s. 44-50, przedstawia teorię i uwagi na temat napisów w legendach pieczęci organów władzy miejskiej. [↩]
  31. M. Gumowski, Najstarsze, s. 247; Zob. też. P. Pfotenhauer, Die Schlesischen Siegel, s. 23; autor podaje fragmentarycznie zachowany napis, nie podejmując się jego rekonstrukcji: + S*SCABINORU*DE*VR…..; Zob. też M. Haisig, Studia, s. 99, gdzie M. Haisig podaje taką wersję napisu: + S. SCABINOR’ DE VRATISLA. [↩]
  32. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 12. [↩]
  33. Sprawę bliźniaczych pieczęci, w odniesieniu do księcia Jana opolskiego  zwanego Kropidło, porusza P. Pokora, Pieczęcie księcia opolskiego Jana zwanego Kropidło, [w:] „Cognitioni Gestorum”, red. D. A. Sikorski i A. M. Wyrwa, s. 405 – 423. [↩]
  34. M. Gumowski, Najstarsze, s. 248. [↩]
  35. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. [↩]
  36. W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 33 – 34; zob. też przyp. 11 - 13 na stronach 33 – 34, w których autor zamieszcza informacje o dokumentach znajdujących się w archiwach, które opisują motywy wystawienia dokumentów herbowych dla miast. [↩]
  37. Ibidem, s. 33 – 34. [↩]
  38. Ibidem, s. 37. [↩]
  39. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. [↩]
  40. Ibidem, s. 14. [↩]
  41. M. Gumowski, Najstarsze, s. 247; K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. [↩]
  42. O. Hupp, Die Wappen und Siegel, s. 54. [↩]
  43. M. Gumowski, Najstarsze, s. 247. [↩]
  44. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13, stwierdza, że jest to najstarsza pieczęć burmistrza wrocławskiego. Pieczęć owa zachowała się tylko w dwóch okazach. [↩]
  45. Pierwszy raz głowa św. Jana Chrzciciela na misie pojawia się na pieczęci rajców miejskich w roku 1324;  Zob. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. [↩]
  46. Pieczęć rajców wrocławskich. [↩]
  47. O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54: „wleches den kopf eines heiligen mit nimbus regit.”. [↩]
  48. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13. [↩]
  49. O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54; Zob. też  K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 13 [↩]
  50. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15, podkreśla również, że pieczęć owa była wzorowana na poprzedniej, z roku 1292, co wywnioskować można po stylizaji murów i furtek w bramie. Zniknęły natomiast wieże kościelne nad bramą i napis został dostosowany do „ówczesnych poglądów”. [↩]
  51. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15, i O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 54, średnicę pieczęci podają o 1 mm mniejszą niż M. Gumowski, tj. 87 mm. [↩]
  52. M. Łagiewski, Herb, s. 19; K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15; M. Gumowski, Najstarsze, s. 247. [↩]
  53. O. Hupp, Wappen und Siebiel, s. 54; Zob. M. Gumowski, Najstarsze, s. 248. [↩]
  54. M. Gumowski podaje, iż pieczęć ta w użyciu była od roku 1385, Najstarsze, s. 248, natomiast K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 15, jak i M. Haisig, Studia, s. 104, datują pierwsze użycie tejże pieczęci na 1343r.  [↩]
  55. W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 20, przyp. 32; Zob. też: M. Haisig, Studia, s. 44-50. [↩]
  56. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 19. [↩]
  57. M. Gumowski, Najstarsze, s. 249; Zob. też O. Hupp, Wappen und Siegel, s. 55, Hupp podaje o 1 mm mniejszy rozmiar pieczęci, tj. 34 mm. [↩]
  58. Niestety Gumowski nie podaje, jakiego rodzaju są to gałązki. [↩]
  59. M. Gumowski, Najstarsze, s. 249, zauważa, że pierwsza pieczęć, z orłem książęcym pochodzi z czasów piastowskich, z wieku XIII, gdyż nosi ona tylko orła. Natomiast druga pieczęć pochodzi już z epoki panowania czeskiego, tj. XIV, ponieważ na pierwszym miejscu jawi się wspięty lew czeski. [↩]
  60. M. Haisig, Studia, s. 142. [↩]
  61. http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf (dost. 4.03.2013). [↩]
  62. Następnie prawdobodobnie, jako symbol ziemi śląskiej. [↩]
  63. Lub też legendarnego założyciela miasta o imieniu Wratislaus. [↩]
  64. Czy też, jak sądzi M.Gumowski, Herby, s. 345, relikwiarz na głowę św. Doroty. Por. M. Łagiewski, Herb, s. 41, Łagiewski w swojej pracy pomylił kolejność pół herbowych; W. Strzyżewski, Treści symboliczne, s. 169-170. [↩]
  65. M. Łagiewski, Herb, s. 45. [↩]
  66. Prawdopodobnie stylizowany na orła pruskiego, zob. Ibidem, s. 84. [↩]
  67. Ibidem, s. 84. [↩]
  68. rzyjąłem propozycję M. Gumowskiego dlatego nie używam tutaj św. Jana Ewangelisty, którego proponował Łagiewski. [↩]
  69. Autorem owego projektu był Karol Maleczyński; zob. http://www.tl.wroclaw.pl/wroclaw/herb/herb.pdf (dost. 4.03.2013). [↩]
  70. M. Łagiewski, Herb, s. 86; nazewnictwa takiego użył M. Łagiewski, jednak sądzę, iż jest to błędne ponieważ jest to przedstawienie Orła Śląskiego. [↩]
  71. M. Łagiewski, Herb, s. 91-92 [↩]
  72. K. Maleczyński, Herb miasta Wrocławia, s. 4. [↩]
  73. Ibidem, s. 5-6. [↩]
  74. Ibidem, s. 4. [↩]
  75. Ibidem, s. 23. [↩]
  76. M. Gumowski, Herby, s. 75. [↩]

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.

Tagi: ,

3 komentarze

  1. 100 pisze:
    18 marca 2014 o 20:04

    Herby i pieczęcie nie były domeną tylko i wyłącznie rycerstwa czy szlachty, choć była ich znaczna ilość, to niemało było również grup herbów i pieczęci ziemskich, wiejskich, miejskich lub kościelnych
    trzy orzeczenia i trzy razy „było” 🙂

    Odpowiedz
  2. Matt pisze:
    18 marca 2014 o 22:38

    Lecz każde ‚było’ posiada inną końcówkę. ;P

    Odpowiedz
  3. Adam pisze:
    10 października 2018 o 19:42

    To chyba celowe poniżanie naszego państwa poprzez
    brak Orła polskiego w herbie Wrocławia, czeski lew natomiast jest. I co z tego że kiedyś miasto było w koronie czeskiej obecnie jest i mam nadzieje że pozostanie w Polsce !

    Odpowiedz

Zostaw własny komentarz