Zniewolona chwała

Wypadki II wojny światowej, oprócz zaistniałych faktów i zdarzeń, niosą ze sobą mniejsze lub większe przekłamania i bardzo różne ich interpretacje, utrzymywane na potrzeby indywidualnego, grupowego, bądź nawet powszechnego odbiorcy. Właściwie dopiero czas, oraz zmierzch całych epok, jak i śmierć określonego grona ludzi, zezwala na dogłębne wyjaśnienie, a więc odkłamanie funkcjonujących od lat wygodnych skrzywień. Więcej, sprowadza do określania sensu tzw. „białych plam^” w historii. Niestety, ich tworzenie, a właściwie powoływanie się na nie, jest niejednokrotnie przyczyną powstawania z kolei innych „nowych^” białych plam, które znów muszą czekać na swój czas, interpretatorów i swoją wersję wiarygodnego „wyprostowania^”, które, choć po latach, i tak nie zawsze mogą w całej pełni ujrzeć światło dzienne.

Przyczyną ich tworzenia, są najczęściej powody o podłożu politycznym, prestiżowym, ale też i gospodarczym. Najwięcej gromadzi się ich jednak na pewno, na płaszczyźnie uwarunkowań życia społecznego.

Granica Polski z Wolnym Miastem Gdańskiem. Żołnierze niemieccy niszczą szlaban graniczny i godło Polski.

Polska jako państwo, a Polacy jako naród, mieli szansę dostępować tego na wskroś wątpliwego zaszczytu, szczególnie często od pierwszych chwil utraty swojej państwowości w roku 1939. Przez wiele długich, powojennych lat Brytyjczycy na przykład zapominali, pomijali bądź pomniejszali udział polskiej krwi, w walkach o angielskie niebo, jak i udział polskich marynarzy w pokonaniu Kriegsmarine. Z kolei Sowieci, nie pomniejszając swoich bezsprzecznych zasług w pokonaniu hitleryzmu, po prostu uważali, że w imię komunistycznej jedności, wiecznej przyjaźni między narodami, pokojowego współistnienia i socjalizmu..., wielość różnych faktów i zdarzeń przypisywali zawsze tylko sobie – bo to przecież i tak dla naszego wspólnego celu – budowy socjalizmu kroczącego do Komunizmu, nie wspominając już nadto o walce znaczenia jako mocarstwo...

W ten sposób po raz kolejny, od ponad 50 lat, warto przypomnieć o wyzwoleniu przez polskich żołnierzy miejsca, które przeciętnemu rodakowi kojarzy się ze śmiercią wielu profesorów krakowskich Uniwersytetu Jagiellońskiego; komendanta głównego AK – gen. dyw. Grota Roweckiego i ciężko chorego dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów – gen. dyw. Bolesława Roji; około 25.000 cywilnych powstańców warszawskich; kilkunastu tysięcy żołnierzy polskich, którzy po sowieckiej agresji zmuszeni zostali do służby w sowieckiej Armii Czerwonej i trafili tu jako niemieccy jeńcy, jak również poległych wyzwolicieli tego obszaru z końcem działań II wojny światowej. Chodzi oczywiście o obóz koncentracyjny usytuowany w odległości około 25 km w linii prostej od Berlina – S a c h s e n h a u s e n.

Więźniowie Sachsenhausen w czasie istnienia obozu

Wiadomo na pewno, że 22 kwietnia 1945 roku, około godz. 11.00 przed południem, patrol rozpoznawczy dowodzony przez chor. Stanisława Borysiuka z 4 kompanii piechoty (z 6 pułku piechoty w składzie 2 Dywizji Piechoty), prowadząc pościgiem możliwie najdalsze rozpoznanie terenu nieprzyjaciela, po dokonaniu przeprawy przez Kanał Hohenzollernów (wszystkie mosty na nim, jak i na kanale Oranienburskim faszyści zdążyli już wtedy zniszczyć), w okolicach śluzy brzegu północnego Lehnitz-See, dotarł do tego potwornego miejsca – obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Wydarzenie w całej rozciągłości, wraz ze szkicem sytuującym, potwierdza bojowy meldunek operacyjny autorstwa zastępcy dowódcy 2 Dywizji Piechoty (dalej: DP) do spraw polityczno-wychowawczych – mjr Stanisława Okęckiego i delegacji dywizyjnego wydziału polityczno-wychowawczego w osobach: ppor. Szymona Alstera, ppor. Henryka Jankowskiego i chor. Bronisława Bednarza: „zaraz po wyzwoleniu w dniu 22 kwietnia, większa część więźniów opuściła obóz. Pozostali jedynie ci, którzy są tak wyczerpani, że dosłownie nie mogą się poruszać nawet po terenie obozu [...] owrzodzeni, z ranami na ciele, po prostu cienie ludzkie, płakali z radości na widok naszych żołnierzy, a szczególnie Polacy, widząc polskich żołnierzy^”.((CAW III-23, 247, s. 94; Organizacja i działania bojowe LWP w latach 1943-1945, t. IV, Warszawa1963, s. 831-833.)) Do meldunku dołączono autentyczną dokumentację zdjęć.

Cały ten fakt powodowany był działaniem 1 Armii Wojska Polskiego, uczestniczącej natenczas w tzw. operacji berlińskiej, idącej po sforsowaniu Odry w składzie wojsk ubezpieczających prawe skrzydło sowieckiego 1 Frontu Białoruskiego. W drugiej połowie dnia 22 kwietnia 1945, oddziały przedniego ubezpieczenia armii siłami m.in. 2 DP szły w pościgu za nieprzyjacielem osiągając rubież: Wensickendorf. W trakcie tego rozpoznania pościgiem nieprzyjaciela, do terenu obozu zaczęły również docierać także patrole zwiadowców 1, 3 i 4 DP. W dniu 23 i 24 kwietnia, w bezpośredniej bliskości obozu umiejscowiły się już, czołowe oddziały piechoty wraz z dywizyjnym wsparciem artyleryjskim, stanowiąc element zewnętrznego pierścienia „zaciskającego” Berlin, jak i ochraniając i świadcząc na różne sposoby pomoc ocalałym, a pozostałym na tym terenie byłego obozu więźniom. Ważne to było chociażby i z tego względu, że na szerokości pasa działania jednostek polskich, próbowała utorować sobie przejście w okolice Ruppiner Kanal, niemiecka armijna grupa gen. Steinera, idąca na pomoc Berlinowi.

Generalnie jednak, większość źródeł, artykułów, a nawet opracowań z koronnym pierwszym wydaniem w roku 1961 przez niemiecki Komitet Antyfaszystowski Bojowników Ruchu Oporu książki, o oswobodzeniu terenu obozu napisano m.in.: „niedziela – 22.04 rano, o godzinie 11.00 nagłe wołanie w obozie, przybyli Rosjanie! [...] Dowiedzieliśmy się, że są tylko czołową grupą rozpoznawczą liczącą 12 żołnierzy. W obozie panuje wielka radość, wszyscy podają sobie ręce, obejmują się i całują. Jest to jeszcze niezbyt jasno uświadamiane. Jesteśmy wolni, nie jesteśmy już więźniami. Czerwonoarmiści bardzo się śpieszą, gdyż muszą podążać dalej...^”.((Damals in Sachsenhausen. Solidaritat und Wiederstand im Konzentrationslager Sachsenhausen, Berlin 1961, s. 132))Na dalszych stronach tego przekłamanego dzieła, stworzonego przez usłużnie wiernopoddańczych wasali ze stworzonej z polecenia Stalina – Niemieckiej Republiki Demokratycznej napisano: „23.04 poszliśmy późno spać, więc wstaliśmy dopiero o godzinie ósmej. O dziesiątej otwarto główną bramę, przez którą przybyli czerwonoarmiści, ale teraz było ich więcej. Przyjechali samochodem ciężarowym, który pozostawili w obrębie dowództwa obozu. Teraz są również oficerowie sowieccy; widzimy różnice między nimi, a oficerami niemieckimi, przyjacielski stosunek między oficerem i żołnierzem. Oficerowie rozmawiają i chodzą z nami po obozie. Wychodzą setki więźniów, by zobaczyć się z wyzwolicielami, porozmawiać z nimi, podziękować za wyzwolenie z faszystowskiej tyranii. Bramy są otwarte. Niebawem wielu z nas idzie na drogę do Oranienburga...^”.((tamże, s. 134))

Oba przytoczone fragmenty stworzył jednak jakiś zupełnie anonimowy autor. Nie miał najprawdopodobniej również pojęcia o tym, że w tych działaniach Wojsko Polskie walczyło u boku Sowietów. Nie wiedział także o rzeczy najważniejszej. Otóż po sowieckiej zbrodni katyńskiej, znaczna część kadry oficerskiej niższych i wyższych szczebli w odradzającym się Ludowym Wojsku Polskim gen. Zygmunta Berlinga, posiadała rodowód czysto sowiecki. Było to tak normalne, głębokie i oczywiste, iż nawet już po sformowaniu i wejściu pododdziałów w walkę, ludzie ci nie tylko, na co dzień rozmawiali w języku rosyjskim, ale faktycznie przez cały front nie zmieniali, oprócz konieczności oficjalnych, nawet swojego sowieckiego umundurowania, co bardzo często postronnego obserwatora mogło wprowadzać w istotne błędy myślenia i postrzegania.

Prawdę o Polakach, dzieło przytacza dopiero we fragmencie: „26.04. polscy lekarze wojskowi z czterema sowieckim siostrami medycznymi, które pełnią służbę w tej samej armii, zostaną rozmieszczeni w niektórych barakach, aby zapewnić wszystkim chorym właściwą opiekę. Ogólnie duża radość...^”.((tamże,))

I tu kolejne przekłamanie, ponieważ - co potwierdzają dokumenty przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym (dalej: CAW), w dokumentach medycznych, jak i meldunku zastępcy dowódcy ds. polityczno-wychowawczych 1 DP – mjr Antoniego Kaziora - pomoc taka była udzielana od pierwszych chwil dotarcia do obozu.

Kolejnym skrzywieniem jest fakt, że najprawdopodobniej w maju 1945, bądź jeszcze później, został specjalnie nagrany przez sowieckich operatorów film o wyzwoleniu obozu. Nie ma nim niestety faktycznych więźniów w pasiakach, jak chociażby na zdjęciach „polskiego rozpoznania^”, bo już ich tam nie było.

Z dniem 23 kwietnia 1961 roku, uczestniczący w otwarciu Narodowego Muzeum Walki i Męczeństwa Sachsenhausen, przewodniczący Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, były więzień Oświęcimia i Buchenwaldu – Janusz Zarzycki, ani jednym słowem nie wspomniał o wyzwoleniu obozu przez Polaków. W wydanym wówczas albumie pamiątkowym brak było, chociaż jednego zdjęcia prezentującego martyrologię narodu polskiego, nie wspominając już o polskich wyzwolicielach. Z kolei w roku 1968, w tymże muzeum, pokazano wreszcie kilka zdjęć zamordowanych profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Generalnie przeważały jednak eksponaty sowieckie i wystawa fotografii zbrodniarzy hitlerowskich. Z kolei opracowanie monograficzne – Bitwa o Berlin. Działanie 1 armii WP kwiecień-maj 1945 – autorstwa Z. Stąpora, wydane w Warszawie w roku 1973, pomijało w ogóle polski udział w walkach o odcinek, gdzie sytuowany jest Kanał Hohenzollernów i Kanał Oranienburski, a więc i obóz Sachsenhausen. Wskazywało jednak na walki na tej szerokości, prowadzone przez 7 Korpus Kawalerii Gwardii, czyli 47 Armii Sowieckiej.

W roku 1974, kolejne wydanie książkowe NRD, w opracowanej tablicy chronologicznej obrazującej dzieje obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, pod datą 22 kwietnia umieściło taką notatkę: „oddział 47 armii sowieckiej oswobodził więźniów pozostałych w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Wokół obozu jednostki 47 armii sowieckiej i dywizja piechoty 1 polskiej armii pokonały ostatni opór jednostek SS działających w Oranienburgu”. Takimi zapisami dzieło znów wprowadza czytelnika świadomie w błąd.

Z końcem roku 1981, a ściślej w okresie 26-28 października, w trakcie obrad Międzynarodowej Konferencji Wyzwolicieli Obozów Koncentracyjnych w Waszyngtonie, jeden z przedstawicieli strony polskiej – prof. Michał Chilczuk, znów próbował odkłamać ten fragment faktów historycznych. Niestety pozostał on bez powszechnie nagłośnionego echa.

W roku 1984, jeden z weteranów i naocznych świadków, ówcześnie dowódca batalionu, tamtych walk – pułkownik obecnie w stanie spoczynku – dr Jerzy Margules, opracował dzieło – Druga Warszawska Dywizja Piechoty1943-1947 (krótka kronika), w którym po raz kolejny pokazał m.in. faktycznych wyzwolicieli Sachsenhausen z opisem ich działań na ówczesnych rubieżach toczonych w tym regionie walk. Sprawa dalej nie zyskała mimo to wielkiego aplauzu. W około 10 lat później, w roku 1995, ten sam autor – płk dr Jerzy Margules, niestrudzony poszukiwacz prawdy tamtego czasu, pokusił się o wydanie kolejnej pracy. Tym razem bardziej tematycznej – Oswobodzenie Sachsenhausen. Polacy przynieśli wolność więźniom obozu. Czy sprawa faktycznych wyzwolicieli znalazła przez to właściwe miejsce i zrozumienie?

Obecnie można chyba zastanawiać się nad puentą tego zdarzenia. Tak jak hasło: zniewolenie, nawet zgodnie z definicją Słownika języka polskiego, wyraża znaczenie jako – zmusić , skłonić kogoś do czegoś,((M.Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1981, s. 1049)) tak bezsprzecznie należna tamtym oddziałom, a w nich przede wszystkim ludziom – chwała,znacząca dosłownie według tegoż opracowania: powszechne uznanie, cześć, sława, chluba, ozdoba, zaszczyt, honor,((tamże, t. 1, s. 284-285.)) została mimo wszystko za cichym przyzwoleniem partii komunistycznej im odebrana, aby komunizm mógł być wszechobecny, najlepszy i nigdy przez nikogo niepokonany...

Zupełnie na koniec, pozostaje jednakże pewna istotna wątpliwość, jaką niesie ze sobą istota tak zwanych „białych plam^” w historii. Kto i jak ma wytłumaczyć dziś młodym pokoleniom, że taki fakt nie był wcale odosobniony, a było ich setki, o ile nie tysiące. Daną miejscowość zdobywali Polacy, a pomnik wdzięczności stawiano później Sowietom, bez najmniejszego nawet zaznaczenia, że Polacy także mieli w tym swój wielki udział... Można starać się zrozumieć wiele. Można, że polscy żołnierze walczący w tych miejscach nie mogli i nie chcieli się na to przekłamanie nigdy zgodzić, ale ich najwspanialszym lekarzem miała być ideologia i jej zamykająca rozkrzyczane usta partia ze swoim wszędobylskim i wszechwładnym aparatem totalitarnego ucisku. Ale marsz taką drogą już się przecież skończył. Jeżeli dalej będziemy powielać tego typu bajki, czy choćby tylko baśnie, to z każdą „nową„, tracimy nie tylko swoją wiarygodność w obliczu sąsiadów świata, którzy nie jedno widzieli i nie jedno wiedzą, a nawet mają udokumentowane ”na papierze^”, a nawet „na kliszy”. Tracimy przede wszystkim swoją twarz tożsamości, o której tyle się teraz mówi, jako wolny Naród w swojej wolnej i suwerennej przecież Ojczyźnie....

Literatura pomocnicza:

• Damals in Sachsenhausen. Solidaritat und Wiederstand im Konzentrationslager Sachsenhausen, Berlin 1961.
• Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. 1-3, Warszawa 1978-1981,
• Wybrane dokumenty Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie.
• Wojskowy Przegląd Historyczny, Nr 2, Warszawa 1996