„…między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego...” - M. Bechta - recenzja

Książka Mariusza Bechty o działalności Obozu Narodowego na Podlasiu, to naukowa monografia, która bardzo dokładnie opisuje zagadnienie, a nawet w moim przekonaniu wyczerpuje temat. Praca ta ukazała się wspólnym nakładem Wydawnictwa Rytm i IPN, a ja przed sobą mam drugie, poprawione wydanie tej pozycji z roku 2009. Należy jeszcze dopowiedzieć, że praca ta ukazała się jako trzeci tom większej serii „Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944 – 1956”.

Mariusz Bechta to urodzony w 1972 r. historyk, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, pracownik naukowy OBEP IPN w Warszawie. Zajmuje się historią polityczną Polski w XX w. ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Podlasia. Jest autorem lub redaktorem prac: Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu t. 1 – 3 (1997, 1998 i 2003), Rewolucja, mit, bandytyzm. Komuniści na Podlasiu w latach 1939-1944 (2000), W matni. Z dziejów podziemia niepodległościowego na Podlasiu w latach 1939-1956 (2008). W zapowiedziach Wydawnictwa Zysk i Spółka figuruje nowa książka Mariusza Bechty pt. Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Parczewie 5 lutego 1946 r.

Autor w swojej narracji o Obozie Narodowym i jego ramieniu zbrojnym działających na Podlasiu cofa się znacznie. Ale jest to konieczne, aby poznać polityczną myśl narodowców i zrozumieć ich późniejsze posunięcia.

I chociaż pierwszy rozdział jest takim wprowadzeniem do tematu (Stronnictwo Narodowe i Narodowe Siły Zbrojne w historiografii PRL i po roku 1989), to kolejny opowiada już konkretnie o ruchu narodowym działającym na Podlasiu od roku 1926 aż do wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku. W tym miejscu autor prezentuje główne polityczne organizacje narodowe na tym terenie: Stronnictwo Narodowe, Obóz Narodowo – Radykalny „Legalny”, Sekcja Młodych SN, a także rozłamy i tarcia pomiędzy nimi.

Kolejna odsłona książki opowiada o tworzących się strukturach podziemnej Narodowej Organizacji Wojskowej (po przegranej kampanii wrześniowej) na Podlasiu, w podziale na obszary: Siedlce, Węgrów, Biała Podlaska, Włodawa, Sokołów Podlaski, Łuków i Radzyń Podlaski. W tym rozdziale czytelnicy mogą zapoznać się także z bardziej radykalnymi organizacjami obozu narodowego (Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurzy oraz Konfederacja Narodu), a także o pierwszej próbie scalenia NOW z Armią Krajową i rozłamie pośród narodowców, który spowodował powstanie Narodowych Sił Zbrojnych. Od tego momentu możemy na kartach książki śledzić już powstanie i szczegółową - na razie jeszcze antyniemiecką, działalność XII Okręgu NSZ. Czytelnik ma możliwość zapoznać się ze strukturą organizacji, także w rozbiciu na powiaty. Mnie osobiście w tej części książki zainteresował niezwykle podrozdział opowiadający o konfrontacji (często zbrojnej) NSZ z ruchem komunistycznym, a więc członkami PPR, bojownikami GL-AL., a także napływowymi oddziałami partyzantki sowieckiej. Należy pamiętać, że wszystko to działo się podczas niemieckiej okupacji i ciągłych walk prowadzonych przeciw Niemcom. Następnie otrzymujemy opis kolejnej próby scalenia tym razem NSZ z AK (pierwsza połowa 1944) oraz stosunek i współdziałanie z AK podczas operacji „Burza”.

Rozdział IV dotyka kolejnej zasadniczej części recenzowanej pozycji. Po dylematach narodowców i walkach prowadzonych przeciw Niemcom, zaczyna się nowa działalność skierowana tym razem przeciw sowieckiej i komunistycznej okupacji, przeciw tytułowej bolszewii. Także w tym miejscu czytelnik ma możliwość prześledzić działalność obozu narodowego w regionie Podlasia, zapoznać się ze zmianami w jego strukturach oraz z prowadzoną walką z bronią w ręku, mierzoną na przestrzeni pomiędzy kolejnymi komunistycznymi amnestiami roku 1945 i 1947. Autor opowiada o „starym” XII Okręgu NSZ-AK, o nowym XVII Okręgu NSZ, o Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym oraz Akcjach Specjalnych i Pogotowiach Akcji Specjalnych. Cały wyczerpujący opis struktur narodowych nie przyciemni czytelnikowi głównego przesłania tej części książki, mówiącego o represjach komunistycznego aparatu skierowanych przeciwko podziemiu narodowemu na Podlasiu.

Pracę Mariusza Bechty uzupełniają liczne i interesujące aneksy, noty biograficzne, wykaz skrótów, indeks osobowy i pseudonimów, indeks nazw geograficznych oraz bibliografia.

Recenzowaną książkę, chociaż jest to praca naukowa, czyta się dobrze. Ogrom informacji zawartych na jej łamach mnie bynajmniej nie odstrasza od zagłębienia się w lekturze. Na pewno należy podkreślić ogromną wartość merytoryczną tej pracy. Bogatą treść uzupełnia wkładka ze zdjęciami archiwalnymi i skanami dokumentów. Wspólna seria wydawnicza (Rytm i IPN) opowiadająca o Mazowszu i Podlasiu w ogniu wojny i czasów powojennych, charakteryzuje się znakomitym wydaniem. Kartki książki zostały zszyte i oprawione w twardą okładkę. Nie można się też „przyczepić” do pracy redakcji i korekty, ja nie znalazłem jakichś błędów.

Być może książka …między Bolszewią a Niemcami… nie jest odpowiednią lekturą dla wszystkich. To nie jest pozycja książkowa do czytania w każdej sytuacji, np. w pociągu i na poczekalni. To raczej wymagająca praca naukowa dla zainteresowanych historią II wojny światowej, powstania antykomunistycznego po zakończeniu wojny, dziejami Żołnierzy Wyklętych wywodzących się spośród narodowców oraz historią regionu podlaskiego.

Ja ze swej strony i tak polecam.

Plus minus:
Na plus:
+ naukowa monografia
+ wartość merytoryczna
+ lokalna historia regionu
+ praca wyczerpująca temat
+ interesująca wkładka z fotografiami
+ ładne wydanie
Na minus:
- książka nie dla wszystkich

Tytuł: …między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu narodowego na Podlasiu w latach 1939-1952
Autor: Mariusz Bechta
Wydawca: Rytm / IPN
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-7399-373-0
Strony: 598 (+ 32 str. wkładki zdjęciowej)
Oprawa: twarda
Cena: ok. 43 zł
Ocena recenzenta: 7/10