„Polska broń pancerna w 1939 roku” - R. Szubański - recenzja

Dzięki wydawnictwu Bellona do rąk czytelnika trafia pozycja zatytułowana Polska broń pancerna w 1939 roku autorstwa Rajmunda Szubańskiego porusza różne aspekty,  zagadnienie istnienia polskich wojsk pancernych takie jak: organizacja, wyposażenie, taktyka od momentu ich powstania, aż do wymarszu z garnizonów we wrześniu 1939 roku.

Polska broń pancerna w 1939 roku autorstwa Rajmunda Szubańskiego to kolejne, poprawione wydanie pierwowzoru opublikowanego 1982 roku. Dzięki zmianie ustroju politycznego „Przewrót […] i związana z tym większa swoboda prac badawczych zaowocowały ujawnieniem nieznanych przedtem dokumentów, umożliwiły likwidację tematów tabu i białych (czy raczej ciemnych) plam.„1

Tematyka broni pancernych poruszana w publikacji dotyczy zagadnień zarówno czołgów, samochodów pancernych jak i pozostających w tym czasie na wyposażeniu armii polskiej pociągów pancernych. Pomimo tego że zatytułowana jest Polska broń pancerna w 1939 roku to czytelnik znajdzie w niej zagadnienia dotyczące także kształtowania się polskiej myśli wojskowej dotyczącej wykorzystania oddziałów pancernych na tle innych krajów europejskich od momentu pojawienia się takich jednostek w armii polskiej razem z „Błękitną Armią„ w 1920 roku aż do wybuchu wojny w 1939 roku. W kolejnych rozdziałach autor porusza zagadnienia dotyczące wyszkolenia żołnierzy, struktury dowodzenia i podporządkowanie jednostek pancernych tak zwanym ”broniom głównym”, aż do 1936 roku kiedy to nastąpiło równouprawnienie dowództwa broni pancernych z innymi dowództwami. Kolejne zagadnieniem które porusza autor to wyposażenie oddziałów w sprzęt pancerny i motorowy. Oczywiście to zagadnienie omawiane jest w sposób krótki, lecz treściwy. I tak omawiane są poszczególne pojazdy bojowe, jak i niebojowe, a także uzbrojenie będące na wyposażeniu pojazdów pancernych. Całość jest uzupełniona tabelami prezentującymi podstawowe dane charakteryzujące pojazdy oraz możliwości uzbrojenia w które były wyposażone pojazdy pancerne.

W kolejnym rozdziale omówione zostały zagadnienia dotyczące mobilizacji wojsk pancernych, tzw. „system kolorów” w mobilizacji alarmowej i przypisanie ich poszczególnym oddziałom, a także etaty wojenne i poszczególnych rozmieszczenie związków operacyjnych w ugrupowaniach wyjściowych. W podobny sposób, poruszając te same zagadnienia omawiane są niemieckie wojska pancerne.

Następne rozdziały autor poświęca na omawianie działań we wrześniu. W każdym rozdziale omawiany jest tylko krótki, kilkudniowy okres wojny obronnej np. w jednym rozdziale są działania z okresu 1-3 wrzesień, w następnym z okresu 4-6 wrzesień. Ten system jest utrzymany aż do 17 września, gdyż kolejny rozdział obejmuje pozostały okres kampanii wrześniowej. Każdy z rozdziałów został dodatkowo podzielony na rejony (krainy geograficzne) w których działania bojowe prowadziły poszczególne związki operacyjne. I tak w rozdziale omawiającym okres 1-3 wrzesień pojawia się rejon zatytułowany Obrona Północnego Mazowsza w którym omówione są działania jednostek pancernych wchodzących w skład SGO „Narew„ oraz Armii ”Modlin”. Oczywiście omawiane są też inne rejony, krainy geograficzne w których działał polskie oddziały pancerne. W każdym rozdziale znajduje się mapa prezentująca rozmieszczenie polskiej broni pancernej na początku opisywanego okresu. Pojawiają się także mapy prezentujące działa poszczególnych oddziałów pancernych uczestniczących w ważniejszych bitwach kampanii wrześniowej. Każdy rozdział kończy się krótkim podsumowaniem.

Cała publikacja zakończona jest rozdziałem zatytułowanym Próba podsumowania i wnioski. W rozdziale tym autor poza zagadnieniem poruszonym w tytule przytacza wykres strat wozów bojowych. Warto także zwrócić uwagę na Załączniki w których zostały przedstawione m.in.: Obsada Personalna Dowództw i Oddziałów Broni Pancernej w Dniu 1 IX 1939, Etat Brygady Zmotoryzowanej, czy etaty pancerne oddziałów różnych typów. Całość uzupełniona jest czarno-białymi fotografiami, oraz licznymi przypisami.

Niestety publikacja ma też drobne wady. Do najpoważniejszej można zaliczyć przedstawienie na mapach szczegółowych kierunków działań, przemarszów oddziałów zbyt grubymi liniami. W przypadku gdy kilka oddziałów przemieszczało się równolegle do siebie w niewielkiej odległości następuje „zlanie” się tych linii. Na niektórych mapach legendy są niekompletne np.: Bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim2.  Pojawia się tam bowiem zakreskowana strzałka bez jakiegokolwiek opisu. Co prawda można się domyślić kto (lub co) jest nią prezentowany, ale mimo wszystko brakuje jej w opisie. Występują też wady natury estetycznej. Mianowicie na pojedynczych stronach pojawia się tekst pisany mniejszą czcionką niż jest to przyjęte w pozostałej części publikacji. Nie ma to oczywiście żadnego wpływu na część merytoryczną.

W publikacji pojawia się zagadnienie użycia przez oddziały niemieckie pociągów pancernych: W 1939 Niemcy dysponowali 7 pociągami pancernymi [….]. Co najmniej 3 pociągi użyto podczas wojny z Polską.3 Jest to ciekawy i mało znany temat. Tak naprawdę prawie w żadnej publikacji dotyczącej kampanii wrześniowej nie ma wzmianki o takich działaniach. Wszędzie niemiecka broń pancerna przedstawiana jest jako nowoczesna i mająca znaczną przewagę liczebną nad polskimi pojazdami pancernymi4. Rajmund Szubański mógł się pokusić o rozwinięcie tego tematu. Można było poświęcić kilka dodatkowych linijek tekstu w których zawarto by informacje gdzie niemieckie pociągi działały we wrześniu 1939 roku i z jakim skutkiem. Nie jest to w żadnym wypadku krytyka publikacji, ale próba zwrócenia uwagi na mało znane zagadnienia które są warte przybliżenia czytelnikowi.

Czytelnik nie znajdzie w publikacji dokładnego przedstawienia danych taktyczno-technicznych pojazdów wojskowych lub plansz prezentujących wygląd pojazdów. Bowiem nie taki jest cel tej publikacji. Jej celem jest zaprezentowanie czytelnikowi działań poszczególnych oddziałów często w sile plutonu o którym tak naprawdę pamiętają tylko już nieliczni żyjący uczestnicy, bądź często przypadkowi świadkowie.

Reasumując po publikację powinien sięgnąć czytelnik każdy, którego interesują działania bojowe polskich wojsk pancernych we wrześniu 1939 roku. Natomiast jeśli ktoś interesuje się stroną techniczną to po tę książki nie musi sięgać w pierwszej kolejności.

Plus minus:
Na plus:
+ opis działania zarówno niewielkich oddziałów jak i dużych jednostek pancernych
+ mapy prezentujące rozmieszczenie oddziałów pancernych
+ czarno- białe zdjęcia
+ prezentacja etatów oddziałów wojskowych różnych szczebli
+ prezentacja obsady personalnej oddziałów wojskowych
+ liczne przypisy
+ brak literówek
Na minus:
- zbyt „ściśnięte” kierunki działań na niektórych mapach
- niepełna legenda na pojedynczych mapach
- niewielkie mankamenty natury estetyczne

Tytuł: Polska broń pancerna w 1939 roku
Autor: Rajmund Szubański
Wydanie: 2011
Wydawca: Bellona
ISBN: 97-883-1112-106-5
Stron: 336
Oprawa: Miękka
Cena: 43 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. Polska broń pancerna w 1939 roku, R. Szubański, Bellona; s.5. [↩]
2. Ibidem, s.259. [↩]
3. Ibidem, s.86 [↩]
4. Zagadnienie to nieco szerzej omówione jest: Bitwy Polskiego Września, A. Zawilski, Wydawnictwo Znak 2011, s.146-147. [↩]