Prawo rzymskie – nadal aktualne?

Mówi się, że prawo rzymskie stanowi kolebkę europejskiego prawa. Czy dzisiaj, po wielu wiekach od jego powstania, można powiedzieć, że jest ono wciąż aktualne?

Faktem jest, że rzymscy juryści opracowali szereg zasad, na których opiera się każdy współczesny system prawny. To właśnie oni zauważyli, że w stanowionych regulacjach niezbędne jest zwrócenie uwagi na dwie kwestie – interes państwa i interes jednostki. Już ten ogólny podział sprawił, że kształtowały się dwie odrębne gałęzie prawa, czyli prawo publiczne i prywatne. W Starożytnym Rzymie, co warto podkreślić, to prawo jednostki było zawsze ważniejsze. Już kilka wieków później, na gruncie różnych koncepcji Savigniego i Windscheida udało się stworzyć taki kodeks cywilny, które zawierał elementy z prawa rzymskiego. Jak jest współcześnie?

Trójpodział władzy i wstęp do prawa

Prawo rzymskie z całą pewnością odegrało znaczącą rolę w kształtowaniu i systematyzowaniu prawa w całej Europie. W Starożytnym Rzymie znana była zarówno władza ustawodawcza, wykonawcza, jak i sądownicza. To właśnie ten podział zainspirował w późniejszym okresie wybitnego prawnika i wolnomularza do opracowania teorii trójpodziału władzy, czyli tego, co doskonale każdy z nas zna współcześnie. Co więcej, prawo rzymskie jest obecne w sposobie nauczania prawa. Na uczelniach wyższych jest uznawane za wstęp, który pozwala przyszłym prawnikom poznanie zupełnych podstaw i racjonalnego myślenia.

Fundamenty w prawie prywatnym

W Starożytnym Rzymie swoje korzenie  ma również prawo własności. Choć sam termin był wykorzystywany nieco wcześniej, to dopiero wówczas jednostka otrzymała szerokie uprawnienia względem rzeczy. Ponieważ podmiot miał prawo rozporządzać, korzystać i w dowolny sposób władać swoimi przedmiotami, uregulowane zostały kwestie dochodzenia jego praw przed władzą sądowniczą. Mowa tu między innymi o skardze rei vindicatio. Właściciel mógł przy tym rozporządzać swoimi rzeczami nie tylko za swojego życia, ale również po śmierci. Jak wyjaśnia adwokat Aleksandra Gawin-Bławat: Wszystkie te zasady obowiązują do dziś w każdym porządku prawa prywatnego i są przyjęte właśnie z prawa rzymskiego. Każdy z nas ma prawo decydować o zgromadzonym majątku zarówno za życia, jak i po śmierci. W drugiej sytuacji mowa oczywiście o testamencie, choć w prawie uregulowana została także sytuacja, gdy zmarły nie wyraził swojej ostatniej woli.

Wyjątek od reguły

Choć na mapie Europy można wskazać wyjątki (na przykład anglosaskie common low), to trzeba powiedzieć, że prawo rzymskie stanowi fundament prawodawstwa europejskiego. W oderwaniu od faktu, że było wielokrotnie modyfikowane i dostosowywane do bieżących potrzeb życia społecznego, to i tak trudno mówić o europejskim porządku prawnym właśnie bez wskazania na prawo rzymskie. Przede wszystkim powiązania widoczne są w prawie cywilnym. Co więcej, wydaje się, że nawet w świetle przemian społeczno-kulturowych, technologicznych czy politycznych, które dokonały się w XX wieku nie można powiedzieć, że prawo rzymskie to wyłącznie relikt. Bo wciąż tradycja prawa rzymskiego jest inspiracją dla ustalania obowiązującego porządku prawnego.