„Dzierżyński, miłość i rewolucja” - S. Frołow - recenzja

Dzierżyński, komunista zaangażowany, czerwony kat, twórca Czeki. „Nasz” człowiek na Łubiance i jeden z twórców komunistycznej rewolucji. Co tak naprawdę tu w Polsce, o nim wiemy? Sylwia Frołow stawia szereg niezwykle interesujących pytań na temat tej osoby, jego czynów, motywów i samego życia o którym w Polsce wbrew pozorom napisano niewiele. Problem z tą książka jest jednak taki, że pomimo ciekawych pytań mamy tylko niewiele odpowiedzi.

Autorka biografii Dzierżyńskiego stawia sobie bardzo ambitne zadanie. Pragnie „prześwietlić„ życiorys czerwonego kata. Jej książka ma nie być tylko zapisem wydarzeń z życia późniejszego twórcy Czeki. Frołow pragnie zbadać jego motywacje, pokazać wydarzenia szczególne, zwłaszcza z wcześniejszego okresu jego życia, które mogły wpłynąć na jego późniejsze zbrodnie. Zadanie godne wsparcia. Sam jestem gorącym zwolennikiem książek które próbują dociec ”Dlaczego”. W pewnym sensie autorce to się udaje. Myślę że życiorys krwawego Felka w Polsce wbrew pozorom nie jest zbyt dobrze znany. Niewiele osób zapewne wie gdzie się uczył, że był w jego życiu okres żarliwej religijności, że bywał zakochany albo że miał rodzinne koneksje z samym Marszałkiem Piłsudskim. To ostatnie swoją drogą jest świetnym przykładem jak bardzo potrafiły być poplątane losy Polaków z przełomu XIX i XX wieku. Wszystkie te przypadki Autorka stara się nam przybliżyć z odpowiednią uwagą. Cytuje przy tym liczne listy Feliksa do swojej siostry (i vice versa) oraz inne wspomnienia świadków epoki. To naprawdę znakomicie że ktoś postanowił zbadać Dzierżyńskiego całościowo, jako człowieka a nie tylko jako zbrodniarza. Ważne Frołow przy tym nie umniejsza jego własnej odpowiedzialności za stworzenie aparatu przemocy w nowopowstałym państwie Rad. Z ciekawych zabiegów jest także krótkie opisanie losów rodzeństwa Dzierżyńskiego, co stanowi znakomite tło i kontekst sytuacji.

Niestety to koniec zalet tej pracy. Autorka stawia w swojej pracy bardzo ciekawe pytania na temat badanej postaci. Niestety wbrew pozorom bardzo rzadko udziela wyczerpujących według mnie odpowiedzi. Dotyczy to przede wszystkim okresu jego młodości aż do około początków Pierwszej Wojny Światowej. Doskonałym tego przykładem jest często… przypuszczenia którymi kieruje się Frołow (widać to zwłaszcza w początkowej części pracy). Autorka nie wie czy młody Feliks wyrzekł się Boga w swojej młodości. wie tylko, że tak komuś powiedział w 1922 r. Autorka nie wie czy Feliks chciał zostać księdzem. Aczkolwiek wiemy dzięki niej, że był w jego życiu okres dużej pobożności – co jak dla mnie samo w sobie jest dużym zaskoczeniem i nie ma potrzeby robić z młodego Feliksa „niedoszłego księdza. W ogóle mam też wrażenie, że autorka mocno operując na relacjach świadków z epoki (w tym samego bohatera) ma do nich za mało krytycyzmu. A jest to w mojej ocenie niezbędne przy pracy z relacjami czy wspomnieniami.

Autorce zdarza się też używać często cytatów z zupełnie innych postaci – twierdząc przy tym że „mógłby” to powiedzieć sam Dzierżyński. Ja nie wiem czy mógłby to powiedzieć, ale wolałbym dowiedzieć się co faktycznie powiedział. Tego typu sformułowanie, jest dla mnie jednak nadużyciem, bardzo interesującym i barwnym, ale zaciemniającym obraz, Rodzi też niebezpieczeństwo, że autorka tworzy obraz swojej postaci takim jakim chciałby go widzieć. Nie twierdzę że tak jest, niemniej stosując tego typu zabiegi, nie udowadnia w moim mniemaniu dostatecznie mocno, że ma podstawy do wysunięcia takiej hipotezy. Kolejnym takim nadużyciem, choć nie związanym bezpośrednio z postacią główną tej książki, są rozważania na temat losu Rewolucji Rosyjskiej, gdyby na jej czele stanął starszy brat Lenina (który zginął stosunkowo wcześnie). Są to czysto abstrakcyjne scenariusze, gdyż autorka nie może wiedzieć jak kto zachowałby się kilkanaście lat później, w innej sytuacji. Dodatkowo jest chyba zupełnie niepotrzebne w biografii kogoś zupełnie innego i wprowadzające niepotrzebne zamieszanie.

Takich elementów jest całkiem dużo, za dużo by je tu cytować wszystkie. Razem niestety dają niepokojący jak dla mnie zabieg, za dużo przypuszczeń, za mało konkretnych odpowiedzi. Co ważne jednak podkreślenia, bardzo zgrabnie za to wychodzi Frołow opisu życia Dzierżyńskiego już na Kremlu. Przybliża nam jego postać nie tylko jako władcy Czeki, ale jako i organizatora transportu w odbudowującej się z trudem Rosji. W ogóle tutaj już zdecydowanie częściej widzimy Feliksa przez pryzmat jego działań i jego słów, co powoduje że obraz ten jest zdecydowanie bardziej spójny. Jest tu mniej przypuszczeń, a dużo ciekawych faktów z życia. Część w ogóle bardzo ciekawa bo widzimy go w końcówce swojego burzliwego życia, gdzie możemy go zobaczyć w zupełnie innych funkcjach. To świetnie, że autorka przybliża nam to trochę mniej znane oblicze Feliksa, który pełnił wiele innych funkcji, niż tylko ta z której był znany. Niestety autorka tutaj z kolei w zasadzie ignoruje opisanie jego roli w budowaniu aparatu przemocy w powstającym Państwie Komunistycznym, mówi o tym mimochodem, przy okazji, bardzo koncentrując się przy tym na przypadkach gdy Feliks komuś ratował życie, bądź okazywał się po prostu ludzki. Proszę mnie dobrze zrozumieć, to dobrze że Frołow podaje takie przypadki, pokazują one badaną postać bardziej wielowymiarowo, zaniedbuje jednak mocno przy tym część związana z odpowiedzialnością za zbrodnie. Chyba że wychodzi z założenia że „inni„ już o tym napisali wiele i nie ma sensu tego powtarzać. Ja takiego założenia w książce nie widzę, jeśli ma to być ”biografia wielowymiarowa” (jak napisano w słowie od wydawcy) to właśnie tego wymiaru mi zabrakło.

Na koniec warto wspomnieć, iż książka wydana jest w twardej solidnej okładce. Z kolei dostatecznie dobry „lekki” papier powoduje że całość nie jest masywna. Świetnie dobrane w środku zdjęcia bądź rysunki z epoki, podkreślają klimat książki.

Plus minus:
Na plus:
+ próba wielowymiarowego podejścia do życiorysu bohatera
+ interdyscyplinarność w podejściu do tematyki
+ nieźle opisany okres po 1918 r.
Na minus:
- za dużo przypuszczeń Autorki
- zbyt częste nadinterpretacje
- za mało krytycyzmu do relacji i wspomnień

Tytuł: Dzierżyński. Miłość i rewolucja
Autor: Sylwia Frołow
Wydanie: 2014
Wydawca: Znak
ISBN: 978-83-240-2871-9
Stron: 352
Oprawa: twarda
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 5/10