Obóz Płaszów –miejsce tragicznej śmierci ludności wielu narodów

Obóz Płaszów - widok z 1942 roku

Piękny Kraków, ukochany zarówno przez turystów jak i jego mieszkańców, kojarzyć się może przeróżnie. Kraków to Wawel, Sukiennice, urokliwy Rynek, zapach kawy unoszący się nad Starym Miastem i gwar wielokulturowego miasta tętniącego życiem. Łatwo przeoczyć, że zaledwie kilka kilometrów od największych atrakcji Krakowa, znajdował się niegdyś obóz koncentracyjny. Płaszów był miejscem kaźni Polaków, Żydów, Węgrów, Romów. Był to obóz  przymusowej pracy zwany  w języku niemieckim Zwangsarbeitslager Płaszów des SS- Und Polizeiführers im Distrikt Krakau.

Powierzchnia Obozu w Płaszowie obejmowała około 80 hektarów. Teren ten był otoczony podwójnymi zasiekami z drutu kolczastego pod napięciem elektrycznym. Co kilkaset metrów znajdowały się wieże strażnicze.  Jego budowę rozpoczęto w listopadzie 1942 r. Na początku miał on na celu wykorzystywanie żydowskiej siły roboczej z getta oraz rozwiązanie tzw. „kwesti żydowskiej” w Krakowie. Funkcję tę pełnił do 10 stycznia 1944 r. Dzień później został przekształcony  w obóz koncentracyjny i funkcjonował w tym stanie prawie do końca wojny. 18 stycznia 1945 obóz został przejęty  przez Armię Czerwoną.

Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych „Rekord” w Krakowie, tzw. fabryka Schindlera

W początkowej fazie działalności w obozie umieszczano ludność pochodzenia żydowskiego, która trafiała do Płaszowa z  getta znajdującego się na krakowskim Kazimierzu. Trafiali tam również jeńcy podobozów Płaszowa, którzy zostali aresztowani przez Gestapo.

Więźniowie pracowali bardzo ciężko w kamieniołomach, które były własnością  spółki handlowej Liban&Ehrenpreis, która swoją siedzibę usytuowała w pobliżu obozu. W późniejszym okresie w tym miejscu powstał obóz karny. Na terenie obozu powstała specjalna strefa przemysłowa, w której wykorzystywano niewolniczą pracę więźniów. W części przemysłowej obozu znajdowały się zakłady konfekcyjne Madritscha, które zajmowały się szyciem mundurów dla wojska. W Płaszowie znajdowały się również inne liczne warsztaty: ślusarski, stolarski, tapicerski, mechaniki samochodowej, elektryczny, kuśnierski, krawiecki, szewski, papierniczy i drukarski. W drukarni wydawano między innymi, tajne rozkazy władz niemieckich i dokumenty SS. Nierzadkim procederem było rozstrzeliwanie pracowników drukarni, by zachować w tajemnicy treść dokumentów, z którymi więźniowie mieli styczność. W części magazynowej więźniowie zajmowali się selekcją i niezbędnymi naprawami zrabowanych przez Niemców cennych przedmiotów, takich jak biżuteria, zegarki czy  meble.

Obóz posiadał kilka filii umiejscowionych przy większych zakładach produkcyjnych - jednym z takich podobozów była Fabryka Naczyń Emaliowanych, należąca do Oskara Schindlera. Więźniowie pracowali też w pobliskiej fabryce kabli, w cegielni w Bonarce, na lotnisku w Rakowicach i kilku firmach na Zabłociu.

Z początku w obozie przebywało 2 tysiące więźniów, później liczba ta zwiększyła się do 10 tysięcy. Przez obóz przewinęło się około 150 tysięcy więźniów, w większości byli  pochodzenia  żydowskiego. Wzrost ilości więźniów wymusił na władzach niemieckich decyzję o rozbudowie obozu -  kompleks powiększono o wiele baraków. Na terenie obozu znajdowało się łącznie około 180 drewutni mieszkalnych i przemysłowych. W kulminacyjnym okresie przebywało w nim około 25 tysięcy więźniów.

Najwięcej ludności żydowskiej napłynęło z terenów, w których doszło do likwidacji gett mieszkalnych (m.in. Tarnów, Mielec, Rzeszów), a także ze Słowacji i Węgier. Z Płaszowa natomiast transporty wysyłano do obozów pracy na terenie Rzeszy Niemieckiej i do obozów zagłady w Bełżcu i Oświęcimiu.

W połowie 1943 roku Płaszów stał się jedną z filii obozu koncentracyjnego Majdanek. Pod koniec 1943 roku rozpoczęto budowę krematorium i komór gazowych, lecz prac nie ukończono. Więźniowie obozu byli wyniszczani głodem, chorobami, morderczą pracą. Na terenie Płaszowa znajdują się masowe groby, w których pogrzebano kilka tysięcy ludzi.

Od 14 kwietnia 1944 roku Niemcy zaczęli przekształcać kompleks w samodzielny obóz koncentracyjny Płaszów. Posiadał on oddziały w Mielcu i Wieliczce. Nasilenie transportów więźniów do obozu przypadło na okres likwidacji gett i upadku powstania warszawskiego w 1944 roku. Na terenie obozu dokonywano masowych egzekucji więźniów, w tym z podległych krakowskiemu gestapo więzień (między innymi z więzienia Montelupich).

Jesienią 1944 roku Niemcy przystąpili do likwidacji obozu. Liczne transporty więźniów wysyłano do obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau, Stutthof i innych, w których czynne były komory gazowe. Ostatnią grupę wywieziono 16 stycznia 1945 roku do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau II. Liczbę ofiar kaźni szacuje się na około osiemdziesiąt tysięcy osób, głównie pochodzenia żydowskiego.

Komendant obozu w Płaszowie - Amon Goeth

Wojnę przeżyli nieliczni z więźniów Płaszowa - wśród nich znalazło się 1.100 krakowskich Żydów ocalonych przez Oskara Schindlera.

Komendant obozu, Amon Goeth, został aresztowany przez władze niemieckie 13 września 1944 roku. Oskarżono go o korupcję, handel na czarnym rynku oraz łamanie regulaminu obozowego, nie oskarżono jednak o morderstwa czy znęcanie się nad więźniami. Został  zwolniony z więzienia w styczniu 1945 roku z powodu cukrzycy, w późniejszym okresie przebywał w sanatorium w Bad Tölz, gdzie tuż po zakończeniu wojny aresztowały go wojska amerykańskie. Uznany za zbrodniarza wojennego, został przekazany władzom polskim. Oskarżony o ludobójstwo i zbrodnie przeciwko ludzkości, stanął przed sądem i został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 13 września 1946 roku w Krakowie.

Zwiedzając dziś teren obozu, nie natrafimy już na baraki, jednak mamy możliwość obejrzeć wiele symbolicznych pomników, które poświęcone zostały ofiarom. Przy pomnikach upamiętniających poległych w obozie Żydów zamiast zniczy ułożone są kamienie, które są wyrazem szacunku dla poległych. Jest to element żydowskiej kultury. Międzynarodowa publika poznała szerzej losy obozów w Płaszowie dzięki filmowi Stevena Spielberga pt. Lista Schindlera, który kręcono na terenie KL Płaszów.

Bibliografia

Ryszard Kotarba, Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945, Warszawa–Kraków 2009.

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/martyrologia_plaszow.html.

http://www.dsh.waw.pl/zon/index.php?page=camps&id=246.