„Komunistyczna ideologizacja a szkolna edukacja historyczna w Polsce (1944-1989)” Józef Brynkus - recenzja

Komunistyczna ideologizacja a szkolna edukacja historyczna w Polsce (1944-1989) Józefa Brynkusa jest stosunkowo nową publikacją, która zainteresuje nie tylko szerokie grono historyków, naukowców i amatorów, ale przede wszystkim stanowić będzie wartościowe kompendium wiedzy z zakresu propagandy szkolnej dla każdego historyka edukacji. Imponująca bibliografia, obejmująca wiele tekstów źródłowych, potwierdza dodatkowo solidne przygotowanie i rzetelny warsztat autora. Doktor Brynkus poświęcił swoją pracę rozważaniom nad procesem ideologizacji szkolnictwa w Polsce w okresie Polski Ludowej, ze szczególnym naciskiem na komunistyczną propagandę i jej wpływ na nauczanie historii.

Książka ma uporządkowaną i przejrzystą strukturę. W początkowych rozdziałach autor wprowadza czytelnika w problem PRL-owskiej propagandy. Nie ograniczając się jedynie do propagandy szkolnej ukazuje relacje pomiędzy nastrojami społecznymi, a komunistyczną ideologizacją. Jaki był ich wzajemny wpływ na siebie, jakie motywy kierowały osobami odpowiedzialnymi za propagowanie idei socjalistycznych, jaki wpływ miał Kreml na propagandę polityczną w Polsce?  Poznanie tego historycznego zaplecza stanowi podbudowę do dalszych rozważań nad  ideologizacją edukacji historycznej.

Ustanowiwszy już tło do dalszej analizy autor pokazuje komunizację oświaty w różnych jej ujęciach i perspektywach: systemu oświatowego, treści i sposobów nauczania. Szczegółowo analizuje powojenną tzw. ofensywę ideologiczną, problem angażowania dzieci w prace społeczne, „które musiałby ktoś inny zrobić odpłatnie” (s. 143), sekularyzację szkolnictwa i wreszcie samą strukturę szkolnictwa w Polsce i ideologiczne motywy jego reform.

W części, która stanowi niejako trzon samej pracy, Brynkus skupia się głównie na edukacji historycznej. Pokazuje sposoby, jakimi manipulowano treściami historycznymi, jak budowano politykę historyczną w powojennej Polsce, jak ewoluował sam aparat władzy, a wraz z nim ideologiczne podejście do historii. Co najciekawsze pokazuje przede wszystkim motywy, jakie stały za takim działaniem i prezentuje czytelnikowi jasny i czytelny obraz przyczynowo-skutkowego procesu manipulacji historią. „(…)<Walka o socjalizm, o nowego człowieka, o nowy typ Polaka>wymagała merytorycznego przebudowania społecznej wiedzy o przeszłości, przyjmując za aksjomat, że <czynniki ideowe i świadomościowe odgrywają rolę decydującą w kształtowaniu postaw społecznych>”. (s. 218)

Autor nie skupia się jednak tylko na analizie zmian, jakie wprowadzono w treściach historycznych, ale zwraca również uwagę czytelnika na nauczycieli i ideologizację, której ich poddawano, a także na rolę jaką takie działanie odgrywało w edukacji historycznej.  Uwypukla środki, jakimi rząd starał się wpływać na środowisko nauczycielskie, politykę kadrową nastawioną na zwiększenie ideologicznej kontroli nad środowiskiem oraz narzędzia jakimi weryfikowano skuteczność stosowanych działań propagandowych.

O niekwestionowanej wartości tej pracy stanowią nie tylko solidne bibliograficzne podstawy, ale przede wszystkim jasna i egzekwowana w każdym szczególe koncepcja pracy. Autor płynnie przechodzi do kolejnych zagadnień, wypunktowując dla większej przejrzystości najważniejsze kwestie, a język naukowy łagodzi nieco licznymi przykładami, które pozwolą utrzymać uwagę historyka-amatora i sprawiają, że omawiane w poszczególnych rozdziałach kwestie zyskują bardziej ludzki i realny wymiar. „(…) Jak w przypadku Teodozji Jagłowskiej, emigrantki z Francji, która w napisanej przez siebie sztuce noworocznej kazała św. Mikołajowi powiedzieć, że dzieciom partyjnych rodziców niech Stalin da prezenty.” (s.292)

Niczym klamrą spina autor swoją pracę zwracając uwagę na różnice pomiędzy propagandą w jej codziennym, społecznym wymiarze, a propagandą edukacyjną, która zdecydowanie bardziej forsowała retorykę komunistyczną i była bardziej zdogmatyzowana. Podkreśla również często marginalizowany fakt zdecydowanego oporu z jakim ta indoktrynacja spotykała się w środowiskach nauczycielskich i naukowych, dokumentując go licznymi przykładami, w których środowisko historyków podejmowało mniej lub bardziej skuteczne próby przeciwstawienia się partyjnej wersji historii, narażając się tym samym na liczne represje.

Jedyną nasuwającą się uwagą do tekstu, jest fakt, że już w samym wstępie autor zdradza czytelnikowi, swoje nastawienie do systemu komunistycznego, ówczesnej władzy. Pomijając ten jeden aspekt, trudno byłoby znaleźć w Komunistycznej ideologizacji jakieś słabe punkty. Książka jest rzetelnie przygotowana zarówno pod kątem metodologicznym, stylistycznym, jak i językowym. Wartko napisana, nie zostawia miejsca na znużenie.  Nie jest to jednak książka przeznaczona dla laików, bez zaplecza w postaci solidnej wiedzy historycznej i obeznania z charakterystyczną dla języka naukowego leksyką i stylistyką. Lektura wymaga pewnego przygotowania, tym niemniej wszystkim historykom – zarówno profesjonalistom, jak i pasjonatom – z pewnością przypadnie do gustu i stanie się przyczynkiem do dalszych rozważań i pogłębionej analizy problemu.

PLUSY: 

+ ciekawa tematyka

+ interesujące przykłady i historie ilustrujące zagadnienie

+ wielowymiarowe ujęcie tematu

+ zrozumiały, choć naukowy język

+ uporządkowana, logiczna struktura pracy

+ bogata podstawa bibliograficzna

MINUSY: 

- wyraźnie odczuwalny stosunek autora do tematu opisywanego wpływający na odbiór opisywanego zagadnienia

- praca wymaga od czytelnika posiadania podstawowej wiedzy historycznej

Tytuł:  Komunistyczna ideologizacja a szkolna edukacja historyczna w Polsce (1944-1989) 
Autor:  Józef Brynkus
Wydawnictwo: Antykwa, Kraków
Rok wydania: 2013
ISBN: 978-83-60154-31-1
Liczba stron: 504
Cena: 39,90 PLN
Ocena recenzenta:  9/10