„Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury„ – „Nurt” (1957-1989)” M. Jedynak - recenzja

Książka Niezależni kombatanci w PRL to praca wyjątkowa. Autor opowiada w niej o powojennych dziejach środowiska byłych partyzantów kieleckich oddziałów AK, działających przez szereg lat bez jakiejkolwiek podległości pod prorządowy np. ZBoWiD. Książkę Marka Jedynaka docenili sami czytelnicy, przyznając prestiżową nagrodę Historycznej Książki Roku 2014 w kategorii pracy naukowej.

 Marek Jedynak to doktor historii, absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, pracownik archiwum Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, członek Zarządu Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury„-”Nurt”. Autor jest ponadto instruktorem ZHP, spadochroniarzem i miłośnikiem górskich wędrówek. M. Jedynak w swej pracy naukowej zajmuje się głównie działalnością Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK w czasach II wojny światowej, powojennymi losami żołnierzy AK oraz wojskowym wymiarem sprawiedliwości w latach 1945-1955. Jest autorem ponad 60 artykułów oraz książek: Robotowcy 1943, Kapliczka na Wykusie, Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”. W jego dorobku ważną pracą jest również biografia Jana Piwnika „Ponurego”, napisana wspólnie z W. Königsbergiem i Sz. Mrozem.

Autor podzielił swą książkę na pięć głównych części. W pierwszej omówił powstanie środowiska, będącego przedmiotem pracy badawczej. Przedstawił pokrótce dzieje Zgrupowania AK „Ponury„ Jana Piwnika oraz I batalionu 2 pp 2 DP Leg. AK dowodzonego przez Eugeniusza Kaszyńskiego „Nurta„. Również w tym miejscu możemy zapoznać się z losami żołnierzy „Ponurego„ i „Nurta” w pierwszych latach po wojnie, w tym również z konspiracją antykomunistyczną, z represjami ze strony „czerwonych” oraz próbami przystosowania się do życia w kraju. Z Polski udało się wyjechać m. in. „Nurtowi”, który do końca życia pozostał na emigracji. Według ustaleń autora, z kieleckich grup „Ponurego” i ”Nurta” w latach 1945-56 było represjonowanych przez komunistyczne służby co najmniej 62 partyzantów (w tym 8 skazanych na karę śmierci, wyrok wykonano w dwóch przypadkach). W kolejnej odsłonie autor skupił się na kształtowaniu się środowiska byłych partyzantów kieleckich. Opowiada o ich przywódcach i strukturze, o stosunku kombatantów wobec komunistycznego systemu. Niezwykle cennym podrozdziałem jest ten opowiadający o roli Kościoła katolickiego i religii w życiu kombatanckim. Trzeci główny rozdział zatytułowany został „Długie trwanie” Polskiego Państwa Podziemnego. To w tym miejscu poznajemy pierwsze upamiętnienia walk, odsłonięcia pierwszych pomników i początkowe uroczystości rocznicowe. W 1957 r. na leśnym uroczysku na Wykusie, niedaleko dawnego obozu partyzanckiego, została poświęcona kapliczka Matki Boskiej Bolesnej (przedstawiona na fotografii na okładce). Od tego czasu w tym miejscu odbywają się uroczystości środowiska „Ponury„ – „Nurt„, i właśnie od tego momentu możemy mówić o zorganizowaniu się tego środowiska w jakieś konkretne ramy. W czwartej części poznajemy reakcję PRL i jego instytucji wobec silnego i licznego ruchu kombatanckiego byłych żołnierzy AK z rejonu kieleckiego. Bardzo interesującym podrozdziałem jest ten traktujący o działaniach Służby Bezpieczeństwa, o prowadzonych sprawach operacyjnych oraz o tajnych współpracownikach. Autor prezentuje liczbę 117 pseudonimów tajnych współpracowników donoszących na kolegów - byłych partyzantów z oddziałów „Ponury„ – „Nurt”. Liczba ta mówi o olbrzymiej skali pracy SB, choć należy zaznaczyć, że nie wszyscy współpracownicy okazali się dobrymi informatorami. Ostatnia część omawia najważniejsze dokonania środowiska kombatanckiego oraz podsumowuje jego działalność. Ważnymi wydarzeniami było sprowadzenie do Polski prochów Jana Piwnika oraz to, że „Ponury” został patronem Polskiej Policji. W tej odsłonie autor opowiada o realizacji testamentu kieleckich żołnierzy AK oraz o pokoleniowej zmianie: o zainteresowaniu młodzieży np. z ZHP historią zgrupowań „Ponury” – „Nurt”, o współpracy ze szkołami. Książkę zamykają dwa aneksy (wykaz miejsc upamiętniających działanie zgrupowań ”Ponury” – ”Nurt” oraz kalendarium działalności środowiska kombatanckiego), niezwykle bogata bibliografia, indeks osób, indeks nazw geograficznych oraz zamieszczone ilustracje (zdjęcia, dokumenty i medale okolicznościowe).

Marek Jedynak dokonał czegoś niewyobrażalnego, przez długi czas przeprowadzał żmudną kwerendę w licznych archiwach oraz zebrał szereg wywiadów z żyjącymi partyzantami i historykami. Wynikiem tej pracy jest prezentowana książka, w której w wyczerpujący sposób autor przedstawił wszelkie aspekty kombatanckiego ruchu skupionego wokół byłych żołnierzy AK z oddziałów „Ponury„ – ”Nurt”. Być może praca Niezależni kombatanci w PRL nie są tak porywającą opowieścią jak te autorstwa Cezarego Chlebowskiego, ale należy pamiętać, że recenzowana książka jest pracą naukową.

Na zakończenie recenzji muszę jeszcze pokreślić znakomite wydanie książki. Wydawcy (IPN i Wyd. Barbara) zadbali o stronę edytorską, białe karty zostały starannie zszyte i oprawione w twardą, lakierowaną okładkę. Należy również podkreślić rzetelną pracę redakcji i korekty – w książce nie zauważyłem literówek i błędów.

Podsumowując, książka Marka Jedynaka to rzetelna praca naukowa, godna polecenia szczególnie czytelnikom interesującym się ogólnie dziejami Polski, historią II wojny światowej oraz kieleckich oddziałów partyzanckich.

Szczerze polecam.

Plus minus 

Plusy:

+ nietypowy temat książki

+ wartość merytoryczna pracy

+ imponująca bibliografia

+ docenienie przez czytelników (nagroda)

+ bardzo ładne wydanie

Minusy:

brak

Tytuł: Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury„ – ”Nurt” (1957-1989)

Autor: Marek Jedynak

Wydawca: IPN Kielce / Wydawnictwo Barbara

Rok wydania: 2014

ISBN: 978-83-60991-18-3

Strony: 566

Oprawa: twarda

Cena: około 55 zł

Ocena recenzenta: 7,5/10