A Cyganie robią tak! Zielony Jerzy i inne cygańskie wierzenia i tradycje

„Mulo – dusza – daje o sobie znać przez delikatny powiew, który wywołuje dreszcz, przez nagły skowyt i gwałtowną burzę. Kryje się we mgle” – napisała Lidia Ostałowska w Farbach wodnych o wierzeniach Cyganów.

Tabor cygański

Wiara Cyganów jest zbitkiem wszystkich religii, jakie przyjmowali na przestrzeni lat. Bo dla nich granice są nieważne. Wędrując przez całe życie zaczęli dostosowywać się do warunków panujących w poszczególnych państwach czy miastach. Byli zarówno katolikami, jak prawosławnymi, czy muzułmanami, a nawet protestantami. Ich instynkty samozachowawcze sprawiały, że dopasowywali się do miejsca, w którym żyli.

Bardzo ważny w cygańskiej kulturze jest Zielony Jerzy obchodzony albo w poniedziałek wielkanocny albo w dzień świętego Jerzego, który wypada 23 kwietnia. Podczas tej uroczystości młodą, świeżo ściętą wierzbę wkopuje się w ziemię jednocześnie ubierając liśćmi oraz wiankami. Ma ona służyć przedłużeniu życia starszych ludzi, a także wskazać ciężarnym kobietom czy będą miały lekki poród. Jednak najważniejsze obrzędy rozpoczynają się następnego dnia. Młodego Cygana ubiera się w kwiaty i liście zamieniając go w ten sposób w świętego Jerzego. „Aktor” karmi zwierzęta z taboru zapewniając im pokarm na cały rok. Wbija trzy gwoździe w pień drzewa, a następnie je wyciąga i wrzuca do wody. Wcześniej musiały one przeleżeć trzy dni i noce w wodzie. Na koniec obchodów topi się kukłę.

Nieco inaczej te uroczystości świętują Cyganie jugosłowiańscy. Mianowicie, przed wschodem słońca udają się nad rzekę, gdzie kąpią się, a następnie przynoszą zieloną gałązkę, którą chowają pod dachem domu. Ma ona służyć jako lekarstwo. W Serbii i Bułgarii w ten dzień chodzi się po domach i składa życzenia.

Jednak nie to jest tak w nich fascynujące. To magia i wiara, które otaczają cygańskie tradycje niczym mgła ciągle zadziwiają i sprawiają, że chce się wiedzieć więcej. Absolutnie wszystko w ich życiu jest podporządkowane zasadom. Bardzo ważna jest tu wiara w duchy i amulety ochronne oraz zaklęcia i klątwy.

Cyganie środkowoazjatyccy nie spożywają mięsa jeżozwierza. Można się domyślać, że wynika to z wiary, iż to stworzenie niegdyś było człowiekiem. Lud zamieszkujący obszar Półwyspu Bałkańskiego ma bardzo szeroko rozwinięty kult związany z paznokciami i włosami. Te pierwsze, obcina się tylko w piątek, a następnie pali – popiół ma wspaniałe właściwości lecznicze. Trzeba także uważać, aby włosy i paznokcie nie zostały porwane przez ptaki do ich gniazd. Skutkiem takiego niedopatrzenia byłyby suchoty bądź obłęd. Te ludzkie wytwory mogą służyć także odczynianiu jakiegoś uroku bądź rzucaniu klątw.

Cyganie wierzą także w to, iż czarownica pod koniec swojego życia zapuszcza paznokcie, aby po śmierci wspiąć się do królestwa zmarłych. Uważają oni, że zwierzęta to zwiastuny nieszczęść. Śmierć zapowiada wyjący pies, nietoperz wlatujący do domu czy kruk, który siada na dachu. Jednak u różnych grup Cyganów symbolika jest inna, na przykład nietoperz może również oznaczać szczęście. Wkładając go do zupy osobie „niepożądanej” spowodujemy jej ślepotę. Kolejnym szkodliwym zwierzęciem jest łasica. Gdy na kogoś nachucha, dotknie lub ktoś pomyśli o niej źle, to czeka tą osobę śmierć. Jednak gdy zabijesz łasicę, po obdarciu jej ze skóry, znajdziesz dukaty, które zapewnią bogactwo.

Obraz „Obóz cygański koło Arles” autorstwa Vincent van Gogha

Magia miłosna jest równie zaawansowana. Serbskie cyganki zapewniają sobie wierność ukochanego poprzez wpuszczenie do jego buta kilku kropel krwi z lewej nogi. Inne z kolei źródła podają, iż aby to zrobić potrzebne są włosy ukochanego, a zamiast krwi z nogi należy pobrać ją z lewej ręki oraz w czasie pełni księżyca wypowiedzieć zaklęcie. Składniki należy przerzuć, a tak powstałą miksturę rozsmarować na ubraniu ukochanego. Ostatnim sposobem na rozkochanie mężczyzny jest wymieszanie trochę krwi miesięcznej z pestkami jabłka i podanie tego z jedzeniem. U Czarnych Cyganów należy upiec jęczmienne ciastko z kawałkiem nietoperza. Gdy chłopak spojrzy na dziewczynę przez dziurkę w tym pieczywie, ta od razu go pokocha. Natomiast aby rozebrała się do naga i „szalała” z miłości należy pociąć nić na kawałki, później związać tak, aby znowu była cała oraz rzucić w progu domu kobiety. Po przejściu przezeń dziewczyny należy ją zabrać.

W Serbii, aby odpędzić od położnicy złe duchy, kładzie się obok niej kromkę chleba z czosnkiem. Cyganie węgierscy w czasie chrztu dziecka wzniecają przed domostwem ogień, przez który przechodzi matka z niemowlęciem – zapewnia to pokarm. W Rumunii dla płodności i ochrony przed złem mąż wydłubuje w jajku dwa otwory, a zawartość wydmuchuje żonie w usta.

Istotną rolę pełnią tu również zwierzęta, które według wiary cygańskiej posiadają duszę. U ludzi wędruje ona podczas snu. Osoba nagle zbudzona może stracić zmysły. Jeżeli natomiast machniesz pięścią nad umierającym jest więcej niż pewne, iż zmieni się w wilkołaka. Aby odnaleźć jego grób wystarczy nitka z igłą. Wilkołak po nocnych wracając wojażach odwija nitkę ze szpulki wskazując w ten sposób drogę. Cyganie uważają, że wystarczy przykryć workiem grób, a kołek wbić głęboko w mogiłę. Czarni Cyganie wierzą również w zmorę, która dusi człowieka oraz wysysa z niego krew. Aby pozbyć się tego stworzenia należy pilnować chorego, a gdy zacznie jęczeć obudzić go mówiąc: „Oto ona, chwyć ją!”.

Ciekawym duchem jest także Karankoci. Ludność twierdzi, że nawet potrafi mówić po cygańsku i żyje pod lodem, a przed zorzą wychodzi, aby się ogrzać. Stworzenie jest małe, na głowie ma czapkę, w której kryje się cała jego moc. Za swoje nakrycie głowy odda każdą ilość złota, gdyż bez niego jest niewidzialny. Kolejnym jest Bibi. To tak zwana cygańska ciotka, która chodzi o lasce, ubrana w łachmany, a obok niej podąża pies. W jej mocy leży zsyłanie chorób. Istnieje także Bibija. To leśna boginka, która swym wzrostem góruje nad ludźmi, a ubrana jest w lśniącą suknię. Nie chodzi, a lata. Ukazuje się jedynie dobrym ludziom i chroni dzieci. Čohani jest wąsatą kobietą pijącą krew najmłodszych. Czasem zamienia się w motyla, który przenosząc ogień z ogniska, spala namioty cygańskie. Beng jest natomiast identyfikowany z samym diabłem. Przybiera różne postacie i jest siewcą nieszczęść oraz chorób, szczególnie padaczki.

Powszechna jest wiara w złe kobiety. To one są sprawcami wszelkich uroków i zaklęć. Aby ochronić dziecko przed niedobrym wzrokiem należy zaszyć kawałek nietoperza w czapce bądź umyć je wodą z palącym się węglem drzewnym. A taki rozwór następnie należy wylać na psa, który wchłonie złe czary.

Bardzo rozwinięta jest tu magia lecznicza. Odchody jaszczurki ułatwiają gojenie ran. Jad węża można unieszkodliwić obwiązując ukąszoną nogę złotym łańcuchem, włożyć w ziemię i wytrzymać tak dobę. Bez snu i spoglądania w ogień – magia zadziała.

Ważne są także uroczystości pogrzebowe. Rzeczy należące do zmarłej osoby rozdaje się przyjaciołom i w dużej części niszczy. Trzy i sześć dni po śmierci przeprowadza się wspominki zwane pomaną. Podczas tych uroczystości bierze w nich udział jedynie rodzina, natomiast na dziewięć dni po śmierci urządzana jest stypa. Wykorzystywane jest tu jedzenie oczyszczone przy pomocy kadziła, które następnie jest próbowane i całowane przez członka rodziny oraz poświęcane zmarłemu. Następnie pomanę przeprowadza się po trzech, sześciu i dziewięciu miesiącach, a już ostatnią rok po śmierci. Ta końcowa jest najważniejsza, gdyż duch zakańcza swoją wędrówkę po znanych mu miejscach i odchodzi na zawsze. Wierzenia dotyczące śmierci są o tyle istotne, że służą przede wszystkim ochronie żywych przed złymi działaniami ducha.

Jak widać, religia Cyganów jest bardzo zaawansowana i zawiera w sobie wiele ze znanych nam kultur. Jest to ciekawe połączenie różnych tradycji i obrzędów, które w pewnym momencie ukształtowały coś całkiem nowego.