„Edytorstwo źródeł historycznych” - J. Tandecki, K. Kopiński - recenzja

Prezentowana praca – J. Tandecki, K. Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014 – ukazała się w ramach serii Nauki Pomocnicze Historii, opracowywanej przez Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk. W zamyśle autorów, doświadczonych wieloletnią praktyką edytorską, ma ona stanowić podręcznik dla edytorów źródeł historycznych. Posiada bardzo przejrzystą konstrukcję. Rozpoczyna się wstępem, składa się z 5 zasadniczych rozdziałów, z których każdy został podzielony na kilka podrozdziałów, zakończenia, streszczenia w języku niemieckim oraz wykazu bibliografii. Bardzo ważnym elementem pracy są zamieszczone załączniki, zawierające instrukcje wydawnicze, o których mowa w podręczniku, a także przykłady edycji źródłowych oraz liczne tabele pomocnicze.

Jednym z celów, jakie przyświecają tej publikacji, jest zwrócenie uwagi odbiorców na konieczność stworzenia jednolitych ram dla przygotowywania źródeł do publikacji oraz propozycja pewnej modernizacji istniejących dotychczas wskazówek. Jednocześnie autorzy postawili sobie za zadanie zachęcenia odbiorców do pracy nad edycjami źródeł. Już na wstępie zwrócili także uwagę na problemy, z jakimi obecnie musi zmierzyć się edytorstwo, a więc niedocenianie edycji źródłowych, brak instytucji koordynującej edytorskie przedsięwzięcia, problemy w zakresie finansowania oraz częściowo przestarzałe i nie zawsze jasne wskazówki wydawnicze.

Rozdział pierwszy ma charakter wprowadzający. Zawiera podstawowe informacje dotyczące pojęcia edytorstwa, rys historyczny przedstawiający narodziny i rozwój tej dziedziny w Europie i na ziemiach polskich, a także omówienie nauk pomocniczych historii przydatnych do pracy nad edycją źródeł.

Drugi rozdział pracy przybliża czytelnikowi charakterystykę rodzajów edycji źródłowych (od naukowych przez naukowo-dydaktyczne i szkolne po popularnonaukowe) oraz ich form (od wydawnictw zwartych przez artykuły po publikacje internetowe). Zawiera także opis wykorzystywanych przy pracy edytorskiej instrukcji wydawniczych, zwracając uwagę głównie na istniejące między nimi różnice. Owe instrukcje zwykle składają się z dwóch części – opisu przygotowania tekstu do druku oraz redakcji tego tekstu. Autorzy zwracają uwagę na problem braku instrukcji dla takich rodzajów źródeł jak: nowożytne źródła gospodarcze, źródła kartograficzne, ikonograficzne czy fonograficzne, co wymaga od edytora stworzenia, głównie intuicyjnie, własnych norm przygotowania ich do publikacji. Ze względu na specyfikę źródeł możliwe są także pewne odstępstwa od przyjętych instrukcji. Z kolei źródła obcojęzyczne powinny być publikowane w oparciu o odpowiednie instrukcje narodowe.

Kolejny rozdział prezentuje etapy przygotowania tekstu do wydawnictwa źródłowego, a więc kwerendę, selekcję, krytykę oraz ustalanie tekstu do publikacji. Ta część pracy wymaga od edytora dobrej znajomości epoki, z której pochodzi edytowane źródło (przegląd form i systemów kancelaryjnych), zebrania wszystkich zachowanych oryginałów i kopii edytowanego tekstu (do edycji należy wybrać jedną wersję, a wybór uzasadnić), rzetelnej krytyki erudycyjnej oraz interpretacji źródła.

Czwarta część pracy, także w zamyśle autorów, stanowi jej najważniejszy element. Zawiera bowiem wskazówki dotyczące przygotowania do publikacji tekstów od źródeł średniowiecznych przez nowożytne po najnowsze, ze wskazaniem na obowiązujące instrukcje wydawnicze. Niezależnie od epoki obowiązuje zasada możliwie najwierniejszego odtworzenia źródła (najlepiej w oparciu o jego oryginał), także w jego zewnętrznej postaci. Przy źródłach historiograficznych istotne jest także zwrócenie uwagi na pełnione przez to dzieło funkcje. Im nowsze źródła, tym dopuszczalne są większe ingerencje edytora w publikowany tekst, takie jak modernizacja pisowni i interpunkcji dla lepszego zrozumienia źródła, opuszczanie (przy graficznym zaznaczeniu) mniej istotnych przekazów czy rozwiązywanie skrótów. Źródła ikonograficzne i kartograficzne, ze względu na brak istniejących instrukcji publikowane są zwykle w formie reprodukcji, w oparciu o reguły wydawcy. Z powodu ogromu źródeł najnowszych przed publikacją ważna jest ich przemyślana selekcja. Te poza formą drukowaną są także udostępniane jako skan czy fotografia oraz w formie mieszanej. Dla każdej z epok autorzy dokonali przeglądu i omówienia przykładowych wydawnictw źródłowych, wskazując na zawarte w nich rozwiązania, ukazując różnice między nimi, ich mocne i słabe strony.

Ostatni rozdział charakteryzuje końcowy etap pracy nad edycją źródłową, a więc redakcję publikacji. Autorzy objaśniają, jak należy poprawnie zredagować wstęp, nagłówki, opracować regesty, objaśnienia, bibliografię i aparat naukowy, zredagować skorowidze oraz ustosunkować się do recenzji wydawniczej. Dalej opisują etapy przygotowania maszynopisu do publikacji oraz przeprowadzenia korekt: autorskiej, redakcyjnej i wydawniczej. W ostatniej części tego rozdziału omówione zostały przykładowe internetowe edycje źródeł wraz z zastosowanymi w nich metodami. Dokładnie przedstawiony został projekt Księgi pruskie w Internecie realizowany od 2007 r. przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu w ramach programu PARTNERZY Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Prezentowana publikacja jest pionierskim opracowaniem zagadnienia edytorstwa źródeł historycznych. W bardzo szczegółowy sposób prezentuje kolejne etapy pracy edytorskiej ze źródłami średniowiecznymi, nowożytnymi i najnowszymi. W przystępny, a jednocześnie rzetelny sposób wprowadzić może początkujących edytorów do tej trudnej, ale zwykle efektywnej działalności. Dużą zaletą pracy są zawarte w niej tabele pomocnicze. W pierwszym rozdziale znajdują się przedstawienia liter majuskulnych i minuskulnych, liter cyrylicy, cyfr rzymskich i arabskich oraz wybrane skróty łacińskie i niemieckie stosowane na przestrzeni wieków. Taki materiał ułatwi pracę nie tylko początkującym edytorom, ale także studentom, którzy próbują swoich sił w czytaniu źródeł rękopiśmiennych. Ostatni rozdział zawiera z kolei tabelę wybranych znaków korektorskich, stosowanych przecież nie tylko przy edycji źródeł, ale w każdej publikacji. Zawarte w pracy załączniki i przykłady edycji źródeł, sprawiają że przedstawiony tekst nie pozostaje opracowaniem jedynie teoretycznym, ale jest poparty konkretnymi przykładami, do których czytelnik może łatwo i szybko dotrzeć.

Mimo iż autorzy podkreślają niewyczerpanie podjętego przez siebie tematu, w moim odczuciu – osoby pracującej ze średniowiecznymi rękopisami – prezentowana praca stanowi ważne kompendium wiedzy, do którego powinni sięgać nie tylko przyszli edytorzy tekstów źródłowych, ale także osoby przystępujące do pracy ze źródłami rękopiśmiennymi, gdyż bez poprawnego odczytu, nie może być mowy o ich zrozumieniu i interpretacji.

Plus Minus

Na plus:

- pionierski podręcznik edytorstwa

- doświadczenie edytorskie autorów

- praktyczne tabele pomocnicze

Na minus:

- słabsza rozdzielczość niektórych skanów w tabelach pomocniczych

Tytuł : Edytorstwo źródeł historycznych

Autor: Janusz Tandecki, Krzysztof Kopiński

Wydanie: 2014

Wydawca: Wydawnictwo DiG

ISBN:  978-83-7181-839-4

Stron: 477

Cena: 70,00 zł

Ocena recenzenta: 9/10