„Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918)” - J. Spyra - recenzja

Zakorzenienie jest zapewne stałą potrzebą natury ludzkiej. Może łączy się to z prawami ludzkiego organizmu, a ściślej z prawami rytmu. To, co znane i swojskie, pozwala utrzymać ten sam rytm wewnętrzny, o którym mało wiemy, co nie znaczy, że nie istnieje (Czesław Miłosz).

O wewnętrznym rytmie życia gmin żydowskich na Śląsku Austriackim opowiedział Janusz Spyra w swej monografii: Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918). Ta niezwykle atrakcyjnie wydana książka (Wydawnictwo Muzeum Śląskiego w Katowicach), zabiera sympatyków dziejów żydowskich do XIX-wiecznego mikroświata na Śląsku - krainy tętniącej kilkoma kulturami. Obok dynamicznych osadników niemieckich, Czechów i Polaków skrystalizowały się wspólnoty wyznaniowe Żydów, którzy początkowo musieli pokonywać wiele trudności, aby móc mieszkać w tym pięknym zakątku imperium Habsburgów.

Ramy chronologiczne pracy są wyraźne. W 1742 roku Cesarzowa Maria Teresa utworzyła nową prowincję - Księstwo Śląskie (w późniejszych latach Górny i Dolny Śląsk), ze stolicą administracyjną w Opawie. Rok 1918 nie wymaga chyba specjalnych wyjaśnień i uzasadnień. Koniec Wielkiej Wojny oznaczał rozpad monarchii naddunajskiej i podział terytorialny Śląska Austriackiego między nowe państwa (Czechosłowacja, Polska).

Autor kompleksowo wyjaśnił podziały chronologiczne swojej pracy, wyłożył konkretne fakty historyczne z najmniejszymi detalami. Ta wyszukana dokładność prac badawczych i bardzo szeroka kwerenda z pewnością zmusiły J. Spyrę do podziału projektu badawczego żydowskich gmin wyznaniowych na dwie części. Pierwsza praca została opublikowana w 2005 roku pt.: Żydzi na Śląsku Austriackim 1742 - 1918. Od tolerowanych Żydów do żydowskiej gminy wyznaniowej. Historyk swoje gruntowne badania zakończył zaś pracą z 2009 roku: Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742 - 1918). W ten sposób odkryto w całości skomplikowane dzieje Żydów na omawianej części Śląska.

Konstrukcja książki ułatwia poruszanie się po opracowanych historiach 11 gmin wyznaniowych: Frývaldovie, Osobłodze, Karniowie, Opawie, Bilovcu, Boguminie (Dworcu), Frydku - Mistku, Cieszynie, Frysztackie, Skoczowie oraz Bielsku. W orientacji przestrzennej Śląska Austriackiego pomagają mapki, na których zaznaczono gminy wyznaniowe wraz z podziałem administracyjnym.

Jednak najbardziej imponującym elementem pracy J. Spyry, który świadczy o wysokiej wartości monografii, są bibliografia i wykaz archiwów gdzie prowadzona była kwerenda. Do tego dochodzą czasopisma z epoki, liczne publikacje statystyczne, statuty gmin oraz bogata, wielojęzykowa literatura. J. Spyra przebadał następujące archiwa: miasta Ostrawy, Archiwum Państwowe (AP) w Katowicach (Oddział w Bielsku - Białej), AP w Katowicach (Oddział w Cieszynie), AP w Katowicach, AP we Wrocławiu, Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie, Moravský zemský archiv v Brně, Österreichische Staatsarchiv, Allgemeines Verwaltungsarchiv Wien, Státní okresní archiv Frýdek-Místek, Státní okresní archiv v Karviná, Státní okresní archiv Bruntál, Státní okresní archiv Opava, Státní okresní archiv Přerov, Národní archiv Praha, Zemský archiv v Opavě, Zemský archiv Opava -  pobočka Olomouc, a także Židovské muzeum Praha.

Język pracy jest stricte naukowy, idealny dla historyków „rozkochanych” w konkretnych pracach badawczych na wysokim poziomie. Autor zastosował ponadto niezwykle użyteczny podział na rozdziały i numerowane, kolejne akapity problemowe. Może to być wzór dla przyszłych badaczy regionalnych, gdzie analizie podlegają małe ośrodki osadnicze, wsie, miasteczka etc. J. Spyra na bazie takiej siatki gmin zbudował przejrzystą konstrukcję narracyjną. Monografia może stanowić problem jedynie dla fanów publikacji popularnonaukowych i amatorów historii.

Nie bez znaczenia dla odbioru pracy było też dodanie do całości tekstu, kolorowych zdjęć kirkutów, synagog, archiwalnych planów miasteczek, nekropolii, ważnych osobistości gminnych (prezesów, rabinów). Książka prezentuje się doskonale również pod względem estetycznym, pomysłowa okładka z nakładającymi się na siebie fragmentami archiwaliów, dobrej jakości papier oraz dobrana kolorystyka. Wszystkie te elementy tylko zachęcają do kupna tej pozycji. Wydawnictwo Muzeum Śląskiego wydało cenną dla nauki pracę w świetnej formie.

Plus/minus

Na plus:

+ pomysł na konstrukcję pracy

+ doskonały warsztat badawczy autora

+ imponująca bibliografia, gwarantująca merytoryczną wartość monografii

+ dbałość o język i logikę wywodu przy rozbudowanej faktografii

+ estetyczne wydanie

Na minus:

- niektóre wątki związane z naturalizacją Żydów nie zostały wyjaśnione (zapewne autor zrobił to w pracy z 2005 roku).

Tytuł: Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918)

Autor: Janusz Spyra

Wydawnictwo: Wydawnictwo Muzeum Śląskiego w Katowicach

Data wydania: 2009

Okładka: twarda

ISBN: 978-83-60353-76-9

Cena: 25 - 30pln

Ocena recenzenta: 9/10