Historia i polityka w polskiej muzyce popularnej – przypadek rapu

Historia Polski XX wieku zajmuje ważne miejsce w polskiej kulturze popularnej, coraz częściej przejawiającej się pod różnymi postaciami. Wplatane wątki historyczne pojawiają się w serialach, filmach, grach fabularnych, jak również w muzyce. Niekiedy jedno konkretne wydarzenie jest ukazywane obszernie (w produkcji filmowej), czasem jest to ciąg następujących po sobie konsekwencji (w przypadku seriali). W muzyce popularnej zainteresowanie tematyką historyczną i patriotyczną cieszy się dużym uznaniem, szczególnie okres II Wojny Światowej i dwudziestolecie międzywojenne.

Artyści pochodzący z różnych zespołów, zajmujący się tworzeniem różnego rodzaju muzyki twierdzą, że ich twórczość ma zachęcać polską młodzież do poznawania polskiej historii, pogłębiania wiedzy a przede wszystkim – do czytania książek. Równorzędnym celem jest także upamiętnienie i oddanie hołdu historii naszego państwa. Uwagę szczególnie przyciąga hip hop, odnoszący się do codzienności i rzeczywistości. Poruszana idea wolności opierająca się na historii naszego kraju jest traktowana jako fundament rzeczywistości, w której żyjemy, nawiązująca następnie do aktualnej problematyki politycznej i patriotycznej.

Kultura rapu, a inaczej melorecytacja, jest to w słownikowym ujęciu rodzaj ekspresji wokalnej polegający na rytmicznym i ekspresyjnym wypowiadaniu słów, które często się rymują do zapętlonego podkładu instrumentalnego. Słowo rap często jest zamiennikiem wyrażenia hip hop i jest określany jak odrębny gatunek muzyczny, który powstał we wczesnych latach 70-tych w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Bardzo częstym tematem sceny hip hopowej w Polsce w XXI wieku jest historia naszego kraju. Nurt historyczny, o którym mowa powyżej, jest nurtem, który zyskuje coraz więcej zwolenników, a temat sceny hip hopowej jest bardzo często poruszany w mediach. Muzycy w swoich utworach odnoszą się do programów ideologicznych umieszczając odniesienia polityczne i historyczne w swoich albumach, materiałach promocyjnych czy na samych okładkach płyt. Krytyczny stosunek do społeczeństwa w muzyce hip hopu widać na płaszczyźnie ideologii manifestowanej poprzez sztukę, a konkretnie przez utwory muzyki hip hop i w oprawie artystycznej, która im towarzyszy, np. koncerty czy teledyski.

Tworzenie tego rodzaju muzyki cechuje się przede wszystkim oryginalnością, artyści bazują na własnej wizji kulturowej oraz tworzą własną mitologię - tworzą odrębne wzorce społeczne lub promują już istniejące. Twórczość jaką promują tzw. raperzy różni się stanowczo od standardowej muzyki popularnej. W utworach tychże artystów nie ma powtarzających się fraz, chyba że są nimi refreny, poprzez które najczęściej artysta chce przekazać puentę całego utworu. Z tej perspektywy hip hop, który lokuje się poza głównym nurtem kulturowym, jest zjawiskiem, które jest odrębne i niezależne od sił przemysłu komercyjnego. Jest to z pewnością kultura odmienna, która stoi w opozycji do oficjalnej i zastępuje standaryzację indywidualizacją, zamiast monotonności posiada ciekawą formę i treść, która nie powtarza się i cechuje się wyjątkowością.

W muzyce rap można wymienić dwa nurty - patriotyczny i historyczny. Rap patriotyczny to coraz częściej używane określenie na utwory, w których można dostrzec fragmenty mówiące o najważniejszych postawach, jakie powinien przyjąć prawdziwy patriota. Młodzież nie pozostaje obojętna na takie treści, co można zauważyć na przykład w opiniach pojawiających się pod teledyskami, wywołujących szerokie dyskusje wśród komentatorów, a nawet fascynację. Możliwości technologiczne dzisiejszych czasów pozwalają na przekazywanie tradycyjnych treści historycznych i patriotycznych w nowoczesny sposób, a dzięki mediom XXI wieku rozprzestrzeniają się one w trybie natychmiastowym.

Wybrani artyści przekazują w swoich tekstach wiele faktów historycznych, zachęcających do pogłębiania wiedzy historycznej (bez względu na ich osobiste poglądy). Inspiracją do pisania takich utworów są konkretne postaci lub wątki historyczne. Takim człowiekiem jest między innymi wrocławski raper Łukasz Roztkowski, który wydał 17 września 2009 roku płytę zatytułowaną 39/89 Zrozumieć Polskę. Był to album wydany w dzień 70. rocznicy wkroczenia wojsk radzieckich na terytorium Polski. Album zawiera utwory, które są tylko podkładem muzycznym. Jest to forma słuchowiska radiowego, która ma przedstawiać historię Polski. Za teksty służą fragmenty wystąpień polityków, kronik filmowych, starych piosenek, milicyjnych meldunków. Same podkłady łączą bardzo wiele typów muzyki - elektroniczną, trip hopową, jazzową, jak i filmową czy nawet kameralną. Historia tam ujęta to rozpoczęcie II wojny światowej, aż po sam upadek komunizmu. Podkłady muzyczne stanowią tło do wplecionych w utwory autentycznych przemówień różnych postaci tego okresu historii Polski. Osoby te, z zawartego w tytule półwiecza historii naszego kraju, to między innymi Józef Beck, Wojciech Jaruzelski, Stefan Starzyński, Lech Wałęsa, Adolf Hitler i Jan Paweł II (oraz przemówienia Tadeusza Mazowieckiego, które zostały odszukane w archiwum Polskiego Radia). Premiera tegoż albumu odbyła się o godzinie 22.00, 17 września 2009 roku na antenie radiowej Trójki.

Materiał znajdujący się na płycie oddaje następujące po sobie wydarzenia z okresu II wojny światowej, jak i późniejsze (okres 1939-1989). Dzięki temu, co stworzył Łukasz Roztkowski, a mianowicie wplecionym archiwalnym wypowiedziom, za pomocą elektroniki i gramofonów, możemy poznać i odkryć ponownie niektóre fakty historyczne. Artysta w swoich wypowiedziach podkreśla, że długo zajmował się nagrywaniem utworów abstrakcyjnych i bawił się słowem, jednak zdał sobie sprawę, że ludzie cytują fragmenty jego utworów, więc pomyślał, że skoro może na nich wpływać, to chce ich kształcić, przekazywać coś wartościowego, próbuje czynić „skromne dobro”.

Grupa Hemp Gru stworzyła utwór Zapomniani bohaterowie, który jest pierwszym utworem na płycie Lojalność, stanowiącym drugi album z trylogii Jedność, lojalność, braterstwo. Utwór rozpoczyna się od nagrania dźwiękowego, mianowicie przemówienia Józefa Piłsudskiego z roku 1926, które nazywane jest Pochwałą pracy zbiorowej. Do tekstu został nagrany wideoklip, w którym jako pierwszą zwrotkę wykonuje Robert Darkowski znany jako Wilku. W tej części utworu wspomina o Stanisławie Żółkiewskim, polskim magnacie, który był zwycięzcą w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium Osmańskiemu i Tatarom, a także o Jacku Kaczmarskim – polskim poecie i kompozytorze, który znany jest głównie dzięki utworom o tematyce historycznej. Utwór, o którym wspomina Darkowski, to jeden z najbardziej znanych utworów Kaczmarskiego - Obława. Mówi o konieczności obrony przed światem, który jest niesprawiedliwy i stał się on hymnem Solidarności. W zwrotce drugiej, której autorem jest Damian Krępa, znany jako Bas Tajpan, mowa jest o powstaniu wielkopolskim, powstaniu polskich mieszkańców Prowincji Poznańskiej przeciw Rzeszy Niemieckiej, które miało miejsce w latach 1918-1919 i powstaniach śląskich, czyli o trzech konfliktach zbrojnych na Górnym Śląsku w latach 1919–1921. Wokalista wspomina także o powstaniu warszawskim, wystąpieniu zbrojnym przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim. Ostatnią zwrotkę, którą wykonuje Maciej Bilka, znany jako Bilon, można zaliczyć do najobszerniejszej. Przywoływane są tu postacie, takie jak Major Henryk Dobrzyński Hubal, nazywany Pierwszym Partyzantem Rzeczpospolitej, Henryk Goldszmit, czyli Janusz Korczak znany również jako Stary Doktor. W tekście pojawia się również 303. Dywizjon Myśliwski Warszawski im. Tadeusza Kościuszki, pododdział lotnictwa myśliwskiego Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii i postać Churchilla.

Grupa Hemp Gru stworzyła także utwór 63 dni chwały i Sierpniowe niebo, który promuje film Sierpniowe niebo. 63 dni chwały. Film w reżyserii Irka Dobrowolskiego, jak również teledyski mają być hołdem złożonym Polakom walczącym o wolność w powstaniu warszawskim. W samym filmie wykorzystano nieznane materiały filmowe, które zostały nakręcone w trakcie powstania warszawskiego i oddają autentyczność tego, co miało miejsce na warszawskich ulicach. Wokaliści grupy hip hopowej obok profesjonalnych aktorów otrzymali także swoje role w ekranizacji. W teledysku promującym produkcję wplecione są także fragmenty materiałów filmowych, które tworzą cały wideoklip. W swoich zwrotkach utworu 63 dni chwały artyści akcentują organizację zbrojną polskiego państwa podziemnego Armię Krajową, której zadaniem był udział w odbudowie państwa polskiego poprzez walkę zbrojną. W tekście mowa jest o Armii Czerwonej, czyli o wojskach lądowych Sił Zbrojnych ZSRR. Chociaż film i teledyski spotkały się z zaostrzoną krytyką, posiadają wielu zwolenników. Niektórzy z odbiorców traktują obie twórczości jako nieudany, lecz szczery przekaz o wydarzeniach powstania warszawskiego, znajdą się także odbiorcy, wypowiadający się bardzo tolerancyjnie i z zaciekawieniem.

Pamiętaj, pamiętaj. Ludzka pamięć przesłanie, przykłady nam dane. Pamiętaj, pamiętaj. O tych, których już nikt nie chce pamiętać. Pamiętaj, pamiętaj. Ich oddanie, odwaga, nie poszły w nie pamięć, Pamiętaj, pamiętaj, Zapomniani bohaterowie, historia nie pominięta.

Hip hop jest kulturą, w której liczy się przekaz, dlatego część raperów tworzy swoją muzykę dla pasji, nie dla pieniędzy. Często zdarza się tak, że tworzenie takich materiałów nie przynosi im korzyści materialnych (lub bardzo symboliczne sumy) i zajmują się tą dziedziną z umiłowania. Dla pasji tworzą młodzi raperzy, którzy zakładają własne grupy działające tylko na pewnym obszarze danego miasta czy też rejonu. Nie posiadają z tego żadnych zysków i robią to tylko i wyłącznie dla swojego otoczenia, gdzie wśród danego środowiska następnie utwory te są przekazywane dalej. Badając dorobek twórczy raperów, którzy wykazują szczególne zainteresowanie tematyką historyczną, można zauważyć, że wątki związane z II wojną światową cieszą się największą popularnością. Uwaga głównie skupiona jest na polskiej historii w tym okresie. W swoich utworach raperzy umieszczają fakty związane z przyczynami wybuchu II wojny światowej, z jej przebiegiem, jak i późniejszymi skutkami, nawiązując do ważnych postaci historycznych. W wielu utworach wątki historyczne i patriotyczne są ściśle powiązane. Kultura ta spotkała się z szeroką krytyką, rap historyczny stale się rozwija, coraz częściej w nowych produkcjach pojawiają się odniesienia do starożytnych wartości i średniowiecznych obyczajów. Można zauważyć, że niekiedy w utwory wplatane są fragmenty obcojęzyczne, co zdaniem raperów ma zmobilizować młode pokolenie do nauki języków obcych.

Umieszczanie treści historycznych zainteresowało media do tego stopnia, że postanowiono wykorzystać rap patriotyczny i historyczny w kabaretach. Takim przykładem są T–Raperzy znad Wisły. Jest to polski zespół muzyczny, który został założony w 1995 roku, a utwory, które zostały przez nich stworzone zaliczane są do hip hopu komediowego. Ich kawałki posiadają charakter satyryczny, a każdy utwór przez nich wykonywany dotyczy konkretnych postaci historycznych. Zespół nagrał takie piosenki, które są streszczeniem znanej lektury. Sposób, w jaki wykonują utwory, bawi publiczność i pozwala także na zdobycie wiedzy w przyjemny sposób. Zespół wydał płytę Poczet królów polskich, na której znajdują się utwory opisujące władców państwa polskiego, zaczynając od postaci Mieszka I, a kończąc na osobie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Najbardziej znanym utworem jest Mieszko, który opowiada o historii pierwszego władcy Polski:

Po raz pierwszy na tej liście, Mieszko Pierwszy oczywiście. Jeśliby się wersji trzymać, Dziejopisa Anonima. Choć opartej na domysłach, Mieszko to syn Ziemomysła.

Jest wiele sposobów aby zachęcić społeczeństwo do poznawania historii, zwłaszcza, że w dobie XXI wieku jest na to wiele przyjemnych sposobów. Jakub Rużyłło, znany jako Muflon, na co dzień zajmuje się rapem jako dziennikarz radia Kampus i hip hopowych portali internetowych. Udzielając wywiadu dla Gazety Wyborczej zaznaczył, że hip hop zawsze radził sobie sam. Pomocnym elementem dla rozwoju kultury hip hopowej zawsze był internet i mimo, że wiele środowisk nie jest uświadomionych o istnieniu tej kultury, to internet jest platformą różnych zbiorowości. Otoczenia te mogą się mijać w sieci latami, a każde grono porusza się w niej własnymi ścieżkami, zgodnymi ze swoimi poglądami.

Bibliografia

Teksty piosenek:

1.) Hemp Gru, 63 dni chwały http://www.tekstowo.pl/piosenka,hemp_gru,63_dni_chwaly.html

2.) Hemp Gru, Zapomniani bohaterowie http://www.tekstowo.pl/piosenka,hemp_gru,zapomniani_bohaterowie__ft__bas_tajpan_.html

3.) T - Raperzy znad Wisły, Mieszko http://www.tekstowo.pl/piosenka,t_raperzy_znad_wisly,mieszko_i.html

Teledyski:

1.) Bilon, Sierpniowe niebo, http://www.youtube.com/watch?v=_YMdi3TGKao
2.) Bilon, Sierpniowe niebo. 63 dni chwały, http://www.youtube.com/watch?v=gkB0FjrHyow
3.) Hemp Gru, 63 dni chwały, http://www.youtube.com/watch?v=jdLPT8mt6VI
4.) Hemp Gru, Zapomniani Bohaterowie, http://www.youtube.com/watch?v=u62kF9XJ6Jc
5.) T – Raperzy znad Wisły, Mieszko, http://www.youtube.com/watch?v=031cplUl7_g

Literatura:

1.) M. Jeziński, Muzyka popularna jako wehikuł ideologiczny, Toruń 2011.
2.) Hemp Gru, Bio, http://www.hempgru.pl/bio/

3.) T – Raperzy znad Wisły, Płyty i teksty: Poczet królów polskich, http://www.t- raperzy.waw.pl/poczet.html

4.) A. Szyłło, Bóg, honor, hip hop, http://wyborcza.pl/magazyn/1,136821,15587225,Bog__honor__hip_hop.html

5.) R. Sankowski, L.U.C.: Polska historia jest zajebista, http://wyborcza.pl/1,75475,7051401,L_U_C___Polska_historia_jest_zajebista.html