„Praca przymusowa w czasie I wojny światowej. Niemiecka polityka sterowania siłą roboczą w okupowanym Królestwie Polskim i Litwie w latach 1914-1918” - Ch. Westerhoff - recenzja

Wielka Wojna jak każdy konflikt, ba, jak każde wydarzenie historyczne, jest wieloaspektowa i dotykała każdej sfery działalności człowieka. Cennym jest jeśli na rynku wydawniczym pojawiają się prace, które nie traktują jedynie o bitwach i generałach, zwłaszcza jeśli książki te dotyczą ziem polskich. Taką pracą jest książką niemieckiego historyka Christiana Westerhoffa „Praca przymusowa w czasie I wojny światowej. Niemiecka polityka sterowania siłą roboczą w okupowanym Królestwie Polskim i Litwie w latach 1914-1918”.

Już sam tytuł zdradza nam, że mamy do czynienia z poważną pracą naukową, opartą na bogatej literaturze i archiwaliach. Na pewno nie jest to książka do przysłowiowej poduchy. Uważam jednak, że jest to jedna z ważniejszych książek dotyczących historii społecznej i gospodarczej ziem zaboru rosyjskiego w latach Wielkiej Wojny, jakie ukazały się w ostatnich latach. Autor dokładnie analizuje meandry niemieckiej polityki wobec ludności ziem okupowanych w kwestii jej wykorzystania do pracy dla niemieckiego wysiłku wojennego.

Zaznaczyć trzeba, że ludność Królestwa (czyli głównie Polacy) już przed wojną stanowili ważny element gospodarki, zwłaszcza w rolnictwie. W Niemczech pracowały setki tysięcy polskich podanych cara, czy jako robotnicy sezonowi w rolnictwie, czy w przemyśle. Z Sosnowca co dzień wyruszało kilka tysięcy ludzi na szychty w pobliskich górnośląskich kopalniach! Wybuch wojny wiele zmienił. Z jednej strony przymusowo zatrzymano polskich robotników w Niemczech (by po powrocie nie zasilili szeregów carskiej armii), z drugiej pojawił się brak polskiej siły roboczej (i to mimo gwałtownego wzrostu bezrobocia w Niemczech po wybuchu konfliktu). Autor chronologicznie przedstawia jak kształtowała się sytuacja wraz z postępami armii niemieckiej w Królestwie. Przede wszystkim jak władze niemieckie, wojsko i przedsiębiorcy chcieli korzystać z okupacji w kwestii siły roboczej. Rysuje się obraz pewnej schizofrenii w poczynaniach niemieckich względem ziem polskich.  Z jednej strony chęć stworzenia polskiego państwa, z drugiej działania godzące w jego przyszłą egzystencję i zrażające Polaków do Niemiec. Tymi ostatnimi były oczywiście próby wprowadzenia rożnych form pracy przymusowej i wyniszczenie przemysłu Królestwa. Przykładem tego jest Łódź. Choć Niemcy mieli niskie mniemanie  o jakości tamtejszych tekstyliów, to zamykając zakłady tworzyli świadomie bezrobocie, by skłonić ludność do podjęcia pracy w Niemczech. Co ciekawe, nie dotyczyło to górnictwa w Zagłębiu Dąbrowskim. Mimo, iż chciano pozyskać górników dla Górnego Ślaska, kopalnie zagłębiowskie przetrwały, a sytuacja górników była w nich bardzo dobra. Niemcy godzili się na wszelkie żądania pracownicze w górnictwie, co nie dziwi w tej strategicznej gałęzi przemysłu. Ciekawe są sprawy konkurowania pomiędzy sobą rożnych organów niemieckiej administracji, kwestie ludności żydowskiej czy obrony praw robotników przymusowych (na przykład w niemieckim parlamencie, gdzie upominali się o nie posłowie polscy i socjaliści). Autor zajmuje się też  „eksperymentami” administracyjnymi jakimi był Ober-Ost, w mniejszej skali Białowieża. Cały problem pracy przymusowej stara się odnieść do prawa międzynarodowego, porusza kwestie późniejszych wydarzeń II wojny światowej.

Książka Westerhoffa jest ważnym elementem poznania sytuacji ziem polskich w czasie I wojny. Autor zajmuje się kwestią kluczową dla milionów mieszkańców ziem okupowanych - pracą, utrzymaniem, po prostu przeżyciem. Widać wyraźnie jak okupant starał się kształtować sytuację ziem podbitych, nie licząc się z nimi tak naprawdę. Jak podejmuje wzajemnie sprzeczne działania - tworzenie polskiej państwowości i gospodarcze wykorzystanie kraju. Solidna praca naukowa na ważki temat. Dobrze, że została przetłumaczona na język polski i wydana u nas.

Plus/Minus

Na plus:

- poruszenie mało mimo wszystko znanego tematu, zwłaszcza za spojrzenie na niego   z perspektywy niemieckiej

- bogata baza źródłowa

- polskie tłumaczenie i redakcja

Na minus:

- brak

Tytuł: Praca przymusowa w czasie I wojny światowej. Niemiecka polityka sterowania siłą roboczą w okupowanym Królestwie Polskim i Litwie w latach 1914-1918.

Autor: Christian Westerhoff

Rok wydania: 2014

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego

ISBN: 978-235-1453-4

Liczba stron: 439

Oprawa: miękka

Ocena recenzenta: 9.5/10