14 najstarszych polskich marek i ich historia

Nie każda ze znanych i lubianych polskich marek może poszczycić się wielowiekową tradycją. Jednak, historie tych które ją mają warte są opowiedzenia. Kilka z nich znajduje się na liście najdłużej działających firm na świecie. Na liście uwzględniono najstarsze polskie firmy z różnych branż.

Polskich marek, które mogłyby się poszczycić ponad 100-letnią tradycją jest z pewnością więcej. Starałem się jednak po pierwsze zaprezentować te najstarsze, po drugie uzupełnić je historiami marek, które są powszechnie rozpoznawalne lub mogą poszczycić się statusem lidera na swoim rynku. Na pewno w zestawieniu mogłyby się znaleźć jeszcze kilka innych polskich firm.

Warto wskazać, że na znajdującej na Wikipedii liście najstarszych firm świata znajduje się kilka polskich firm. Najstarsze są Kopalnia Soli w Bochni, która znajduje się na 47 miejscu oraz Kopalnia Soli na 49 miejscu.

Kopalnia Soli w Bochni (1248)

Kopalnia soli Bochnia, 1918 rok

Kopalnia Soli w Bochni mimo, że jest mniej znana od siostry z Wieliczki to jest od niej starsza. Jej początki sięgają 1248 roku, kiedy odkryto olbrzymie pokłady soli kamiennej. Na miejscu istniejących studni solankowych zbudowano dwa szyby górnicze Gazaris i Sutoris, z których zaczęto wydobywać sól. Jako, że sól w średniowieczu była bardzo cennym surowcem jej kopalnie stanowiły przedsiębiorstwo królewskie. Król miał wyłączny monopol na wydobywanie soli.

Pod koniec XIII wieki kopalnie w Bochni i Wieliczce połączono w jedno przedsiębiorstwo pod nazwą Żup Krakowskie. Stało się jednym z największych zakładów pracy w Europie. W okresie największego rozkwitu przypadającego na czas od XVI wieku do połowy XVII wieku tylko w samej Wieliczce pracowało około 2000 górników.

Kopalnia Soli w Wieliczce (ok. 1280)

Najstarszym dokumentem informującym o wydobyciu soli w kopalni sięga czasów Kazimierza Odnowiciela, który w roku 1044 w jednym z dokumentów nazywa Wieliczkę „magnum sal alias Wieliczka”. Z kolei w 1105 r. legata papieski Idzi zatwierdził przywileje klasztoru benedyktynów w Tyńcu do darmowego pobierania soli warzonej. Jednak początek wydobycia soli kamiennej w Wieliczce związany jest się z budową szybu Goryszowskiego. Historycy szacują, że powstał w latach 80-tych XIII wieku.

W 1368 roku król Kazimierz Wielki wydał ordynację górniczą tzw. Statutu dla Żup Krakowskich, będący spisanym zwyczajem praw górniczych. Sól jako dobro luksusowe doprowadziło Wieliczkę w XVI wieku do statusu jednego z największych przedsiębiorstw ówczesnej Europy. W okresie rozbiorów kopalnią zarządzali Austriacy, którzy rozpoczęli wykorzystywanie kopalni, jako obiektu turystycznego. Odwiedził ją nawet Franciszek Józef I.

Po wojnie w Wieliczce powstało podziemne sanatorium Kinga. W części kopalni w 1961 roku powstało Muzeum Żup Krakowskich. Z kolei w 1978 kopalnia została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO. Firma nieprzerwanie od średniowiecza prowadzi sprzedaż soli, jednak dzisiejsze wydobycie nie jest duże.

Browar Namysłów (1321)

Pierwsza wzmianka o istnieniu namysłowskiego browaru sięga 30 kwietnia 1321 roku, gdy książę oleśnicki i namysłowski, Konrad I podpisał dokument, w którym wspomina się o książęcej słodowni i warzelni w Namysłowie. Jednakże obecnie istniejący browar mieszczący się na terenie zamku w Namysłowie założył niemiecki piwowar August Haselbach, który osiedlił się w tym mieście w 1862 roku. Firma przetrwała do 1944 roku, gdy została przeniesiona do Feldkirchen koło Monachium. Po wojnie podobnie jak wiele innych przedsiębiorstw zakład znacjonalizowano. W 1945 roku powstały Namysłowskie Zakłady Piwowarsko–Słodownicze. Po przekształceniach w 1991 roku powstaje spółka Browar Namysłów Sp. z o.o.

Warka (1478)

Piwne tradycje wareckiego piwa sięgają 1478 roku, gdy książę Bolesław V wydał przywilej dający wyłączność na zaopatrzenie swojego dworu w piwo browarowi z Warki. Z browarem łączy się słynna anegdota dotycząca nuncjusza apostolskiego w Polsce i późniejszego papieża Klemensa VIII. Miał w trakcie choroby objawiającej się wysoką gorączką wyszeptać Piva di Warka. Czuwający przy nim kardynałowie natychmiast zaczęli modlić się słowami „Santa piva, ora pro eo” myśląc, iż piva to jakaś polska święta. Jednak z czasem browar podupadał, by ostatecznie zakończyć działalność w 1944 roku Decyzję o wznowieniu produkcji podjęto w 1968 roku Rozpoczęto wówczas budowę nowego browaru w Warce. W 1975 roku wyprodukowane pierwsze butelki piwa. Tak, jak inne browary, tak i ten Warecki został sprywatyzowany w latach 90-tych XX w. Od 1999 roku browary w Warce wchodzą w skład Grupy Żywiec.

Tyskie Browary Książęce (1629)

W 1629 roku pojawia się pierwsza wzmianka o browarze w Tychach będącym własnością rodu Promnoców o treści: Ten folwark posiada znaczne prawo piwowarskie, można tu co tydzień piwo warzuć, przynosi przeto znaczną korzyść. Przytem słodowni, browar z miedzianym kotłem i wszelkiemi naczyniami warzelnymi; może być bardzo dobrze wykorzystany dla bydła i innyh potrzeb. W 1861 roku decyzją księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI browar przeszedł gruntowną modernizację i znacznie go rozbudowano. W 1897 roku zakład osiąga produkcję 10 milionów litrów, przez co stał się jednym z największych browarów Europy. Po I wojnie światowej browar znalazł się na terytorium Polski, a książęta pszczyńscy przyjęli polskie obywatelstwo. Tyski browar w 1918 roku przejął też swoją lokalną konkurencję - Browar Obywatelski.

Przez niegospodarność kolejnego z właścicieli, księcia pszczyńskiego Jana Henryka XV browar w 1934 roku trafia pod zarząd komisaryczny Skarbu Państwa. Po wojnie browar przejęli pracownicy. Jednak produkcję 1 miliona litrów osiąga dopiero w 1973 roku W okresie prywatyzacji w 1992 roku powołano jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Przyjęcie nowej nazwy – Browary Tyskie Górny Śląsk SA. W 1999 roku z połączenia Lecha i Browarów Tyskich powstała Kompania Piwowarska. Dziś firma produkuje 14 milionów hektolitrów. Należy do światowego potentata SABMiller.

Fabryka Cukiernicza Kopernik (1751)

fot. kopernik.com.pl

Fabryka Cukiernicza Kopernik jest najstarszym producentem pierników i wafli w Polsce, a jednocześnie jednym z najstarszych w Europie. Jako jej początek należy wskazać rok 1763, kiedy w Toruniu Jan Weese zostaje właścicielem warsztatu piernikarskiego. W 1824 roku właścicielem staje się wnuk Jana Gustaw. Firma została nazwana Gustaw Weese Fabryka Pierników, Cukrów  i Czekolady. W 1885 roku w centrum Torunia przy ul. Strumykowej powstaje fabryka pierników, w której dziś mieści się Muzeum Toruńskiego Piernika. W 1913 roku powstaje fabryka na przedmieściach Torunia, to tam do dziś wytwarzane są toruńskie słodkości. Wojna przyniosła zniszczenie zakładu i wywiezienie maszyn do Niemiec. Jednak po jej zakończeniu udało się przywrócić produkcję. W 1991 roku jako pierwszy zakład cukierniczy w Polsce firma została przekształcona w spółkę akcyjną pracowników, przyjmując obecną nazwę Fabryka Cukiernicza Kopernik S.A. Większość pracowników stała się akcjonariuszami, w tym czasie rozpoczęto inwestycje w nowoczesne linie produkcyjne. Dziś jest największy producentem pierników w Polsce.

Gerlach (1760)

fot. drzewica.pl

Początki działalności Gerlacha wiążą się z rokiem 1760 i osobą Filipa Szaniawskiego, który złożył fabrykę w Kuźnicach Drzewickich. W 1824 roku Samuel Gerlach założył w Warszawie fabrykę produktów chirurgicznych i nożowniczych. Po śmierci Gerlacha właścicielem marki stał się jej pracownik, August Kobylański, który ożenił się z najstarszą córką Gerlacha Zofią. Za działalność w trakcie powstania styczniowego zmuszono Kobylańskiego do sprzedaży fabryki. Jednak jego syn wznowił produkcję w 1875 roku pod firmą „S. Kobylański dawniej S. Gerlach”. W 1886 roku Kobylański przenosi produkcję z Warszawy do Kuźnic Drzewieckich, gdzie kupił tamtejszą fabrykę. Kolejnym przekształceniem było założenie działalności pod nazwą „Bracia Kobylańscy Fabryka Wyrobów Stalowych dawniej Gerlach„. Okres II RP przyniósł kolejne zmiany. Utworzono przedsiębiorstwo ”Kobylańscy Spółka Akcyjna dla Przemysłu i Handlu Wyrobami Stalowymi”, którą kierował wnuk Augusta Kazimierz. Druga wojna światowa przerwała działalność fabryki, a Niemcy zrabowali sprzęt wywożąc go do Gubina. W 1945 roku udało się odzyskać maszyn i wznowić produkcję, jako Wyroby Nożownicze Gerlach. Z czasem rozszerzano produkcję o kolejne produkty. W okresie transformacji firma została przekształcona w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, a w 1995 roku w Spółkę Akcyjną. Dziś znajduje się w prywatnych rękach.

Fabryka Porcelany w Ćmielowie (1790)

Ćmielowska manufaktura powstała w 1790 roku Założona przez garncarza Wojtasa firma produkowała najpierw wyroby gliniane. Następnie w 1797 roku Ćmielów stał się własnością Jacka Małachowskiego, który rozpoczął produkcję fajansu. Produkcją porcelany w Ćmielowie rozpoczęła się w 1838 roku Kolejnymi dziedzicami przedsiębiorstwa byli Druccy-Lubeccy. Znakiem towarowym staje się napis Ćmielów i rysunek łabędzia na tle gałązek roślinnych (dziś jest to Ć wpisane w trójkąt). W 1920 roku fabryka trafia pod własność polskiego Banku Przemysłowego. Po wojnie została znacjonalizowana. Sprywatyzowano ją w 1997 roku.

Powszechny Zakład Ubezpieczeń (1803)

Historia, do której odwołuje się PZU sięga początków XIX w. Wtedy, to w 1803 roku na ziemiach polskich utworzono Towarzystwo Ogniowe dla Miast w Prusach Południowych. Jednak po wejściu Napoleona do Polski i utworzeniu Księstwa Warszawskiego towarzystwo stało się niewypłacalne. Jego zobowiązania przejęło Towarzystwo Ogniowego dla Miast w Księstwie Warszawskim. Po klęsce Napoleona i ten zakład ubezpieczeń upada, a jego zobowiązania przejmuje Towarzystwo Ogniowe dla Miast i Wsiów. W 1870 roku powstaje Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń SA. W trakcie I wojny światowej dokumentacja i kasa zostały wywiezione przez Rosjan.

Po odzyskaniu niepodległości Sejm w 1921 roku uchwala ustawę o Polskiej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych, przekształconą w 1927 roku w Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych. Po II wojnie światowej PZUW wznawia działalność. W 1954 roku PZUW przekształcono w Państwowy Zakład Ubezpieczeń z monopolem na działalność ubezpieczeniową na terenie Polski. Po zmianie ustrojowej w 1991 roku Państwowy Zakład Ubezpieczeń został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Powszechny Zakład Ubezpieczeń Spółka Akcyjna,  pod którą nazwą działa do dzisiaj. Obecnie to największa firma ubezpieczeniowa działająca na polskim rynku.

W. Kruk (1840)

fot. wkruk.pl

Tradycja marki W. Kruk sięga 1840 roku, gdy Leon Skrzetuski przy ul. Wodnej w Poznaniu otwiera zakład produkujący sprzęt liturgiczny i biżuterię dla Kościoła. Po śmierci Skrzetuskiego w 1893 roku firmę przejmuje jego siostrzeniec Władysław Kruk, od którego pochodzi używana do dziś nazwa. Po śmierci Władysława interes przejął jego syn Henryk, który poszerzył asortyment sklepu o sprzedaż zegarków renomowanych szwajcarskich firm. W okresie powojennym zakład zatrudnia kilku złotników produkujących wyroby na potrzeby handlu uspołecznionego. Kolejnym właścicielem marki stał się Wojciech Kruk, który rozszerza działalność firmy. Jednak pierwszy salon jubilerski z wyrobami pod marką W. Kruk powstaje w Poznaniu dopiero w 1990 roku. Z czasem rozszerzał swoją sieć sprzedaży i wszedł na giełdę. W 2008 roku powstała Vistula Group, w skład której wchodzi W. Kruk, Vistula, Wólczanka i Deni Cler.

E. Wedel (1851)

Początki działalności Wedla sięgają jego przyjazdu do Polski z Berlina w 1851 roku, gdy Karol Wedel wraz z żoną Karoliną w kamienicy przy ul. Miodowej w Warszawie serwował płynną czekoladę. Oprócz słodkich przysmaków, „Cukiernia E.Wedel” (Sklep E.Wedel Cukiernika) również oferowała produkty farmaceutyczne: syrop słodowy, pastylki na kaszel i karmelki z mięty pieprzowej. W 1862 roku syn Wedla Emil przejął kontrolę nad fabryką wcześniej pobierając nauki cukiernictwa w Paryżu. W 1876 r. w prezencie ślubnym Emil Wedel otrzymał fabrykę na własność. Wtedy też przeniósł fabrykę do kamienicy przy ulicy Szpitalnej w Warszawie. Do dziś w jej wnętrzach znajduje się kawiarnia i firmowy „Staroświecki Sklep”. Czekolady Wedla były tak popularne, że zaczęto je podrabiać. Wedel postanowił z tym walczyć umieszczając odręczny podpis do każdej czekolady. Stwarzając znany do dziś znak towarowy E. Wedel. Kolejnym sukcesorem wedlowskiej fabryki czekolady został wnuk właściciela Jan. W 1931 roku Jan Wedel przeniósł fabrykę do ulicy Zamoyskiego w Warszawie (działa nadal). Wybudował jedną z najnowocześniejszych fabryk czekolady w Europie sprowadzając do niej zagraniczny sprzęt. Dbano także o marketing kupując firmowe samochody oraz samolot RWD-13, która promował słodycze Wedla podczas lotów nad polskim Wybrzeżem, a Warszawie ustawił automaty ze słodyczami. Po wizycie we Francji w 1936 roku wprowadził nowy produkt, słynne Ptasie Mleczko, które do dziś jest flagowym produktem firmy. Do 1939 roku zwiększył kilkukrotnie zatrudnienie, a marka stała się rozpoznawalna w całym regionie.

Po wybuchu II wojny światowej fabryka mogła produkować tylko dla Niemców, jednak w 1944 roku jej sprzęt został zrabowany przez wojska radzieckie. Po wojnie fabryka zmieniła nazwę na Zakłady Przemysłu Cukierniczego im. 22 lipca d. E.Wedel. Jednak stała się państwowa, roszczenia rodziny zostały zaspokojone dopiero przez  Cadbury na przełomie wieków.

W 1989 roku fabrykę kupił amerykański potentat PepsiCo, które jednak szybko ją podzieliło na mniejsze spółki i sprzedało z zyskiem. Kolejnym właścicielem stali się Brytyjczycy z Cadbury Schweppes. Po wykupieniu Cadbury przez Kraft Komisja Europejska nakazała sprzedaż Wedla, by Kraft nie stał się monopolistą na rynku czekolady. Z okazji skorzystał japońsko-koreański fundusz LOTTE.  Dziś Wedel eksportuje swoje wyroby do ponad 25 krajów na całym świecie, a w Polsce jest jednym z liderów sprzedaży wyrobów z czekolady.

Opoczno (1886)

Początki produkcji wyrobów ceramicznych w Opocznie siegają roku 1883. Wtedy Jan Dziewulski oraz Józef i Władysław Lange założyli pierwszą fabrykę. Pod nazwą Dziewulski i Lange rozpoczęła produkcję płytek w 1886 r. Po II wojnie światowej firma została znacjonalizowana przez komunistów.W 1950 roku zmieniono jej nazwę na ZPC Opoczno. Dziś jest spółką giełdową notowaną na GPW w Warszawie.

Fabryka Taśm Transporterowych (1908)

fot. fttwolbrom.com.pl

W 1908 roku dzięki Piotrowi Westenowi i Otto Dullowi w Wolbromiu działalność rozpoczęła jedna z najstarszych firm branży przemysłowej w Polsce. Początkowo jako oddział Olkuskiego Towarzystwa Akcyjnego Przemysłu Żelazno-Metalowego, by w 1912 roku stać się samodzielnym przedsiębiorstwem pod nazwą „Wolbrom Fabryka Wyrobów Gumowych Spółka Akcyjna w Wolbromiu”. Firma produkowała szeroki asortyment wyrobów gumowych od uszczelek pod taśmy do transportu węgla. Fabryka przetrwała wojnę i po jej zakończeniu wznowiła działalności, w latach 80-tych przeszła gruntowną modernizację. Wraz ze zmianą ustroju w ramach firmy zaszły zmiany. Podzieloną ją na cztery fabryki, ale największą z nich pozostała FTT. W 1994 roku powstała Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom SA. Nieprzerwanie produkuje wyroby dla górnictwa stale poszerzając produkcję o nowe produkty.

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski (1919)

Dekretem podpisanym przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, premiera Ignacego Paderewskiego i założyciela oraz pierwszego prezesa Huberta Lindego w 1919 roku została powołana Pocztowa Kasa Oszczędności. Jeszcze w okresie II RP uruchamia Szkolne Kasy Oszczędności. W 1949 roku Pocztowa Kasa Oszczędności zostaje przekształcona w Powszechną Kasę Oszczędności.  Kasa w 1975 roku została włączona do struktury NBP z zachowaniem tożsamości banku, usamodzielniła się ponownie w 1988 roku W 2000 przekształcono ją w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA, która  cztery lata później zadebiutowała na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Jest największym bankiem w Polsce.

Źródła: browarnamyslow.com.pl; fttwolbrom.com.pl; kopalnia.pl; pkobp.pl; wedel.pl; gerlach.pl; pzu.pl; kopernik.com.pl; kp.pl