O tym jak Polak z Rosjaninem handlował. Zmiana granicy polsko-radzieckiej 1951

Przez lata przyrosła do Polaków opinia jako o narodzie bardzo gościnnym i serdecznym dla swoich gości. Ten fakt jest dostrzegalny w decyzji z lutego 1951, gdy na rozkaz płynący z Moskwy polskie koła rządzące „poprosiły” o wymianę terenów między Ludową Rzeczpospolitą a Związkiem Sowieckim, skazując skarb państwa na wielomilionową stratę, związaną z oddaniem zasobnych w węgiel kamienny terenów w tzw. kolanie Bugu.

Tereny podlegające pod umowę o zamianie granic z 1951 r. / fot. CC-BY-SA 3.0

W czasie gdy w Europie gojono rany po największej w historii ludzkości wojnie, nad Wisłą nie cichły strzały w walce o suwerenność Polski. Komunistyczne władze w Warszawie nie tylko prowadziły bezwzględną i niehonorową walkę z ostatnimi żołnierzami podziemia antykomunistycznego, lecz również swoimi decyzjami ukazywały prawdziwy obraz proletariackiego raju, kosztem suwerenności Polski.

Rzeczpospolita Polska była pierwszym krajem w Europie, który stanął w obronie swojej niepodległości i suwerenności przed zakusami hitlerowskich Niemiec. Zdradzona przez sojuszników z zachodu (Wielka Brytania i Francja), zaatakowana zdradziecko przez Związek Sowiecki, nie miała szans na skuteczną obronę swojego terytorium. Mimo tych wszystkich niepowodzeń roku 1939 polski rząd na uchodźstwie trwał wiernie przy swoich zachodnich sojusznikach, ofiarując krew polskiego żołnierza za wspólna sprawę walki z nazistowskimi Niemcami. Wszystkie te wysiłki zostały pominięte, gdy ponownie na konferencjach w Teheranie i w Jałcie, nie oglądając się na europejską solidarność, Polska została ofiarowana przez W. Churchilla i T. Roosevelta Józefowi Stalinowi. W wyniku tego na blisko 50 lat dostała się w strefę wpływów sowieckich, tracąc przy tym swoje Kresy Wschodnie1. O bezwzględnym przejawie imperializmu sowieckiego w tamtym okresie świadczyć może fakt nieuznania nawet postanowień z konferencji Jałtańskiej i dokonania przesunięcia granicy na korzyść sowiecką2. Oficjalny traktat o granicy Polsko-sowieckiej został ogłoszony 16 sierpnia 1945 w Moskwie, a w jego wyniku polscy komuniści usankcjonowali utratę przeszło połowy terenów II Rzeczpospolitej3.

Jeśli jednak nawet najwięksi optymiści systemu komunistycznego w Polsce liczyli, że polskie straty na Kresach i ingerowanie w kształt granicy zakończą się w roku 1945, bardzo się pomylili, gdyż niespodziewanie strona sowiecka zainteresowała się tzw. kolanem Bugu.

Tereny leżące po lewej stronie Bugu, na zachód od Sokala, między Sołokiją a Bugiem, obfitowały w zasoby węgla kamiennego, jak również cechowały się doskonałymi glebami. Polska za oddanie tych terenów dostała rejon o tej samej powierzchni, obejmujący okolice Ustrzyk Dolnych (z miastem włącznie), z wyeksploatowanymi obszarami złóż ropy naftowej i słabej jakości glebami obszaru podgórskiego4. Jawną kpiną polskiej suwerenności jest fakt, że polska dyplomacja została zmuszona wystąpić z propozycją zamiany terytorium, choć w rzeczywistości była to propozycja sowiecka5. Podpisanie umowy o zamianie ziem nastąpiło 15 lutego 1951 roku w Moskwie6. Na podstawie międzynarodowej umowy Polska oddawała węglonośne tereny z miejscowościami Bełz, Uhnów, Krystynopol, Waręż, Chorobrów, Zabuże, Uhnów, lewobrzeżną cześć Sokala-Żwirkę wraz z linią kolejową Rawa Ruska-Krystynopol7.

Tereny przyłączone do Związku Radzieckiego / fot. Crower, CC-BY-SA 3.0

Ustalony w ten sposób ostateczny kształt państwa polskiego wynosi 312 520 km2 , który porównując do roku 1939, został pomniejszony o 77,2 km28.

Po dokonaniu zmian Rosjanie przystąpił do budowy kilku kopalń o zdolnościach produkcyjnych 15 mln ton rocznie. Na miejscu Krystynopola powstało miasto o nazwie Czerwograd. Polska na uzyskanych w wyniku tej zamiany terenach zbudowała zaporę wodną na Sanie w miejscowości Solina. Drugą korzyścią tej zamiany, według kół partyjnych, było podkreślenie zwiększenia atrakcyjności obszarów bieszczadzkich9.

Największymi przegranymi całego tego procesu byli bez wątpienia mieszkańcy przejętych przez Sowietów terenów. Wysiedleni w wyniku zmian granicznych, przeniesieni z żyznych terenów okolic Bugu w górzysty teren, często nie potrafili na nowych ziemiach prowadzić działalności rolniczej. Dodatkowym smutnym doświadczeniem stała się utrata całego dobytku na rzecz mizernych chat w nowej okolicy.

W artykule drugim porozumienia polsko-ukraińskiego z 18 maja 1992 roku, podpisanego przez prezydenta Polski Lecha Wałęsę i prezydenta Ukrainy Leonida Krawczuka, uznano linię terytorialną za „nienaruszalną i wytyczoną w terenie” granicę polsko-ukraińską, tym samym potwierdzając postanowienia umowy z lutego 1951 o zmianie granic pomiędzy ZSRR a Polską Ludową10.

Tereny przyłączone do Polski / fot. Crower, CC-BY-SA 3.0

Choć od tych wydarzeń minęło ponad 60 lat, temat ten jest mało znaną kartą z historii PRL. Podany przykład jasno ukazuje, że decyzje podejmowane przez polskich komunistów tworzących uznany przez społeczność międzynarodową rząd polski, nie były decyzjami samodzielnymi i to ZSRR określał główne cele polityki PRL. Polska z lat panowania zwolenników Moskwy nie prowadziła samodzielnej polityki zagranicznej, realizując interesy ZSRR, które były często sprzeczne z polską racją stanu11. Obecnie po stronie ukraińskiej spotyka się pogląd twierdzący, że wymiana terenów 1951 roku sprawiła „(…), że bilans strat i zysków okazał się korzystny dla obu krajów”, ponieważ Polska, choć straciła wartościowe pod względem gospodarczym tereny, również zyskała, gdyż „obecny powiat ustrzycki, to najbardziej znaczący region turystyczny Polski”12.

Trudno ocenić rezultaty tej niesuwerennej decyzji, podjętej przez koła rządzące PZPR kosztem wielomilionowych dochodów, mogących płynąć z eksploatacji terenów oddanych w 1951 roku.

Jak wielu jest Polaków, tak wiele może być opinii na temat korzyści i strat płynących z tej wymiany. Ocena jej pozostaje jednak osobistym zdaniem każdego z nas. Najważniejsze jednak, aby pamiętać o tych wydarzeniach ukazujących niemoc i brak suwerenność Polski Ludowej. Nie powinno się zapominać także o fakcie, że Polska w swojej obecnej, jak i przyszłej polityce zagranicznej, nie może polegać na papierowych deklaracjach ani też prowadzić jej w sposób godzący w polską rację stanu.

Bibliografia:

1. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko- radzieckich, t. VIII, Warszawa 1974, s. 580-582.
2. Eberhardt P. , Polska granica wschodnia 1939-1945, Warszawa , s. 206-207.
3. Kozikowski J. , Przyczynek do delimitacji granicy wschodniej Polski po drugiej wojnie światowej z
4. uwzględnieniem odcinka Białostockiego, {w:} Studia Podlaskie, t. XVII, s. 145-162.
5. Pietraś Z.J. , Interesy narodowe a wspólne interesy ludzkości, {w:} Interesy narodowe a współistnienie państw, pod red. Z.J. Pietraś, M. Pietraś, Warszawa-Lublin 1989, s. 9-28.
6. Ślusarczyk J. , Granice Polski w XX wieku, Toruń 1994, s. 76-77.
7. Tebinka J. , Proponowana zmiana polskiej granicy wschodniej w 1952 roku, Dzieje najnowsze , R. XXVI, 1994, s. 71-76.
8. Wolański M.S., Stosunki polsko-ukraińskie w świetle umów dwustronnych. Aspekty polityczne {w:} Polska-Ukraina więcej niż sąsiedztwo, pod red. M. S. Wolańskiego; Ł. Leszczenko, Wrocław 2006, s. 9-15.
9. Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych zawarta w Moskwie dnia 15.02.1951. {w:} Dziennik Ustaw, 1952, nr 11, poz. 63.
10. Załącznik do artykułu 1 Umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznym Republik Radzieckich z dnia 15 lutego 1951 r.
11. http://irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF/Ues_2012_10_28.pdf, aktualizacja 12.11.2015.

1. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone zdradziły Polskę i złamały postanowienia podpisanej 14 sierpnia 1941 Karty Atlantyckiej sprzeciwiającej się jakimkolwiek zmianom terytorialnym bez zgody narodów zainteresowanych [↩]
2. Granica ta miała przebiegać wzdłuż tzw. linii Curzona z korzyścią dla Polski od 5 do 8 km. Ostateczny kształt granicy odbiegał od planowanego na długości ponad 80 km przesunięcia na zachód. {w:} J. Kozikowski, Przyczynek do delimitacji granicy wschodniej Polski po drugiej wojnie światowej z uwzględnieniem odcinka Białostockiego, {w:} Studia Podlaskie, t. XVII, s. 145-162. [↩]
3. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko- radzieckich, t. VIII, Warszawa 1974, s. 580-582. [↩]
4. P. Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939-1945, Warszawa , s. 206-207. [↩]
5. J. Tebinka, Proponowana zmiana polskiej granicy wschodniej w 1952 roku, Dzieje najnowsze , R. XXVI, 1994, s. 71-76. [↩]
6. Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych zawarta w Moskwie dnia 15.02.1951. {w:} Dziennik Ustaw, 1952, nr 11, poz. 63. [↩]
7. Załącznik do artykułu 1 Umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznym Republik Radzieckich z dnia 15 lutego 1951 r. [↩]
8. J. Ślusarczyk, Granice Polski w XX wieku, Toruń 1994, s. 76-77. [↩]
9. P. Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939-1945, s. 206-207. [↩]
10. M.S. Wolański, Stosunki polsko-ukraińskie w świetle umów dwustronnych. Aspekty polityczne {w:} Polska-Ukraina więcej niż sąsiedztwo, pod red. M. S. Wolańskiego; Ł. Leszczenko, Wrocław 2006, s. 9-15. [↩]
11. Z.J. Pietraś, Interesy narodowe a wspólne interesy ludzkości, {w:} Interesy narodowe a współistnienie państw, pod red. Z.J. Pietraś, M. Pietraś, Warszawa-Lublin 1989, s. 9-28. [↩]
12. http://irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF/Ues_2012_10_28.pdf, aktualizacja 12.11.2015. [↩]