„Skażone władzą. Ruch wydawniczo-księgarski na Kujawach i Pomorzu w latach 1945-1956” - W. A. Ciszewska - recenzja

Pierwsze lata w powojennej Polsce sprzyjały ruchowi wydawniczemu. Ożyło wiele zamkniętych w 1939 roku księgarni. Problem pojawił się w 1951 roku wraz z rozpoczęciem centralizacji procesu wydawniczego. Wanda A. Ciszewska w najnowszej publikacji skupiła się na ruchu wydawniczo-księgarskim na terenie Pomorza oraz Kujaw w latach 1945-1956.

Do tej pory ruch wydawniczy oraz księgarski na Kujawach i Pomorzu nie był zbyt dobrze opisany. Zwłaszcza brakowało dobrej pracy na ten temat z okresu powojennego. Wanda A. Ciszewska, adiunkt Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, od wielu lat zajmuje się badaniem ruchu wydawniczego. Jej najnowsza publikacja wypełnia tę lukę.

Ramy czasowe, jakie autorka wybrała dla swojej publikacji (1945-1956) podzieliła na dwie części. Pierwsza z nich to okres 1945-1951, a drugi – 1951-1956. Takie rozdzielenie zostało zastosowane ze względu na to, co działo się na rynku wydawniczym w tym okresie. Lata zaraz po wojnie dawały dość dużą swobodę wydawniczą. Zmiana zaszła po 1951 roku, kiedy to zaczęto centralizować produkcję książek.

Całość jest podzielona na pięć części. Pierwsze dwie można uznać za wprowadzenie i omówienie jak wyglądał ruch wydawniczy na Kujawach i Pomorzu, z częstym odwołaniem do okresu międzywojennego. Przedstawiono tutaj powiaty, jakie składały się na województwo pomorskie/bydgoskie, ich powierzchnię oraz liczbę ludności. Nie zabrakło również informacji o księgarniach działających przed wojną, które w omawianym okresie wznowiły działalność.

„W pierwszym powojennym okresie względnej swobody do odbudowy ruchu wydawniczego przystąpili niesieni entuzjazmem niezależni wydawcy i księgarze, usiłujący bezpośrednio uczestniczyć w życiu umysłowym i kulturalnym społeczeństwa poprzez wydawanie i rozpowszechnianie książki” (s. 79)

W drugim rozdziale autorka wyszczególniła miejscowości z Kujaw i Pomorza. Wśród miast znalazły się nie tylko te duże jak Toruń czy Bydgoszcz, ale także Chojnice, Rypin oraz Brodnica. Takie zestawienie o tyle jest ciekawe dla czytelnika, że w łatwy sposób można zauważyć, iż w miasteczkach również działały księgarnie. Niestety nie uniknęły one przejęcia przez Okręgową Spółdzielnię Księgarską „Nauka” z Bydgoszczy.

W dalszych częściach czytamy m.in. o produktach, jakie oferowały księgarnie. Bardzo często oprócz samej sprzedaży książek placówki posiadały artykuły papiernicze. W drugim z omawianych okresów (1951-1956) wydawcy musieli zmierzyć się z ograniczeniami ze strony władzy. Przede wszystkim rozpoczęto kontrolę wydawanej ilości papieru. Jeden z największych problemów stanowił jednak Urząd Kontroli. Cenzor w każdej chwili mógł wycofać decyzję o publikacji książki. Taki los spotkał m.in. „Mały słownik historyczny„. Jak czytamy na stronie 253 przewidziany nakład wynosił 11 tys. egzemplarzy. Książka była omawiana z cenzorem na każdym etapie jej tworzenia, nie pomogło to jednak, bowiem ostateczna decyzja zabraniała rozpowszechnienia wydrukowanej już publikacji. Brak zgody na wydanie pracy nie tylko dotyczył dzieł naukowych, ale także książek dla dzieci. Najczęstszym argumentem negatywnej oceny cenzora była słaba wartość merytoryczna czy też ”brak sensu ideologicznego” (s. 254). Omówiony został także Dom Książki, który przejął wiele prywatnych księgarń. Placówka oficjalnie działała od 1950 do 1989 r.

Praca została uzupełniona licznymi wykresami oraz tabelkami, które Autorka opracowała na podstawie zebranego materiału. Obrazują one zarówno liczbę księgarń dla danego miasta, punkty przejęte przez Dom Książki, a także ilość sprzedanych artykułów papierniczych oraz spółdzielnie lokalne. Dodatkowo znajdziemy przykłady pieczęci i oznaczeń graficznych, ogłoszenia firm wydawniczych, czy organizację Ekspozytury Domu Książki w Bydgoszczy.

A na końcu umieszczona jest obszerna bibliografia oraz aneks numer 1. Aneks 2 znajduje się na dołączonej do książki płycie CD. Zwiera on 248 stronicowy wykaz publikacji wydanych w województwie pomorskim/bydgoskim w okresie od 1945 do 1956.

Mamy zatem książkę, która znakomicie uzupełnia braki w publikacjach na temat powojennego ruchu wydawniczego na Kujawach i Pomorzu. Jest ona napisana przystępnym językiem, nie zawiera literówek ani trudnych terminów. W przypisach znajdziemy zarówno prace, z jakich korzystała autorka, jak i szersze omówienie niektórych zagadnień.

Plus/minus
Na plus:
+ podjęcie tematu
+ przystępny język
+ obszerna bibliografia
+ przypisy
+ tabelki, które autorka opracowała na podstawie zebranego materiału
+ dodatkowy aneks na płycie CD
+ wygląd
+ mapa

Na minus:
- brak

Tytuł: Skażone władzą. Ruch wydawniczo-księgarski na Kujawach i Pomorzu w latach 1945-1956
Autor: Wanda A. Ciszewska
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Rok wydania: 2015
ISBN: 978-83-231-3361-2
Liczba stron: 494
Oprawa: miękka
Cena: 48 zł
Ocena recenzenta: 10/10