„Wojsko Berlinga i Żymierskiego 1943-1945” - H. Stańczyk i S. Zwoliński - recenzja

Mogłoby się zdawać, że temat Ludowego Wojska Polskiego i bitew stoczonych przez żołnierzy Berlinga, Żymierskiego oraz Świerczewskiego został już dogłębnie zbadany i opublikowany w dobie PRL. Ale tym bardziej, że poprzednie rozważania nad tematem naznaczone były latami sowieckiej dominacji, propagandy i braku wolności w naszym kraju, w obecnym czasie występuje potrzeba zgłębienia tego wątku od nowa. Ale musi to być praca rzetelna, zgodna z prawdą historyczną, bez propagandy - bo przecież prawdziwi bohaterowie nie potrzebują sztucznego pompowania. Dlatego właśnie warto sięgnąć po nową książkę Wydawnictwa Rytm.

Autorami recenzowanej książki są historycy i żołnierze: prof. Henryk Stańczyk i dr Stefan Zwoliński.

Urodzony w 1941 r. Henryk Zwoliński jest, według notki zamieszczonej w książce, pracownikiem naukowym Wyższej Szkoły Menadżerskiej w Warszawie. Wcześniej pracował w Wojskowym Instytucie Historycznym, Akademii Obrony Narodowej  i Uniwersytecie Jana Kochanowskiego (Filia w Piotrkowie Trybunalskim). Jest pułkownikiem Wojska Polskiego w stanie spoczynku i historykiem wojskowości. Jego zainteresowania oscylują wokół historii najnowszej, a głównie przy problematyce II wojny światowej. Jest autorem i współautorem ponad 130 publikacji naukowych i popularnonaukowych, w tym m. in.: Od Sandomierza do Opola i Raciborza (1998), Operacja krakowska 1945 (2001), Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej (2005, współautor Cz. Grzelak), Walec wojny w południowej Polsce 1944-1945 (2014), Boje polskie 1939-1945 (2009, współautor).

Stefan Zwoliński to urodzony w 1944 r. pułkownik Wojska Polskiego w stanie spoczynku. Długoletni pracownik Wojskowego Instytutu Historycznego, Akademii Obrony Narodowej, Wojskowego Biura Badań Historycznych w Warszawie oraz Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Specjalizuje się w tematyce historii wojskowości i historii najnowszej, ze szczególnym uwzględnieniem roli wojska w systemie władzy. Jest autorem wielu publikacji (np.: Wojsko Polskie w ZSRR w 1943 roku wobec powstającego systemu władzy oraz jako współautor Armia Berlinga i Żymierskiego) oraz licznych ekspertyz historycznych.

Recenzowana książka omawia zagadnienia dotyczące Wojska Polskiego, które powstało w 1943 r. w ZSRR i pod skrzydłami Armii Czerwonej przeszło cały szlak bojowy, począwszy od bitwy pod Lenino, skończywszy na murach Berlina. Autorzy opisują charakter tego wojska i pochodzenie ludzi je tworzących. Nie jest tajemnicą, że główne wysokie stanowiska obsadzali polscy komuniści, bezwolni wobec sowieckich decyzji, albo co gorsza byli to  Rosjanie oddelegowani do tworzenia zrębów tego wojska. Ci pierwsi byli częstokroć uważani przez rząd londyński i wojsko jemu podlegające za zdrajców – np. Zygmunt Berling. Drudzy nie musieli wcale legitymować się jakimiś polskimi korzeniami, czy też znajomością polskiego języka. Wszyscy wiedzą także, że główną masę armii stworzonej pod patronatem polskich komunistów spod szyldu Związku Patriotów Polskich zbudowali Polacy zesłani do sowieckich obozów i łagrów, którzy „nie zdążyli do Andersa„. Znakomicie opisują ich słowa piosenki: „wczoraj łach, mundur dziś„. W sowieckich więzieniach i obozach pracy ten ”łach” czasami ratował życie przez śniegiem i mrozem. Ale faktycznie początkowo nowi poborowi przypominali bardziej zbieraninę wycieńczonych łagierników, niźli żołnierzy. Dość powiedzieć, że dla nich była to prawdopodobnie jedyna szansa, aby wyrwać się z radzieckiej niewoli, uratować życie i wolność, i z bronią w ręku wrócić do Ojczyzny.

Autorzy podzielili swą pracę na cztery główne części. W pierwszym rozdziale omawiają wątek geopolitycznych i wewnętrznych uwarunkowań towarzyszących tworzeniu polskiego wojska na froncie radziecko-niemieckim. W tej części książki bardzo interesujące wydają się podrozdziały zatytułowane: Stosunek do Armii Krajowej. Instytucje wojska w służbie terroru oraz Udział wojska w akcjach politycznych i propagandowych w kraju (choć nie ze wszystkimi ocenami autorów się w tym miejscu zgadzam). Bardzo ważnymi częściami książki są te omawiające strukturę armii. Jej organizację, uzbrojenie i wyszkolenie, oraz kadrę oficerską i podoficerską. Dla mnie najbardziej wciągającymi fragmentami w pracy H. Stańczyka i S. Zwolińskiego są opisane bitwy i szlak bojowy 1 i 2 Armii WP. W tej części (Rozdział 4) możemy zapoznać się z opisami bitew: Lenino, Dęblin i Puławy, Przyczółek Magnuszewski, warszawska Praga, pomoc Powstańcom, Jabłonna i Legionowo oraz wyzwolenie Warszawy. I w dalszej kolejności: Wał Pomorski, Kołobrzeg, Trójmiasto, Berlin, Budziszyn i czeska Praga. Bardzo pomocnym dodatkiem są w tym momencie załączone na specjalnej wklejce mapy. Jeśli już mowa o dodatkach, to należy wymienić indeks osobowy i indeks geograficzny. Muszę jeszcze wspomnieć o rozbudowanej i bogatej bibliografii. Po umieszczonych w niej pozycjach widać ogrom pracy, jaki podjęli i wykonali autorzy. W literaturze przedmiotu wyszczególnione zostały archiwa polskie (AAN, CAW i WIH), niemieckie i rosyjskie, a całość bibliografii zajmuje siedem stron. Oprócz map w książce znalazło się wiele archiwalnych czarno-białych zdjęć pochodzących z zasobów WIH. I chociaż jakość niektórych opublikowanych fotografii może budzić zastrzeżenia, to jednak przedstawione zdjęcia znakomicie ilustrują opisywane wydarzenia.

Bardzo wysoko należy ocenić wydanie publikacji. Praca Wojsko Berlinga i Żymierskiego jest oprawiona w twardą okładkę, a kartki w środku są zszyte. W recenzowanej pozycji nie znalazłem błędów bądź literówek, a ilustracja na okładce (czerwono-czarne perforowane fotografie Berlinga i Żymierskiego) zachęca, by sięgnąć po tę publikację i zagłębić się w lekturze.

Książkę H. Stańczyka i S. Zwolińskiego czyta się bardzo dobrze. Polecam ją każdemu, kto interesuje się historią i strukturą Wojska Polskiego podczas II wojny światowej, a chciałby poznać temat bez wtrąceń komunistycznej propagandy.

Plus/minus

Plusy:

+ temat książki: nowe spojrzenie na wojsko ze wschodu

+ wartość merytoryczna pracy

+ poruszenie trudnych tematów

+ bardzo bogata bibliografia

+ ładne wydanie

Minusy:

brak

Tytuł: Wojsko Berlinga i Żymierskiego 1943-1945

Autor: Henryk Stańczyk i Stefan Zwoliński

Wydawca: Rytm

Rok wydania: 2015

ISBN: 978-83-7399-644-1

Strony: 376 (+ 14 stron z mapami)

Oprawa: twarda

Cena: 48,30 zł (z okładki)

Ocena recenzenta: 7,5/10