Kontakty piłkarskiej reprezentacji Polski ze Związkiem Sowieckim oraz Węgrami w latach 1948–1956

Aż do 1957 roku nie rozegraliśmy z naszymi wschodnimi sąsiadami żadnego oficjalnego pojedynku, a i ten z przytoczonego wyżej roku został na nas niejako wymuszony w ramach kwalifikacji do Mistrzostw Świata w 1958 roku1

Nie znaczy to jednak, że nasza reprezentacja nie zmagała się w pojedynkach ze Związkiem Sowieckim, choć żadne z tych spotkań nie zostało określone jako rywalizacja Polski i ZSRS. Obie reprezentacje kryły się pod nazwami reprezentacji stolic obu krajów - Warszawy i Moskwy lub pod nazwami klubowymi. Trzeba wskazać na to, że Polacy nie byli traktowani w inny sposób niż pozostałe narody europejskie. W prasie sportowej można spotkać wiele spotkań nazywanych w podobny sposób, gdzie zespół sowiecki krył się pod egidą swej stolicy lub moskiewskiego klubu CDSA2.

Pierwsze takie spotkania rozegrano jeszcze w 1946 roku, kiedy to do Polski zawitała ekipa Torpedo Moskwa i rozegrała dwa mecze z drużyną Ligi PZPN I oraz Ligi PZPN II, odpowiednio 8 i 10 sierpnia3. Kolejne zawody odbyły się w Moskwie w 1952 roku, pod nazwą spotkań reprezentacji Moskwy i Warszawy - 11 i 14 maja na stadionie Dynama Moskwa4. Jeszcze więcej pojedynków rozegrano w sierpniu 1954, podczas polskiego tournée po Związku Sowieckim, w czasie którego polscy zawodnicy zmierzyli się dwukrotnie z reprezentacją Moskwy oraz drużynami Mińska i Dynamo Tbilisi5.

Jak widać na powyższym przykładzie brak oficjalnych spotkań międzypaństwowych pomiędzy reprezentacji Polski i Związku Sowieckiego nie dowodzi braku kontaktów sportowych pomiędzy tymi krajami. Można, więc przyjąć, że polityka władz sowieckich odnośnie międzynarodowej rywalizacji swojej drużyny piłkarskiej była jednolita względem wszystkich państw w niej uczestniczących i Polska nie była tu żadnym wyjątkiem. Nasuwa się jednak pytanie, dlaczego tak mało tych nieoficjalnych spotkań rozgrywano na terenie naszego kraju? Większość z tych pojedynków odbyło się w Moskwie, gdzie mimo, że spotkały się z żywym zainteresowaniem tamtejszych kibiców - Przegląd Sportowy podał, że 18 sierpnia 1954 roku na Centralnym Stadionie Dynamo zasiadło ponad 80 tysięcy widzów6 - nie doprowadziły do żadnych manifestacji czy wstrząsów społecznych. Traktowano takie pojedynki jak każde inne, które rozgrywała sowiecka reprezentacja.

Inaczej podobne spotkania wyglądały w Polsce. Przykład meczu w Chorzowie z 1957 roku nie jest porównywalny do meczów towarzyskich, ze względu jego stawkę, ale znakomicie oddaje nastroje ówcześnie panujące na trybunach.

Tak opisywał to Stefan Floreński, obrońca reprezentacji Polski grający we wspomnianym meczu: Ruskie mieli strach w oczach. Ryk widowni wręcz paraliżował. Po plecach przebiegały mi ciarki z wrażenia, ale to mobilizowało. Dla nich ten wrzask trybun, jakiego ja nigdy już nie słyszałem, musiał być przerażający…7. Podobnymi słowami opisywał ten mecz kibiców bohater tamtego meczu - Gerard Cieślik: Ponadto mieliśmy za sobą 100 tysięcy kibiców, a Rosjanie popełniali błędy już przed meczem. Pierwszym było to, że nie wyszli razem z nami na rozgrzewkę. Uczynili to 10 minut później i… chyba nigdy w życiu, ani wcześniej, ani później, nie słyszeli tak potężnych gwizdów. Ja nie słyszałem. Oni już wtedy byli „ugotowani”8.

Na podstawie takich relacji łatwo sobie wyobrazić, co musiało się w czasie tego spotkania dziać na Stadionie Śląskim w Chorzowie, ale także już po meczu poza nim. Pojedynek z reprezentacją naszych wschodnich sąsiadów i atmosfera wokół niego mogła łatwo przerodzić się w trudne do opanowania zamieszki i tego władze bardzo się obawiały. Wydaje mi się to głównym powodem, dla którego takie spotkania nie były wcześniej organizowane i z całą pewnością jeszcze długo by nie były, gdyby nie los stawiający obie drużyny naprzeciw siebie w eliminacjach do Mistrzostw Świata z 1958 roku.

Węgry

Węgierska reprezentacja narodowa była uważana w latach czterdziestych i pięćdziesiątych za jedną z najlepszych na świecie. Nic dziwnego, że chcąc czerpać wzory i uczyć się od najlepszych, polskie władze piłkarskie to właśnie z Madziarami utrzymywali najbliższe stosunki sportowe. Wskazuje na to przede wszystkim liczba rozegranych z nimi spotkań towarzyskich, ale także pobyt węgierskich trenerów w Polsce - Istvana Szeder-Seidla w roku 19509, Tivadara Kiraly’ego10 w styczniu 1952 oraz Andora Hajdú w latach 1953–195411. Pomimo ogłaszanej na kongresach ustalających kalendarz kontaktów międzynarodowych chęci współpracy także z innymi krajami na płaszczyźnie wymiany myśli szkoleniowej12, trenerzy z żadnego innego kraju nie znaleźli się na stanowisku opiekuna reprezentacji Polski. To świadczy najlepiej o szacunku jakim darzono węgierską myśl szkoleniową i o przyjaznym nastawieniu samych Węgrów do dzielenia się z Polakami swoją wiedzą i umiejętnościami.

Oficjalnych spotkań z Węgrami reprezentacja Polski w piłce nożnej rozegrała w latach 1948–1956 sześć13. Więcej spotkań rozegraliśmy w tym okresie tylko z kadrą Bułgarii, co wynika z przerwy w rywalizacji z Madziarami w okresie od 1952 do 1956 roku, według mnie spowodowanej zamieszaniem związanym z wycofaniem się Polski z eliminacji do Mistrzostw Świata z 1954 roku, o którym jeszcze wspomnę.

Trzy mecze spośród rozegranych odbyły się w Warszawie, mecze wyjazdowe Polacy grali dwukrotnie w stolicy przeciwników - Budapeszcie oraz raz w Debreczynie. Co ciekawe, wszystkie te mecze Polacy dosyć wysoko przegrali, co jednak nie stanowiło podstawy do zaprzestania organizowania takich pojedynków.

Jedynym wyjątkiem były eliminacje do Mistrzostw Świata w 1954 roku. Losowanie, w wyniku którego przydzielono Polsce za rywala zespół węgierski, odbyło się 15 lutego 1953 roku w Zurychu. Kilka dni później informacja o wynikach losowania pojawiła się w Przeglądzie Sportowym14. Brakowało jednak w tym zestawieniu reprezentacji Polski. W październikowym numerze Przeglądu Sportowego pojawiła się notatka o wejściu Węgrów do finału bez gry, bez wspomnienia o ich przeciwniku15. Władze nie pozwoliły na publikację informacji o walkowerze ze strony polskiej. Niestety nie udało mi się dotrzeć do źródeł potwierdzających moją, i nie tylko moją16, hipotezę o odgórnym nakazie wycofania się z eliminacji. Najlepiej świadczy o tym brak jakiejkolwiek wzmianki na ten temat w prasie, co z kolei wskazuje na to, że decyzja o wycofaniu musiała zapaść natychmiast po losowaniu.

Wydaje mi się, że wycofanie się Polski z tego pojedynku nie wpłynęło niekorzystnie na stosunki z węgierskimi władzami piłkarskimi, spowodowało jednak przerwę w rozgrywaniu oficjalnych spotkań towarzyskich. W 1953 roku takie spotkanie nie mogło się w ogóle odbyć, gdyż zostałoby uznane za pojedynek eliminacyjny. W kolejnych dwóch latach reprezentacja Polski rozegrała tylko pięć spotkań międzynarodowych i raczej ze względów prestiżowych nie chciano by były to pojedynki właśnie z Węgrami, z którymi bano się zmierzyć w spotkaniu o stawkę, mając zapewne wciąż w pamięci wydarzenia sprzed roku. Poza tym, w 1954 roku Węgrzy intensywnie przygotowywali się do Mistrzostw Świata rozgrywanych w Brazylii, gdzie zdobyli srebrny medal. Do dalszej rywalizacji powrócono w 1956 roku, gdy sprawa wycofania się z eliminacji „przycichła” i większość kibiców o niej zapomniała. Znakomite stosunki pomiędzy oboma krajami w sferze sportowej zostały zahamowane w październiku 1956 roku ze względu na rewolucję węgierską i zbrojną interwencję sowiecką.

Tekst artykułu w całości ukaże się w zeszytach „Teka Historyka”

Bibliografia

• Źródła archiwalne
  
  1. Archiwum Akt Nowych w Warszawie
  2. Zespół Głównego Urzędu Kultury Fizycznej w Warszawie,
  3. Zespół Głównego Komitetu Kultury Fizycznej w Warszawie,
  4. Zespół Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej,
• Prasa
  1. Przegląd Sportowy (1945–1956);
  2. Sport (1950–1956),
  3. Sowiecki Sport (1952).
• Dokumenty normatywne
  
  1. Dz. Ustaw RP, 16 I 1946 r., nr 3, poz. 25,
  2. Dz. Ustaw RP, 25 II 1948 r., nr 12, poz. 90,
  3. Dz. Ustaw RP, 30 XII 1949 r., nr 65, poz. 526,
  4. Dz. Ustaw PRL, 18 I 195 6r., nr 2, poz. 12.
• Opracowania
  
  1. Chełmecki J., Działalność Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojennego w latach 1946–1948 [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 2, pod red. Z. Schwarzera i L. Szymańskiego, Wrocław 1996;
  2. Chełmecki J., Wilk S., Wybór źródeł i materiałów do dziejów kultury fizycznej w Polsce w latach 1944–1984, Warszawa 1986;
  3. Gaj J., Hądzelek K., Dzieje kultury fizycznej w Polsce, Poznań 1997;
  4. Godlewski P., Logika i efekt reorganizacji polskiego sportu w latach 1949–1951 [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 6, pod red. L. Nowaka, Gorzów Wlk. 2004, s. 243–269;
  5. Godlewski P., Ludzie władzy w GKKF (przed „odnową” po Październiku 1956 r.) [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 7, pod red. L. Nowaka, Gorzów Wlk. 2006, s. 299–316;
  6. Godlewski P., Z ideologicznych problemów kierowania sportem w Polsce w latach 1944–1948 [w:] Pokolenia spełnionego obowiązku. Studia z dziejów Polski i Polaków w kraju i na obczyźnie w XX wieku, dedykowane Profesorowi Józefowi Garlińskiemu, pod red. J. Farysia, R. Nira i M. Szczerbińskiego, Gorzów Wlk. 2004;
  7. Gołębiewski W., Prasa sportowa w Polsce Ludowej [w:] Kartki z historii kultury fizycznej i turystyki 1945–1964, pod red. A. Brzezickiego i A. Millera, Warszawa 1964, s. 290–292;
  8. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni. Dzieje reprezentacji Polski (2) 1947 – 1970, „Encyklopedia Piłkarska FUJI”, t. 14, Katowice 1995;
  9. Gowarzewski A. i in., O tytuł mistrza Polski, 1920–2000, „Encyklopedia Piłkarska FUJI”, t. 25, Katowice 2000;
  10. Gowarzewski A. i in., Polski Związek Piłki Nożnej 1919 – 1994: 75 lat PZPN, „Encyklopedia Piłkarska FUJI”, Katowice 1994;
  11. Górska J., Organizacja kultury fizycznej w Polsce [w:] Kartki z historii kultury fizycznej i turystyki 1945–1964, pod red. A. Brzezickiego i A. Millera, Warszawa 1964, s. 7–13;
  12. Jaworski Z., Administracja rządowa do spraw kultury fizycznej w Polsce w latach 1927–2002, „Kultura Fizyczna” 2000, nr 3–4, s. 11–14;
  13. Nowakowski A., Dekret styczniowy z 1956 roku o organizacji kultury fizycznej w Polsce [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 5, pod red. B. Woltmanna, Gorzów Wlk. 2002, s. 287–295;
  14. Nowakowski A., Dekrety styczniowe 1946 roku o kulturze fizycznej [w:] Historyk i historia. In honorem Henryk Dominiczak, pod red. J. Walczaka, Częstochowa 1999, s. 115–123;
  15. Nowakowski A., Zarządzanie kulturą fizyczną w Polsce w latach 1944-2001, Rzeszów 2005;
  16. Ordyłowski M., Szymański L., Sport w polityce - polityka w sporcie. Stalinizm w Polsce w latach 1949–1956, „Człowiek i Ruch” 2000, nr 2;
  17. Pasko A., Sport wyczynowy w polityce państwa 1944-1989, Kraków 2012;
  18. Pierzchała P., Z Białą Gwiazdą w sercu, Kraków 2006;
  19. Polska na tle procesów rozwojowych Europy w XX wieku, pod red. S. Sierpowskiego, Poznań 2002;
  20. Radoń A., Piłka nożna w Polsce w latach 1921-1966: tabele i zestawienia, Warszawa 1969;
  21. Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1945–1980, t. 2, Warszawa 2003;
  22. Szymański L., Kultura fizyczna i turystyka w polityce Polski Ludowej 1944–1989, Wrocław 2004;
  23. Werblan A., Stalinizm w Polsce, Warszawa 2009;
  24. Zagórska A., Nowakowski A., Ustawa o kulturze fizyczne w Polsce z 1949 roku [w:] Z najnowszych dziejów kultury fizycznej w Polsce (1918-1989) : zagadnienia dydaktyczne dla studentów pedagogiki z wychowaniem fizycznym oraz historii in honorem Zdzisław Pawluczuk, pod red. B. Maksimowskiej, A. Nowakowskiego, S. Podobińskiego, Częstochowa 1999, s. 73–85;
  25. Zaremba R., Gerard Cieślik – urodzony na boisku, Chorzów 2006.

Przypisy:

1. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni…, s. 77. [↩]
2. Filatov L., Tarasowa N., CDSA - Sofia, „Sowiecki Sport”, 12.06.1952, [dostęp online: http://www.rusteam.permian.ru/history/1952_00_06.html] [↩]
3.  Przegląd Sportowy, nr 35, 1946, s. 1. [↩]
4. Przegląd Sportowy, nr 40 i 42, 1952, s. 1. [↩]
5. Przegląd Sportowy, nr 68 i 73, 1954, s. 1. [↩]
6. Przegląd Sportowy, nr 69, 1954, s. 1. [↩]
7. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni…, s. 79. [↩]
8. Zaremba R., Gerard Cieślik…, s. 96–97. [↩]
9. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni…, s. 43–44. [↩]
10. Gowarzewski A. i in., Polski Związek Piłki Nożnej…, s. 76. [↩]
11. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni…, s. 62–64. [↩]
12. AAN, GKKF, sygn. 132/113, k. 3–4. [↩]
13. Tamże, s. 183–184. [↩]
14. Przegląd Sportowy, nr 15, 1953, s. 5. [↩]
15. Przegląd Sportowy, nr 85, 1953, s. 4. [↩]
16. Gowarzewski A. i in., Biało-czerwoni…, s. 57. [↩]