Henryk II i Bolesław Szczodry – zabójcy świętych

Jak dobrze wiemy, historia lubi się powtarzać. Tam, gdzie jest do podziału władza i wpływy, znikają przyjaźnie i bardzo często więzy rodzinne. Jednym z bardziej klasycznych konfliktów tego typu jest ten pomiędzy kościołem a władzą świecką. Konflikt o władzę wybuchał w Europie w różnym czasie i różnych miejscach, miał zazwyczaj podobny kształt i przebieg. Tak było również w przypadku konfliktu króla Bolesława Śmiałego i biskupa Stanisława czy Henryka II i biskupa Thomasa Becketa.

Święty Stanisław ze Szczepanowa.

Konflikt pomiędzy polskim królem a biskupem ze Szczepanowa jest powszechnie znany, jednak po dziś dzień istnieje kilka teorii opisujących kulisy tego wydarzenia. Z jednej strony do oficjalnego nurtu historiografii wszedł pogląd, iż Stanisław przeciwstawił się Bolesławowi w momencie, kiedy ten potępił króla za karanie niewiernych żon, które dopuściły się zdrady mężów w momencie, kiedy ich mężowie walczyli wespół z królem. Ta teoria budzi jednak wiele wątpliwości. Z jednej strony biskup nie powinien interweniować w momencie tak oczywistego złamania zasad kościelnych przez żony, z drugiej – czy był to faktyczny powód podniesienia miecza na Stanisława?

Władza deprawuje, jest to fakt znany od tysiącleci. Gall Anonim w swojej kronice wprost nazywa biskupa zdrajcą. Tego typu zarzut może nas skłaniać do uwierzenia w  teorię ukutą przez współczesną historiografię i połączenia jej z faktami, które miały miejsce później. Biskup prawdopodobnie należał do opozycji królewskiej skupionej wokół Sieciecha, który doprowadził w późniejszych latach do wybuchu powstania. Stąd nie wynika jasno, że nie szło już tylko o sprawy ducha i inwestyturę, a o politykę, podobnie jak w przypadku Thomasa Becketa.

Kolejną romantyczną wizją jest śmierć biskupa, który miał swoje ziemskie urzędowanie zakończyć przy pomocy samego króla. Bolesław Śmiały miał w akcie szału zaatakować biskupa odprawiającego mszę świętą i pozbawić go życia. Czy w ten sposób nie włożyłby on kolejnego argumentu w ręce rosnącej w siłę opozycji? Doszło najpewniej do legalnego sądu, gdzie król rozważał winę swojego podwładnego, który wedle innej teorii politycznie lawirował wokół polityki cesarskiej.

Nie udało się zatrzymać konsekwencji śmierci biskupa i wybuchu powstania. Jak sprawa się miała w przypadku konfliktu Plantageneta z arcybiskupem Canterbury? Rys wygląda zaskakująco podobnie. Henryk II i Becket byli przyjaciółmi. Przyszły arcybiskup wspierał króla w jego działaniach jako członek dworu królewskiego, jednak w momencie kiedy pojawiła się okazja obsadzenia najważniejszego arcybiskupstwa w Anglii, niemal naturalnym kandydatem okazał się gruntowanie wykształcony Becket, który święcenia otrzymał 2 czerwca 1162 r., zaś dzień później uzyskał tytuł arcybiskupa Canterbury. Wydawało się, że wszystko idzie po myśli Henryka II.

Stała się jednak rzecz niesłychana, wedle przekazów kronikarskich Becket odnalazł wiarę, co wiązało się z kłopotami dla króla. Oddany sprawom boskim arcybiskup chciał odnowić pozycję kościoła w Anglii i dążył do wzmocnienia władzy biskupów i ich niezależności od króla. Sytuacja ta doprowadziła do przedłożenia królowi tzw. Konstytucji z Clarendon w 1164 r. Dokument ten miał zagwarantować episkopatowi uznanie swoich praw względem monarchy. To rozpętało wojnę pomiędzy Henrykiem II a Becketem. Ten ostatni poszukiwał zresztą naturalnego wsparcia ze strony papieża. Aleksander III odmawiał jednak wsparcia biskupa z przyczyn politycznych. Bardziej zależało mu na przychylności króla niż biskupa.

Thomas Becket w czasie męczeńskiej śmierci.

Punktem zapalnym okazała się koronacja następcy Henryka na króla w roku 1170. Władca w zaproszeniu na uroczystość pominął dawnego przyjaciela. Becket odebrał zniewagę bardzo osobiście i podjął bardzo szybkie, impulsywne działanie – rzucił klątwę na duchownych biorących udział w ceremonii. To rozwścieczyło króla na tyle, iż podczas uczty zapytał swoich rycerzy: „Kto pozbędzie się dla mnie tego klechy?”. W odpowiedzi czterech jego wojowników: Hugh de Morville, William II de Tracy, Richard le Breton i Reginald Fitzurse, wyruszyło w kierunku siedziby biskupiej. 29 grudnia 1170 r. rycerze dotarli na miejsce, porzucili broń i zbroję pod kościołem, w przebraniu mnichów weszli do świątyni i poprosili Becketa, aby wybrał się z nimi do Westminsteru. Becket odmówił, wtedy zbrojni przywdziali swój ekwipunek i wrócili do świątyni. Doszło do morderstwa na terenie świątyni.

Dwaj kapłani bardzo szybko zostali obwołani męczennikami Kościoła, a następnie świętymi. Wieść o morderstwach rozeszła się gromkim echem po Europie. W Królestwie Polskim w konsekwencji zabójstwa świętego doszło do powstania Sieciecha. Henryk II utrzymał koronę, jednak musiał dokonać pokuty. W roku 1174 boso ukląkł przed grobem starego przyjaciela i oddał się modlitwie.

Rodzi się oczywiste pytanie: na ile dwaj kapłani oddaleni od siebie geograficznie, żyjący w odstępie stu lat, kierowali się czystą wiarą? Na ile zaś polityka i wpływy ogarnęły ich umysły. Być może odpowiedź na to pytanie przybliży nowy serial Polsat Viasat History.

Bibliografia:

1. Gieysztor A., Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1980.
2. Jones D., Plantageneci. Waleczni królowie, twórcy Anglii, Kraków 2014.
3. Manteuffel T, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 2008.
4. Szkaradek-Krotoski K., Św. Stanisław i jego zatarg z Bolesławem Śmiałym, Lwów 1905.
5. Zientara B., Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.
6. Zins H., Historia Anglii, Wrocław 2009.

^{Korekta: Diana Walawender}

Zapraszamy do wzięcia udziału w konkursie do wygrania atrakcyjne nagrody. Zapraszamy tutaj

Historię Plantagenetów, poznacie w odcinkach programu Plantageneci – krwawa dynastia w każdą środę o 20:00 na Polsat Viasat History.