Co warto zobaczyć we Włocławku

Włocławek należy do najstarszych miast w Polsce. W okresie panowania Bolesława Chrobrego był (obok Poznania i Gniezna) grodem o dużym znaczeniu dla ówczesnego państwa - wspierał króla licznym, jak na tamte czasy, wojskiem (rzekomo „800 pancernych i 2000 tarczowników”. Warto poznać jego ciekawą historię i ruszyć w podróż śladem architektury gotyckiej.

Kościół Jana Chrzciciela /fot. Dariusz Wierzański

Idąc z dworca aleją Chopina (po drodze znajduje się informacja turystyczna) i dalej, bardzo zaniedbaną ulicą 3 Maja, dotrzeć możemy do pięknego, zgrabnego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Ten późnogotycki kościół z renesansowymi i barokowymi przybudówkami wzniesiony został w 1538 r. (poprzedni zbudowano nieco bliżej Wisły). Jest to dawna fara miejska. Na uwagę w nim zasługują, m.in. kaplica zaprojektowana w 1565 r., która mogła zostać wykonana przez płockiego budowniczego Jana Baptystę Wenecjanina, oraz cegły elewacji z wyrytymi datami, pokazujące stan Wisły w czasie podtopień miasta.

Podczas spaceru wzdłuż Wisły obejrzałem Pałac Biskupi z równie ciekawą historią. Murowany zamek usytuowany został w miejscu grodu obronnego, stojącego tu między X a XIII w., z wykorzystaniem murów zamku, książęcego z XIV w., a później biskupiego do XVIII w. Całkowitą przebudowę przeszedł w 1861 r. i na jej skutek nabrał charakteru klasycystycznej rezydencji. W 1925 r. został odbudowany (po pożarze w 1920 r.) i przeznaczony na siedzibę kurii i rezydencję biskupa.

Włocławskie Muzeum Diecezjalne (http://muzeum.diecezja.wloclawek.pl/), mieszczące się przy placu Kopernika, to obowiązkowy punkt dla każdego miłośnika sztuki. Można tam spędzić kilka godzin. Sztukę gotyku reprezentuje zespół rzeźb, m.in.: Madonny, Piety i grupy Świętej Anny Samotrzeć. Wyróżniają się dwie płaskorzeźby postaci świętych, pochodzące zapewne z gotyckiego tryptyku. Kolekcję uzupełniają dwa zróżnicowane stylowo obrazy Madonny z Dzieciątkiem oraz unikalny kartusz herbowy z nagrobka Rafała z Leszna. W innych częściach muzeum zobaczymy bogate zbiory sztuki sarmatyzmu (liczne portrety trumienne) i baroku (wyróżnia się tu Niewierny Tomasz, namalowany przez artystę z kręgu caravaggionistów, oraz Powrót syna marnotrawnego, autorstwa Guercina, z 1666 r.). Perłą muzeum jest skarbiec, w którym zobaczyć można obiekty zabytkowe o bardzo wysokich walorach artystycznych i historycznych, dokumentujące prawie tysiącletnią historię diecezji i 600 lat włocławskiej katedry. Są tu m.in.: złota monstrancja fundacji biskupa Macieja Łubieńskiego, kielichy gotyckie, puszki, monstrancje, relikwiarze, w tym jeden ufundowany dla katedry przez królową Jadwigę, hermy z relikwiami, a także piękne kopie tzw. czary włocławskiej z X w. i relikwiarza błogosławionej Salomei z XII w. Krzywula pastorału i kielich, wyjęte z grobu budowniczego katedry Macieja z Gołańczy, są niezwykłym świadectwem kultury materialnej XIV w. Warto zasięgnąć informacji u znakomicie przygotowanych pracowników muzeum – chętnie podzielą się wieloma ciekawostkami dotyczącymi zbiorów i historii miasta.

Kościół pw. św. Witalisa (gotyk) /fot. Dariusz Wierzański

Kolejnym obiektem na moim średniowiecznym szlaku był nieco trudno dostępny (warto wcześniej umówić się na zwiedzanie), lecz piękny gotycki kościół pod wezwaniem św. Witalisa. Jest to najstarszy zabytek Włocławka – został ufundowany w 1330 r. przez biskupa Macieja z Gołańczy. Do 1411 r. pełnił funkcję zastępczej katedry (po spaleniu w 1329 r. przez Krzyżaków romańskiej świątyni). W 1569 r. przeznaczony został na kościół seminaryjny i tę funkcję pełni do dnia dzisiejszego. W 1843 r. połączony został ścianą zachodnią z budynkiem seminarium. Na niedużym wyposażeniu kościoła znajduje się umieszczone w ołtarzu głównym bezcenne dzieło sztuki gotyckiej: tryptyk z 1460 r. z przedstawieniem koronacji Najświętszej Marii Panny. Warto wybrać się do Włocławka choćby tylko dla tej gotyckiej perły!

Przy placu Wolności zatrzymałem się na chwilę przy kościele i klasztorze Ojców Franciszkanów. Barokowy zespół klasztorny, z reminiscencjami gotyckimi i neobarokową nawą boczną, powstał w latach 1639-1644 z fundacji włocławskich mieszczan, Wojciecha i jego żony Doroty z Rogalińskich Romantowskich. Przeznaczony został dla konwentu franciszkanów-reformatów, sprowadzonych do Włocławka w 1625 r. przez biskupa Andrzeja Lipskiego. Zaniedbany, z odpadającym tynkiem, nie pozostawia po sobie dobrego wrażenia. Jednak na uwagę w nim zasługują unikalne w Polsce drzwi łączące prezbiterium kościoła z krużgankiem klasztoru – techniką intarsji posłużono się tu tak, aby zdobienie ukazywało trójwymiarowy obraz.

Tuż obok zobaczymy pałac Mühsama. Ten eklektyczny budynek z cegły licówki, z bogatym tynkowym detalem architektonicznym, nawiązujący do tradycji renesansu francuskiego, wybudowany został około 1894 r. dla miejscowego fabrykanta. Pałac prezentuje się lepiej od bardzo wielu budynków miejskich oraz kamienic na rynku. Najstarsze dwie kamieniczki na Starym Rynku pochodzą z XVIII w. – mieści się w nich Muzeum Historii Włocławka (obecnie trwa remont).

Na koniec wybrałem się do bazyliki katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy placu Kopernika (warto najpierw sprawdzić godziny otwarcia lub umówić się na zwiedzanie, kościół jest zamykany). Gotycki kościół katedralny z 1340-1411 r. ufundowany został przez biskupa Macieja z Gołańczy. W ciągu wieków był wielokrotnie rozbudowywany. Rozpoczęta na przełomie wieków XIX i XX renowacja katedry według projektu Konstantego Wojciechowskiego nadała świątyni charakteru neogotyckiego. Znajdują się w niej najstarsze w Polsce witraże kościelne, ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu (1360 r.), nagrobek biskupa Piotra z Bnina, dłuta Wita Stwosza, a także liczne cenne rzeźby i malowidła. Inne znaczące dzieła to: późnogotycki (1475 r.) obraz, przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, późnorenesansowe dzieło malarskie Ukrzyżowanie, autorstwa Juana Correa de Vivar z Toledo, nagrobek biskupa Krzesława z Kurozwęk, wykonany na Węgrzech w 1516 r. przez artystę włoskiego Jana Florentczyka, cztery obrazy wczesnobarokowe (1639 r., malowane na blasze miedzianej) Bartłomieja Strobla, z głównym obrazem przedstawiającym Wniebowzięcie Najświętszej Panny Marii z Chrystusem i aniołami, tzw. Krzyż Tumski z 1610 r., stalle barokowe z 1683 r. oraz secesyjne witraże projektu Józefa Mehoffera, pochodzące z lat 1937-1939. Na zewnątrz znajduje się zegar słoneczny, być może wykonany przez Mikołaja Kopernika i jego domniemanego nauczyciela, Mikołaja Wodkę. Katedra włocławska jest także jednym z najwyższych kościołów w Polsce.

Włocławek ze swoją bogatą historią i licznymi zabytkami na pewno wart jest zwiedzenia. Choć nieco zaniedbany i zapomniany, skrywa prawdziwe skarby: znakomicie zachowane kościoły gotyckie św. Jana Chrzciciela i św. Witalisa, bogate zbiory Muzeum Diecezjalnego, czy średniowieczny witraż i nagrobek Wita Stwosza w katedrze. Prawdziwy gotyk na dotyk!

Szczególnie dziękuję za pomoc przy reportażu ks. Henrykowi Witczakowi i pracownikom Muzeum Diecezjalnego oraz Panu Sebastianowi, który podzielił się ogromną wiedzą na temat katedry!

Korekta: Konrad Urbański