Wojna o pas Agacher – Burkina Faso i Mali 1985 r.

Wśród konfliktów postkolonialnych we frankofońskiej części Afryki – krótkotrwała, trwająca bowiem tylko pięć dni, wojna pomiędzy dwoma byłymi francuskimi terytoriami nie jest powszechnie znana polskiemu czytelnikowi. W porównaniu bowiem z katastrofalnymi w skutkach wieloletnimi walkami w takich sąsiadujących z Mali i Burkina Faso krajach jak Czad, Mauretania czy Algieria, niewielkie ostatecznie starcia graniczne nie stanowiły „pożywki„ dla mediów i wystarczającego powodu zainteresowania opinii międzynarodowej. Niemniej jednak, z uwagi choćby na zhttps://historia.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/5.castro-i-sankara-1984-300x196.jpgaangażowanie nowoczesnych środków walki (w tym myśliwców odrzutowych radzieckiej produkcji), ”wojna bożonarodzeniowa” w 1985 r., a także postkolonialna historia Burkina Faso i Mali zasługują na bliższe przedstawienie.

Przeciwnicy

Zarówno Mali, jak i Burkina Faso (pod nazwą Górnej Wolty), partycypowały w tak zwanym „Roku Afryki” 1960, kiedy to wiele afrykańskich kolonii uzyskało niepodległość1. Od początku obydwa państwa „przesunęły” się na szary koniec rozwoju gospodarczego, opierając się na patronacie Francji i uzyskiwaniu pomocy międzynarodowej. Stało się tak z wielu powodów, z kompletnym nieprzygotowaniem do samodzielnego rządzenia krajem na czele.
Mali jest, niespodziewanie dla wielu, jednym z większych krajów Afryki, o powierzchni mniej więcej trzyipółkrotnie przekraczającej terytorium Polski (1 240 192 km2). Do dziś ocenia się, że Republika Mali jest jednym z najuboższych członków ONZ, mimo pokładów złota ocenianych na około 500 ton2. Jeśli chodzi o rolnictwo, to opiera się ono o hodowlę bydła. Ludność w przeważającej większości wyznaje islam (według różnych szacunków nawet do 90% populacji). Północ kraju zamieszkują półkoczownicze plemiona Tuaregów, południe zaś bardziej osiadłe grupy etniczne Mande, Peuhl i Voltai. Po uzyskaniu niepodległości przez kilka lat Mali próbowało „usadowić” się w warunkach władzy demokratycznej. Zmieniło się to w 1969 r., kiedy po zamachu stanu na czele kraju stanął Moussa Traore, dyktator, który utrzymał się na szczycie przez kolejne dwadzieścia trzy lata. Traore w 1979 r., jeszcze przed wybuchem wojny o pas Agacher, wprowadził wzorowany na krajach socjalistycznych monopartyjny system rządów. W 1974 r. doszło też do niewielkiego kryzysu granicznego z południowym sąsiadem – Górną Woltą (późniejszym Burkina Faso).

Burkina Faso obecną nazwę uzyskało dopiero w 1984 r., po zamachu stanu „afrykańskiego Che” kpt. Thomasa Sankary. Wcześniej znane było jako Górna Wolta. Podobnie jak Mali, Górna Wolta usamodzielniła się od Francji w 1960 r. Już dwa lata wcześniej otrzymała szeroką autonomię w ramach tzw. Unii Francuskiej. Burkina Faso jest pięć razy mniejsze od Mali (274 200 km2). Podczas gdy Mali należy geograficznie do pasa państw Sahelu, Burkina Faso to typowy kraj środkowoafrykański z dużymi połaciami nieprzebytej dżungli i mniejszą obecnością wiary muzułmańskiej (około 50% ogółu ludności). Za to populacja Burkina Faso jest większa od Mali o około 3 mln (15 mln w porównaniu do około 12 mln w Mali), zaś przeważającą uprawą jest tam bawełna. Co ciekawe obydwa kraje należały i w dalszym ciągu partycypują w strefie jednowalutowej Franka Afryki Zachodniej, wraz z kilkoma innymi byłymi francuskimi koloniami3. Kolejnym paradoksem, w świetle wydarzeń z grudnia 1985 r., było niewątpliwie otrzymywanie przez obydwa kraje sprzętu wojskowego z ZSRR i szkolenie obydwu armii przez „doradców” sowieckich, jak i tych pochodzących z innych krajów socjalistycznych.

Arcyciekawym epizodem w historii kontaktów międzynarodowych Mali była obecność w tym państwie misji dyplomatyczno-handlowej Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W swoim dążeniu do uznania na arenie światowej polityki, NRD zwróciło baczną uwagę na lewicujący reżim prezydenta Traore w Bamako. Mali uznano za jeden z priorytetowych celów wschodnioniemieckiej Afrikapolitik. Tym bardziej dziwi fakt, że w kwietniu 1985 r. (a więc na kilka miesięcy przed wybuchem wojny o pas Agacher), ambasador NRD w Bamako przebywał na przedłużonym, dwunastomiesięcznym urlopie. W kraju przebywały jednak zarówno grupy nauczycieli z NRD, jak i tak zwane Brygady Młodych Robotników. Ostatecznie jednak brak perspektyw na owocną współpracę dwustronną spowodował wygaśnięcie kontaktów na linii Berlin Wschodni–Bamako. Do Mali zdążyła trafić, w ramach „darów solidarnościowych”, pewna liczba broni lekkiej z zasobów NVA (Nationale Volksarmee – Armii NRD)4.

Siły Zbrojne Mali

W momencie wybuchu konfliktu, będącego przedmiotem artykułu, siły zbrojne Mali oceniano na około 4 200 żołnierzy, zgrupowanych w pięciu batalionach piechoty, kompanii czołgów, kompanii powietrzno-desantowej, batalionie artylerii oraz kompanii inżynieryjnej. Dysponowano między innymi dwudziestoma kompletnie przestarzałymi czołgami T-34, sześcioma czołgami „generacji 2+” T-62 oraz kilkudziesięcioma samochodami pancernymi BRDM-2 (oznaczonych też przez kraje NATO jako BTR-40PB). W ewidencji sił zbrojnych Mali znajdowały się też transportery opancerzone BTR-152 w nieznanej niestety liczbie, ale można przypuszczać, że nie było to więcej niż kilkanaście sztuk. Artylerię stanowiła mieszanina drugowojennych reliktów radzieckiej myśli wojskowej, takich jak armaty 85 mm i 100 mm, moździerze 81 mm i 120 mm oraz działka przeciwlotnicze 37 mm i 57 mm. Broń osobistą stanowiły wczesne warianty karabinków Kałasznikowa, wycofywane z arsenałów państw Układu Warszawskiego.

Co do lotnictwa, to pierwszymi samolotami odziedziczonymi po Francji, albo precyzyjniej rzecz ujmując, „podarowanymi„ przez wycofujące się mocarstwo kolonialne, były „konie pociągowe„ transportu powietrznego – para C-47 (wojskowego wariantu doskonałego Douglas DC-3 ”Dakota”). Rosjanie w połowie lat 60. wyposażyli Mali w 5 MiG-17FGA5, parę szkolnych MiG-15UTI oraz kilka lekkich samolotów treningowych Jak-6. Do tego doszły dwa dwupłatowe transportowce Antonow An-2, większe od nich An-24 i para śmigłowców Mi-4. W latach 70. praktycznie wszystkie te samoloty i helikoptery pilotowali zakontraktowani radzieccy lotnicy. Również serwis zapewniała pochodząca z ZSRR obsługa.

Burkina Faso – zamachy stanu

Po sześciu latach względnego spokoju, w 1966 r., doszło w Burkina Faso do masowych strajków studentów, służby cywilnej i członków związków zawodowych. W tradycyjnie postkolonialnym stylu zareagowała armia, obalając prezydenta Maurice’a Yameogo. Przez kolejne trzynaście lat Górną Woltą rządził ppłk Sangoule Lamizana. Armia miała charakter typowo policyjny, bez ciężkich środków uzbrojenia; generalnie rzecz biorąc składały się na nią jednostki Gwardii Prezydenckiej na samochodach ciężarowych oraz pewna liczba regularnego wojska, słabo lub w ogóle nieopłacana. Już w 1964 r. Francja przekazała, wraz z personelem mającym dokonać przeszkolenia miejscowych pilotów, dwa samoloty C-47 i dwie wielozadaniowe maszyny Max Holste MH1521M. Później dołączyły dwa helikoptery „afrykańskie”6 Alouette III i dwa transportowe samoloty turbośmigłowe Nord 262 Fregate.

W 1979 r., tym razem w bezkrwawym przewrocie pałacowym (przy poparciu związków zawodowych), Lazmiana został odsunięty od władzy. Stery kraju przejął płk Saye Zerbo, który do współrządzenia powołał Wojskową Radę Odbudowy i Narodowego Rozwoju, unieważniając jednocześnie konstytucję Górnej Wolty z 1977 r. Już po dwóch latach związki zawodowe obaliły Zerbo, zastępując go mjr. Jean-Baptiste Ouedraogo. Ten ostatni ustanowił kolejne ciało „super-rządzące”, pod swojsko brzmiącą nazwą Rady Ocalenia Narodowego. Zakazano wszelkiej opozycyjnej działalności politycznej, obiecując jednocześnie stopniowe przejście do demokracji parlamentarnej po uspokojeniu sytuacji wewnętrznej w Górnej Wolcie.
Walki pomiędzy frakcjami RON doprowadziły ostatecznie (po jego krótkotrwałym aresztowaniu) do przejęcia władzy w sierpniu 1983 r. przez kpt. Thomasa Sankarę. W pierwszą rocznicę dojścia do władzy Sankara zmienił nazwę kraju na Burkina Faso i rozpoczął własną drogę do socjalizmu, inspirowaną głównie wzorami kubańskimi. W Burkina Faso powołano między innymi organizacje pionierskie oraz Komitety Obrony Rewolucji.

Przedmiot sporu – pas Agacher

Pas Agacher znajdował się w najbardziej na północny-wschód wysuniętej prowincji Burkina Faso – Gorom-Gorom. Rzekomo znajdowały się tam spore pokłady surowców mineralnych, w tym cennego złota. Niesprawdzone pogłoski doprowadziły do kryzysu w stosunkach między obydwoma zainteresowanymi krajami, kwestionującymi przebieg linii granicznej w rejonie. Mimo tego, że armia Górnej Wolty była nieco liczniejsza od przeciwnika, jak już wspomniano, nie dysponowała ona początkowo realną nowoczesną siłą bojową. Charakter potyczek w listopadzie-grudniu 1974 r. ograniczył się do rajdów małych oddziałów na samochodach terenowych na teren przeciwnika, ze sporadyczną wymianą ognia z broni ręcznej. Jednakże zanotowano użycie lekkiej artylerii (w dniach 25 listopada, 14, 16 i 18 grudnia).

W ostatnich dniach listopada, z nieznanych do dziś powodów, rozbił się na terytorium Górnej Wolty malijski MiG-17. Uważa się dosyć powszechnie, że przyczyną katastrofy (w której zginął pilot) był raczej błąd w pilotażu niż potencjalny ogień przeciwlotniczy ze strony żołnierzy Górnej Wolty7. Straty po obydwu stronach były śladowe. Ostatecznie zgodzono się na mediację ze strony grupy krajów zachodnioafrykańskich. Początkowo mediacji podjęli się prezydent Togo Eyadema oraz Nigru Kountche. Obwiniano ich jednak o stronniczość względem Górnej Wolty, co zakończyło się niewielkimi zamieszkami w stolicy kraju, Ougadougou, skierowanymi przeciw imigrantom z Mali. Kiedy rozmowy przetransferowano pod egidę Organizacji Jedności Afrykańskiej podpisano ostatecznie dokument międzypaństwowy, znany jako Umowa o Pomocy, Obronie i Nieagresji.

Marksizm w sercu Afryki – przewrót kpt. Thomasa Sankary

Dwa lata przed wojną pięciodniową8 z Mali, w Burkina Faso władzę przejął kpt. Thomas Sankara, zwany w trakcie swoich czteroletnich rządów „afrykańskim Che”9. Fakt organizacji puczu przez wojskowego o tak niskiej randze świadczy o niczym innym, jak niewielkiej liczbowo armii Burkina Faso. Jak wiemy z postkolonialnej historii Afryki Subsaharyjskiej, często władzę w niektórych państwach przejmowali ludzie o jeszcze niższych stopniach, na przykład sierżanci.
Sankara bardzo szybko rozpoczął budowę „socjalistycznego ładu”, jednocześnie zabiegając o pomoc gospodarczą oraz wojskową w krajach Bloku Wschodniego. Tu jednak napotkał na niespodziewaną przeszkodę w postaci niechęci tych państw do ingerencji we francuską strefę wpływów. Paryż nie uczestniczył już wtedy w militarnych strukturach NATO, utrzymując do tego pozytywne stosunki z państwami demokracji ludowej. Sankara był jednak zdeterminowany w swoim działaniu, co zaowocowało jednostronnym wypowiedzeniem długu dewizowego, a w konsekwencji praktycznym wyłączeniem Burkina Faso z międzynarodowego rynku walutowego (łącznie z zerwaniem współpracy z Bankiem Światowym i Międzynarodowym Funduszem Walutowym). Znacjonalizowany został też przemysł wydobywczy oraz pojawiły się zapowiedzi wielkiej reformy społecznej o skali w Afryce nieznanej.

Kariera wojskowa Sankary nie była jednak typowym przykładem koszarowej nudy krajów postfrancuskiej Afryki Równikowej. Po otrzymaniu średniego wykształcenia w 1966 r., w wieku 19 lat wysłany został na Madagaskar, w celu przeszkolenia wojskowego. W trakcie kursu w ośrodku armii malgaskiej w Antsirabe, Sankara był świadkiem dwóch powstań przeciwko władzy Philiberta Tsiranany (w 1971 i 1972 r.). W tym samym czasie, po zapoznaniu się z teorią Marksa i Lenina stał się zdeklarowanym orędownikiem socjalizmu.
Po powrocie do Górnej Wolty Sankara stacjonował na północy kraju, gdzie w latach 1972–1974 uczestniczył we wspomnianych już ograniczonych starciach na granicy z Mali. Mimo niewielkiej skali działań, wyróżnił się odwagą osobistą i zmysłem taktycznym, w czym pomogły mu doświadczenia z Antsirabe. W 1976 r. Sankarę mianowano dowódcą Centrum Szkolenia Sił Specjalnych w Po. W trakcie rządów pułkownika Saye Zerbo, Sankara założył tajną organizację młodszej kadry oficerskiej, znaną jako Regroupement des officiers communistes – ROC (Grupa Oficerów-Komunistów). W ROC znaleźli się między innymi rządzący w późniejszych latach Burkina Faso Blaise Compaore, Henri Zongo10 oraz Jean-Baptiste Boukary Lingani11. Pięcie się na szczyty władzy rozpoczęło się dla Sankary we wrześniu 1981 r. od objęcia stanowiska Sekretarza Stanu do spraw Informacji. Ponieważ był to rząd wojskowy, Sankara odpowiedzialny był też za wywiad i kontrwywiad. Już w kwietniu 1982 r., w proteście przeciwko „antyrobotniczym działaniom władz”, podał się jednak do dymisji.

Kiedy 7 listopada 1982 r. doszło do kolejnego zamachu stanu i kraj objął we władanie mjr Jean-Baptiste Ouedraogo, Sankara przyjął na krótko tekę premiera. W styczniu 1983 r. Sankarę zdymisjonowano, a następnie aresztowano. Stało się to za sprawą wizytującego Górną Woltę syna francuskiego prezydenta (jednocześnie będącego odpowiedzialnym za kontakty Paryża z byłymi koloniami w Afryce) Jean-Christophe’a Mitteranda.
W charakterystycznym, niestety, dla afrykańskiego kontynentu stylu, doszło wkrótce do kolejnego zamachu stanu, tym razem zorganizował go jeden z najbliższych współpracowników Sankary, Blaise Compaore. Thomas Sankara został prezydentem Górnej Wolty 4 sierpnia 1983 r., w wieku zaledwie 33 lat. Poparcia nowym władzom udzieliła Libia, będąca na granicy konfliktu z Czadem i Francją. W ekspresowym tempie rozpoczęto, wzorowane głównie na kubańskich, reformy społeczno-polityczne, jednak ich szczegółowy opis wykracza poza ramy tego artykułu12. W przemówieniu z października 1983 r., przygotowanym przez Valere Some, Sankara określił priorytety rewolucji: walkę z korupcją, zalesienie wyeksploatowanych regionów kraju, walkę z chorobami i głodem, masową edukację i powszechnie dostępną ochronę zdrowia.

W pierwszą rocznicę objęcia sterów kraju Sankara zmienił jego nazwę na Burkina Faso, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Kraj Dumnych Ludzi„. Jak to często w historii bywało wkrótce doszło do pierwszych ”błędów i wypaczeń”. Stało się to za sprawą Ludowych Trybunałów Rewolucyjnych oraz Komitetów Obrony Rewolucji. Ich wyimaginowana walka z kontrrewolucją doprowadziła do szybkiego zniechęcenia dużych grup, a szczególnie bardziej wyedukowanej części społeczeństwa, do afrykańskiej ścieżki socjalizmu, tworzonej od podstaw w przyspieszonym tempie przez Sankarę.
W tej atmosferze doszło do wrzenia politycznego na linii Mali – Burkina Faso. Było one spowodowane dosyć trywialnym błędem popełnionym przez urzędników, którzy dokonywali w regionie granicznym spisu powszechnego, co stało się bezpośrednią przyczyną konfliktu.

Wojsko Burkina Faso w przededniu wybuchu konfliktu

Doktryny wojskowe państw regionu Sahelu zależały od kilku czynników. Odległości pomiędzy poszczególnymi miastami w większości tych krajów wpływały na wzrost znaczenia transportu lotniczego. Był on istotny także dlatego, że inne metody przemieszczania się praktycznie nie istniały, lub były bardzo ograniczone przez względy klimatyczne (szlaki wodne) czy geograficzne (brak infrastruktury drogowej). Determinowało to potrzebę posiadania zadowalających sił powietrznych i nieuzbrojonego wojskowego lotnictwa transportowo-łącznikowego. Dla przykładu – Mali dzięki posiadanym śmigłowcom Mi-4 i samolotom transportowym Antonowa, mogło szybko przerzucić wojska (w liczbie wystarczającej dla skali konfliktu z Burkina Faso) i uzyskać bezdyskusyjną lokalną przewagę strategiczną. Stąd też prewencyjne, niewspółmiernie wysokie nakłady na rozbudowę baz lotniczych.

Zarówno Mali, jak i Burkina Faso, poczyniły stosowne kroki w celu zapewnienia sobie przewagi powietrznej w razie możliwego lokalnego konfliktu. Thomas Sankara zintensyfikował współpracę z Libią Muamara Kadafiego. Zamierzano ze źródeł libijskich pozyskać osiem samolotów myśliwskich MiG-21bis oraz dwa szkolne MiG-21UM. Wcześniej jednak Force Aerienne de Burkina Faso (Siły Powietrzne Burkina Faso) zaopatrzyły się w dwie wielozadaniowe maszyny Aerospatiale SA.356ns. Wspomniane MiGi natomiast zamierzano wprowadzić do służby w ramach Escuadron de Chasse (Dywizjonu Myśliwskiego) FABF, mającego stacjonować w stolicy kraju – Ouagadougou. Planów, swoją drogą niesłychanie ambitnych, nie udało się jednak zrealizować. Wprawdzie Libijczycy umieścili na lotnisku w Ouagadougou wspomnianą liczbę MiG-ów, ale nigdy nie przekazano ich w użytkowanie FABF. Motywowano to głównie faktem nie dysponowania przez armię i lotnictwo Burkina Faso odpowiednio wyszkolonym personelem latającym i obsługą naziemną. Skończyło się na tym, że z nieustalonych źródeł FABF pozyskało pojedynczy egzemplarz MiG-17F, do pilotowania którego kursy odbyło w ZSRR dwóch pilotów FABF. O wiele bardziej wartościowym uzupełnieniem siły bojowej Burkina Faso okazały się dwa śmigłowce Mil Mi-4 oraz pojedynczy Mi-8, tworzące Escuadron d’Helicopters (Dywizjon Śmigłowców), oczywiście w zgodzie z „afrykańskim porządkiem władzy” służyły one w warunkach pokojowych jako powietrzne taksówki dla elit politycznych i wyższych oficerów armii13.
Co do sił lądowych, to poza okazjonalnymi uzupełnieniami broni lekkiej i samochodami terenowymi, kupowanymi w krajach demokracji ludowej, nie dokonano znaczących zmian w wyposażeniu niewielkiej armii Burkina Faso. Jeśli można zaakcentować jakikolwiek element zmiany na gorsze, to po przejęciu władzy przez Thomasa Sankarę, oficerów i podoficerów mających za sobą szkolenia we Francji lub przez francuskich doradców wojskowych traktowano ze zwiększoną rewolucyjną podejrzliwością. Co doprowadziło do powolnego spadku morale wśród żołnierzy14.

Siły Zbrojne Mali w obliczu konfliktu granicznego z Burkina Faso

Podobnie jak wojska Sankary, także armia Mali opierać miała swoją siłę bojową głównie na lotnictwie, oczywiście proporcjonalnie do wielkości kraju, Mali dużo wcześniej niż niewielki sąsiad zaopatrzyło się we w miarę nowoczesne odrzutowce MiG-17, o czym już wspomniano. Z biegiem czasu FARMA (Force Aerienne de la Republique du Mali – Siły Lotnicze Republiki Mali) wzbogaciła się o dwanaście MiG-21bis i MiG-21UM. Do nich dołączono wysłużone MiG-17 i MiG-15UTI, organizując całość sił w Escuadron de Chasse (Dywizjon Myśliwski) FARMA. Bardzo ciekawym projektem była Szkoła Pilotażu (oficjalnie Escadrille de Pilotage), którą uroczyście otwarto w 1983 r. Lotnicy FARMA trenowali na starszych Jak-11 i Jak-18 (co najmniej 6 sztuk) oraz szkolno-bojowych czeskich Aero L-29 „Delfin” (także 6 egzemplarzy)15. Jeśli chodzi o transport, dysponowano parą An-24 i taką samą liczbą An-26 (od 1976 r.). Do tego dochodziły cztery śmigłowce Mil Mi-8 i para Mil Mi-4.
Oprócz przygniatającej przewagi w powietrzu, także obrona przeciwlotnicza Mali dysponowała sprzętem, który znajdował się kompletnie poza zasięgiem Burkina Faso. Mowa tu o dwóch bateriach rakiet SA-3/S-125 „Peczora”. Systemy te jednak były praktycznie stacjonarne, jako że transport po fatalnych drogach Mali daleko przekraczał możliwości logistyczne FARMA, w skład których (w zgodzie z ówczesnymi doktrynami państw Układu Warszawskiego) wchodziły rakiety. FARMA wspierana była także przez sieć radarów pokrywającą większość powierzchni państwa, podczas gdy FABF dysponowały jedynie dwoma radarami o bardzo niewielkim zasięgu. Były one usytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie jedynych lotnisk w tym kraju, mogących służyć celom wojskowym, Ouagadougou i Bobo-Dioulasso. Dodatkowo samotny MiG-17 FABF musiał pokonać około 200 km, aby znaleźć się nad spornym pasem Agacher.
Siły lądowe Mali, przygotowane stosunkowo dobrze do walki i dysponujące w miarę sprawnym transportem, miały w wojnie pięciodniowej odegrać bardzo ważną rolę.

Wojna pięciodniowa o pas Agacher – grudzień 1985 r.

Stosunki na linii Mali – Burkina Faso pogorszyły się wraz z objęciem władzy przez Thomasa Sankarę w 1983 r. Wydalono między innymi z Ouagadougou malijskiego dyplomatę Drisse Keitę. Na ostateczne pogorszenie sytuacji wpłynęła długoletnia susza, której skutki odczuły obydwa kraje narażone na napięcia społeczne spowodowane narastającym głodem. Prasa w Burkina Faso rozpoczęła kampanię oskarżającą Mali o przygotowania do inwazji. Paradoksalnie, kiedy pod koniec 1985 r. nareszcie nadeszły długo oczekiwane deszcze, rozmyły one i tak nie najlepszej jakości drogi, uniemożliwiając konwojom z pomocą humanitarną dotarcie do odizolowanych społeczności dotkniętych klęską głodu.
W tych warunkach zarządzono cenzus na całym terytorium Burkina Faso. Wybór, wydawałoby się niesprzyjającego momentu, był jednak głęboko uzasadniony – Sankara chciał sprowokować Mali do akcji militarnej, bezpodstawnie – jak się okazało – licząc na wsparcie ze strony Fidela Castro. Kubańczycy posiadali bowiem wówczas możliwość szybkiego zareagowania na bieżące wydarzenia ze swoich baz w Angoli. Na północy tego kraju zamieszkiwało plemię Fula, tradycyjnie koczownicze i ignorujące granice. Obozy tego plemienia po malijskiej stronie granicy odwiedziły zespoły statystyczne rządu Burkina Faso ochraniane przez wydzielone oddziały armii tego kraju. Pomimo protestów Mali składanych na forum państw afrykańskich oraz licznych apeli, wojsko Sankary nie opuściło spornego terytorium.

W tej sytuacji armia malijska w Boże Narodzenie 1985 r. przekroczyła granicę, atakując pozycje przeciwnika oraz kilka lokalnych posterunków policji. Co ciekawe – Sankara nakazał kontratak, który zakończył się po kilku godzinach przerwaniem ognia z powodu zapadającego zmroku. Lepiej zorganizowana armia Mali przeszła do natarcia nazajutrz, ostatecznie wypierając oddziały Burkina Faso z będących przedmiotem sporu rejonów na północ od, i w samym Gorom-Gorom.
Już 26 grudnia 1985 r. Libia podjęła się negocjacji i zaproponowała zawieszenie broni, koncepcję tę odrzucono zarówno w Burkina Faso, jak i w Mali. Po tej nieudanej próbie zakończenia wojny doszło do największej akcji zbrojnej w trakcie konfliktu, ataku powietrznego FARMA na senne targowe miasto na północy Burkina Faso, Ouahigouya. Miejscowość ta znajdowała się około 80 km od granicy obydwu państw, tak więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć należy, że w nalocie tym udział wzięły malijskie MiGi-21bis. Teza ta znajduje poparcie w fakcie dystansu 300 km, jaki samoloty FARMA musiały pokonać z najbliższej malijskiej bazy lotniczej w Mopti. Nawet jednak dla MiG-21bis, chronicznie zaniedbywanych przez malijską obsługę naziemną, pokonanie takiej odległości stanowić musiało nie lada wyzwanie.

Atak FARMA kompletnie zaskoczył władze Burkina Faso. Oczywiście nie było mowy o żadnej akcji odwetowej po operacji lotnictwa Mali, ponieważ Burkina Faso nie posiadało wystarczających sił i środków do jej przeprowadzenia. Potwierdził on także fakt przewagi taktycznej Mali nad Burkina Faso, co praktycznie przesądzało o szybkim zakończeniu wojny. Nie może umknąć też fakt, podkreślany w prasie fachowej państw NATO, że FARMA była w stanie ów atak przeprowadzić siłami własnych lotników, a nie „instruktorów”, co nadało malijskiemu lotnictwu status poważanej siły bojowej w regionie. W prasie Burkina Faso po wojnie pojawiły się zeznania świadków potwierdzające, że w Ouahigouya śmierć poniosło najwięcej ofiar podczas całego konfliktu. Ich liczbę szacowano na 59-300 osób.

Drugiej oferty mediacyjnej pojęły się wspólnie Libia i Nigeria. Jako że ten pierwszy kraj nie był uważany za państwo neutralne (Kadafi stał wyraźnie po stronie Thomasa Sankary i Burkina Faso), rozejm zaproponowany 29 grudnia 1985 r. nie został zaakceptowany. Kraje regionu były jednak zdeterminowane zakończyć wojnę przed realną jej eskalacją. Regionalna organizacja bezpieczeństwa ANAD (Non-Aggression and Defense Aid Agreement – Umowa o Obronie i Nieagresji) przejęła na siebie ciężar rokowań. 30 grudnia 1985 r. wojna pięciodniowa przeszła do historii.
Zważywszy, że walki na lądzie polegały na wymianie ognia z samochodów terenowych i ograniczonym użyciu transporterów opancerzonych po stronie Mali, żadnego sprzętu stricte wojskowego nie zdobyto ani nie stracono. Wojska Mali weszły w posiadanie najwyżej kilkudziesięciu sztuk broni ręcznej po zajęciu granicznych posterunków policyjnych armii Burkina Faso w Gorom-Gorom. Liczba jeńców nie przekraczała po obu stronach siły plutonu piechoty. Ofiar śmiertelnych było jeszcze mniej, najwyżej kilkunastu walczących po stronie Burkina Faso (wyłącznie z oddziałów granicznych) oraz pojedynczy żołnierze atakującej armii malijskiej.

Pokłosie

W styczniu 1986 r., w stolicy Wybrzeża Kości Słoniowej, Yammoussoukro, prezydenci Sankara i Traore uzgodnili wycofanie wojsk na pozycje sprzed grudnia 1985 r. Umowę tę ratyfikowano na szczycie ANAD. Wymiany jeńców wojennych dokonano już w lutym 1986 r., przywracając regularne stosunki dyplomatyczne w lipcu tego samego roku. Właściwy powód konfliktu, czyli pas Agacher, pozostał kwestią sporną, skierowaną do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Werdyktem tejże instytucji prawnej, 22 grudnia 1986 r. podzielono terytorium niemal po połowie (około 1500 km2 dla każdej ze stron). Do Mali trafiła zachodnia część, przy Burkina Faso pozostawiono część wschodnią. Malijski przywódca Traore przyjął wyrok z nieukrywaną satysfakcją i podsumował decyzję sądu jako „zwycięstwo braterskich narodów Mali i Burkina Faso”.
15 października 1987 r. Thomas Sankara padł ofiarą zamachu stanu przeprowadzonego przez jego wieloletniego sojusznika Blaise Compaore. Wraz z nim zginęło dwanaście osób z jego najbliższego otoczenia. Tak oto zakończył się sen o marksistowskiej rewolucji w sercu Afryki.

Bibliografia:

1. Chant Ch. , Armies of the World, 1977
2. Chant Ch. , Air Forces of the World, 1979
3. Cooper T. , African MiGs vol. 1 i 2, 2011
4. Cooper T. , Burkina Faso and Mali. Agacher Strip War, 1985.
5. Meredith M. , The State of Africa, 2013
6. The New African, magazyn, styczeń 1986
7. Winrow G. , The foreign policy of the GDR in Africa, 1989

^{Redakcja merytoryczna: Grzegorz Antoszek}

1. W 1960 r. aż siedemnaście krajów Afryki Subsaharyjskiej uzyskało niepodległość. Były to w kolejności chronologicznej: Kamerun, Togo, Madagaskar, Kongo Belgijskie, Somalia, Benin, Niger, Burkina Faso (5 sierpnia), Wybrzeże Kości Słoniowej, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Kongo Francuskie, Gabon, Senegal, Mali (22 września), Nigeria i Mauretania. [↩]
2. Obecnie na całym świecie wydobywa się rocznie 2,5 tys. ton złota, 500 ton biorąc pod uwagę dochód narodowy brutto Mali to ilość ogromna. W 2013 r. tona złota warta była około 48,3 mln $. Roczny dochód na osobę w Mali (około 715 $) wynosi około 4% średniej światowej. Statystyka za Oxford Countries of the World 2013. Aby jeszcze lepiej pokazać w perspektywie znaczenie posiadania 500 ton złota, w 1910 r., więc po gorączce złota na Alasce i w Kalifornii oraz rozpoczęciu przemysłowego jego wydobycia w Australii i na południu Afryki, ogólnoświatowe roczne wydobycie tego kruszcu wynosiło właśnie 500 ton. [↩]
3. Do tej części unii walutowej (druga, bliźniacza, skupia państwa Afryki Środkowej) należą: Burkina Faso, Mali, Benin, Niger, Senegal, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej oraz Gwinea-Bissau. Przed wprowadzeniem Euro, kurs franka CFA (franc. Communaute Financiere Africaine – Afrykańska Wspólnota Finansowa), zarówno w Afryce Zachodniej, jak i Afryce Środkowej, był ustalany w stosunku do franka francuskiego. [↩]
4. Przez ponad czterdzieści lat istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej jej Afrikapolitik była istotnym elementem starania się o uzyskanie międzynarodowego uznania na świecie, blokowanego przez kraje Europy Zachodniej, USA i ich sojuszników na innych kontynentach, w imię uznawania demokratycznej Republiki Federalnej Niemiec jako jedynego przedstawiciela narodu niemieckiego. NRD oprócz pomocy gospodarczej i naukowej, dostarczała też wielu krajom broni, a także wysyłała instruktorów zarówno sił lądowych, jak i lotnictwa. Do krajów, gdzie szczególnie zaznaczyła się obecność „komunistycznego Afrika Korps” zaliczały się Angola i Etiopia. Należy jednak zaznaczyć, że nigdzie w Afryce nie doszło do masowego użycia regularnych jednostek pierwszoliniowych NVA. [↩]
5. Eksportowy wariant MiG-17F. Wersja ta nie posiadała dopalacza Bardzo prawdopodobne jest, że do Mali dostarczono polską licencyjną kopię MiG-17 – Lim-5. Informację tę podaje, zazwyczaj bardzo dokładna, rosyjska Wikipedia: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%93-17#.D0.9A.D0.9D.D0.94.D0.A0 (data dostępu: 7.04.2016 r.) [↩]
6. Śmigłowce używane w każdej afrykańskiej wojnie postkolonialnej (wraz z Alouette II) począwszy od Kongo w 1960 r. [↩]
7. Błąd w pilotażu prawdopodobnie spowodowany niesprawnością systemu sterowania po zaniedbaniach w standardowych przeglądach. Oczywiście pilot w tych okolicznościach nie ponosi winy za katastrofę, aczkolwiek oficjalna wersja mówi właśnie o jego błędzie (próbując oczywiście zatuszować niedbałości ze strony obsługi naziemnej FARMA). [↩]
8. Określenie używane w literaturze francuskojęzycznej i wiodących miesięcznikach Africa Report i New African. Nie należy jej mylić z wojną pięciodniową toczoną pomiędzy Rosją i Gruzją w 2008 r. [↩]
9. Lewicowe kraje „niezaangażowane” określiły tak Sankarę ze względu na jego radykalne poglądy oparte na pierwszych latach kubańskiej rewolucji oraz występowanie w mundurze bez dystynkcji (na wzór EchG i Fidela Castro) także po objęciu nie-wojskowych funkcji państwowych. [↩]
10. Henri Zongo – bezpośrednio od strony wojskowej odpowiedzialny za obalenie rządu Sankary 15 października 1987 r., w ramach „triumwiratu” z Compaore i Linganim. [↩]
11. Jean-Baptiste Boukary Lingani – członek „triumwiratu”, który zorganizował zamach stanu 15 października 1987 r., krótko po tym sam padł ofiarą czystek. [↩]
12. Thomas Sankara ostatecznie spotkał się ze swoim idolem Fidelem Castro, czego dowód mogą Państwo podziwiać na jednej z fotografii, będącej uzupełnieniem niniejszego artykułu. [↩]
13. Pilotami helikopterów najczęściej byli „instruktorzy” z krajów tzw. demokracji ludowej. [↩]
14. Poza kontrolowaniem politycznym, na wzór krajów Bloku Wschodniego (oficerowie polityczno-wychowawczy), sytuacja kadry oficerskiej i podoficerskiej nie zmieniła się. [↩]
15. Czechosłowacja pierwszy raz sprzedała Aero L-29 „Delfin” na kontynencie afrykańskim już w końcu lat 60. Trafił on do Nigerii, gdzie trwała zaciekła wojna domowa po secesji wschodniej prowincji zwanej Biafrą. Nigeryjczycy otrzymali osiem samolotów tego typu, wraz z instruktorami i częściami zamiennymi. [↩]