Działalność polityczna Władysława Grabskiego, ojca polskiego złotego

Władysław Grabski nazywany jest ojcem polskiego złotego. Wszystko to za sprawą słynnej reformy walutowej i skarbowej jego autorstwa. Warto się jednak zapoznać z dokonaniami tego polityka nie tylko na polu ekonomicznym.

Władysław Grabski urodził się 7 lipca 1874 r. w Borowie nad Bzurą. Miał brata Stanisława, który również był politykiem, a także dwie siostry: Zofię i Kalinę. Dorastał w rodzinie o głębokich tradycjach patriotycznych i niepodległościowych. W latach 1883–1892 był uczniem V Gimnazjum Filologicznego w Warszawie. To właśnie tam zetknął się po raz pierwszy z tajnymi kółkami samokształceniowymi, na które sam zaczął uczęszczać. Początkowo młodego Grabskiego absorbowała myśl socjalistyczna, większość badaczy jednak uważa owe zainteresowanie za powierzchowne.

Władysław Grabski

Studia oraz początek działalności politycznej

Po ukończeniu gimnazjum wyjechał na studia do Paryża i rozpoczął naukę w École des Science Politiques, studiując jednocześnie historię i ekonomię na Sorbonie. Był człowiekiem niezwykle żądnym wiedzy, dlatego w kolejnych latach przebywał w Halle, gdzie zgłębiał studia rolnicze. Podobnie jak w przypadku wielu polityków, również dla Władysława Grabskiego studia były czasem ewoluowania i kształtowania poglądów politycznych. Początkowe zainteresowania myślą socjalistyczną ustąpiły miejsca ideom liberalnym i solidarystycznym. Bolesne doświadczenie, jakim była śmierć ojca, zmusiło Grabskiego do przerwania studiów rolniczych i powrotu do kraju. Zajął się wówczas zarządzaniem rodzinnym majątkiem. Był to z pewnością owocny czas, ponieważ wtedy zaangażował się w działalność społeczną i polityczną. Założył m.in. drugie na ziemiach polskich chłopskie kółko rolnicze Jutrzenka w Bocheniu pod Łowiczem oraz jedną z pierwszych spółdzielni mleczarskich. W 1904 r. był współzałożycielem związanego z endecją  nielegalnego Związku Pracy Narodowo-Politycznej. Chętnie dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem – w tym samym roku rozpoczął współpracę z Centralnym Towarzystwem Rolniczym (w 1913 r. stał się nawet jego wiceprezesem), a także napisał dwutomową Historię Towarzystwa Rolniczego. Praca ta została nagrodzona przez Akademię Umiejętności.

Jego kariera polityczna nabrała tępa w 1905 r., kiedy to został członkiem Ligi Narodowej. W tym samym roku został aresztowany przez władze carskie i osadzony w więzieniu na Pawiaku, gdzie spędził kilka miesięcy. Powodem tego aresztowania była jego działalność społeczna wśród chłopów. Co więcej, w latach 1906–1912 był posłem do I, II i III Dumy Państwowej, a jego głównym celem była poprawa położenia ludności chłopskiej.

KNP – Komitet Narodowy Polski

Członek KNP oraz udział w paryskiej konferencji pokojowej

Gdy w listopadzie 1914 r. wybuchła I wojna światowa, Grabski wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego. W 1915 r. natomiast wyjechał do Rosji, gdzie zajmował się pomocą dla polskich uchodźców. Rok 1917 okazał się dla niego niezwykle trudny, stracił bowiem syna Wacława, który chorował na gruźlicę. W tym samym jednak roku ukazała się broszura jego autorstwa pt. Podstawy siły wewnętrznej państwa polskiego. Dowodził w niej, iż odzyskanie przez Polskę niepodległości stanie się możliwe jedynie przy pełnym zaangażowaniu wszystkich warstw społecznych. Na ziemie polskie powrócił po wybuchu rewolucji październikowej, jednak jako przedstawiciel orientacji antyniemieckiej został aresztowany przez Niemców i osadzony w Modlinie. Nie pozwolił na to, by okres przymusowego odosobnienia stał się czasem zmarnowanym. Wtedy to zakończył prace nad trzecim tomem swej publikacji poświęconej sytuacji polskiego chłopstwa.

26 października 1918 r. objął funkcję ministra rolnictwa i dóbr koronnych w gabinecie Józefa Świeżyńskiego. Sprawował ją jednak tylko 13 dni, ponieważ Rada Regencyjna odwołała ten gabinet w związku z próbą zamachu stanu. Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Grabski został powołany przez Józefa Piłsudskiego na prezesa Głównego Urzędu Likwidacyjnego, którego celem było przede wszystkim oszacowanie strat wojennych, a także ustalenie nowego kierunku polityki finansowej wobec sąsiadów.

Omawiając drogę polityczną Władysława Grabskiego nie sposób ominąć roku 1919, kiedy Grabski, obok Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego, został delegatem polskim na paryską konferencję pokojową, która obradowała od 18 stycznia 1919 do 21 stycznia 1920 r. Ponadto w tym samym czasie został również posłem na Sejm Ustawodawczy, a także członkiem Związku Ludowo-Narodowego. Kolejnym etapem w jego karierze politycznej było objęcie stanowiska ministra skarbu w rządzie Leopolda Skulskiego, co nastąpiło 13 grudnia 1919 r. Co ważne, od 20 kwietnia do 24 lipca 1920 r., w okresie trwającej wojny polsko-bolszewickiej, pełnił funkcję premiera, doprowadzając m.in. do utworzenia Rady Obrony Państwa.

W lipcu 1920 r. wziął udział w konferencji w Spa, która dotyczyła niemieckich opóźnień w wykonywaniu postanowień traktatu wersalskiego. Grabski zobowiązał się wówczas, że państwo polskie podporządkuje się decyzjom Rady Najwyższej ententy w sprawie Galicji Wschodniej, Wilna, Cieszyna oraz umowy dotyczącej Gdańska. Swój wyjazd na konferencję opisał w wydanej później książce pt. Wspomnienia ze Spa. Decyzje Grabskiego nie zostały przychylnie odebrane przez rodaków. 24 lipca 1920 r. złożył dymisję swego rządu. Na czele gabinetu zastąpił go Wincenty Witos, Grabski zaś został ministrem skarbu i funkcję tę pełnił przez cztery miesiące.

Rozpoczęcie pracy nad reformą skarbową

W styczniu 1923 r. Grabski ponownie objął tekę ministra skarbu, tym razem w gabinecie gen. Władysława Sikorskiego. To właśnie wtedy rozpoczął pracę nad reformą skarbową. Był to jednak niezwykle burzliwy okres na polskiej scenie politycznej. Gdy w maju 1923 r. utworzono centroprawicowy rząd Witosa, Grabski przez krótki okres pozostawał jego członkiem, jednak wobec braku zgody na proponowane przez niego ustawy, podał się do dymisji. W tym samym roku w wyniku kryzysu gabinetowego i upadku rządu Chjeno-Piasta w grudniu, Grabski stanął na czele pozaparlamentarnego gabinetu. Sytuacja gospodarcza kraju była wyjątkowo ciężka. Ceny drastycznie rosły na skutek panującej hiperinflacji.

20 grudnia 1923 r. Grabski wygłosił swoje exposé. Zobowiązał się w nim do szybkiego zrównoważenia budżetu i przeprowadzenia koniecznej reformy walutowej. Już na początku stycznia 1924 r. jego rząd otrzymał na sześć miesięcy specjalne pełnomocnictwa w zakresie spraw dotyczących m.in. zmiany ustawodawstwa podatkowego, wprowadzenia nowego systemu monetarnego i waluty. Kolejnym posunięciem Grabskiego była rezygnacja ze współpracy z brytyjską komisją pod przewodnictwem Hiltona Younga, co miało miejsce 10 lutego 1924 r. Następnie przyszła pora na reformę Skarbu Państwa. Grabski rozpoczął ją w oparciu o dwie ustawy – dotyczącą podatku majątkowego i regulującą waloryzację podatków. Gabinet zadecydował o konieczności podwyższenia części podatków bezpośrednich i ustanowienia nowego podatku od nieruchomości.

Złoty jako jednostka monetarna w Rzeczypospolitej Polskiej

Ważnym dniem okazał się 20 stycznia 1924 r. Wtedy to ukazało się rozporządzenie prezydenta, w którym ustalono, że jednostką monetarną w Rzeczypospolitej Polskiej jest złoty oraz ustanawiano statut Banku Polskiego, któremu nadano wyłączne prawo emisji biletów bankowych. Co ciekawe, rozważano również inną nazwę waluty – wśród propozycji był m.in. piast czy też lech.

Za zasługi dla państwa 12 kwietnia 1924 r. Władysław Grabski został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Orła Białego.

Władysław Grabski jako rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Mimo stabilizacji waluty w kraju doszło do zwiększenia bezrobocia, a także strajków, których przyczyną było wprowadzenie na Górnym Śląsku dziesięciogodzinnego dnia pracy w hutnictwie. Stan polskiej gospodarki pogorszył dodatkowo nieurodzaj, który nastąpił w 1924 r. Nie bez znaczenia była również wojna celna z Niemcami, która wybuchła w połowie 1925 r. W tym samym czasie zachwiał się kurs złotego, a Bank Polski SA odmówił dalszego wydatkowania walut dla jego podtrzymania. Grabski absolutnie nie zgadzał się z tą decyzją. Wszystko to w rezultacie spowodowało, że 13 listopada 1925 r. podał się do dymisji.

Ten wybitny polityk na kartach historii zapisał się przede wszystkim jako twórca reformy walutowo-skarbowej, jednak jego bardzo ważnym posunięciem było również podpisanie w lutym 1925 r. konkordatu ze Stolicą Apostolską, który regulował stosunki między władzą świecką a kościelną. Kościół katolicki uzyskał niemalże pełną swobodę w obsadzie i nominacjach godności kościelnych. Co ciekawe, Grabski nie wyraził jednak zgody na ustalenie katolicyzmu religią państwową w Polsce.

W lipcu tego samego roku została uchwalona ustawa o reformie rolnej, która w znacznym stopniu rozładowała „głód ziemi” wśród chłopów.

Grabski ze świata polityki odchodził rozgoryczony i nigdy już nie powrócił do czynnej działalności politycznej. Jednak nie próżnował. Cały swój wolny czas poświęcił pracy naukowej, co zaowocowało m.in. pełnieniem funkcji rektora SGGW w Warszawie w latach 1926–1928. Ponadto założył również Instytut Socjologii Wsi. Zmarł na raka jamy brzusznej w nocy 1 marca 1938 r. w Warszawie.

Bibliografia

Literatura:

1. Chwalba A., Historia Polski 1795–1918, Kraków 2001.
2. Morawski W., Władysław Grabski – polityk, mąż stanu, reformator, Warszawa 2004.
3. Zdziechowski J., Finanse Polski w latach 1924 i 1925, Warszawa 1925.

Strony internetowe:

1. http://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-zmarl-wladyslaw-grabski-premier-rp-autor-reformy-walutowej [dostęp 9.09.2016].

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko}

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}