15 faktów o Janie Husie

Jan Hus był człowiekiem, który w dobie Wielkiej Schizmy zaproponował nowy kierunek rozwoju Kościoła. Dla jednych to heretyk, dla innych – ortodoksyjny piewca reform. Naraził się wyższemu duchowieństwu, papieżowi oraz władzy świeckiej. Wydając na niego wyrok śmierci, biskupi przyczynili się do radykalizacji ruchu husyckiego i utrwalenia pamięci o jego twórcy.

1. 

   Jan Hus

   Ojciec husytyzmu zapoznał się z dziełami Jana Wiklifa prawdopodobnie dzięki Hieronimowi z Pragi, który studiował na Oksfordzie. J. Hus wdał się w spór o potępienie poglądów angielskiego heretyka. Stanął w jego obronie, popierając m.in. reformę Kościoła w oparciu o Ewangelię. Zyskał wtedy potężnych przeciwników – abp praskiego Zbynka oraz cesarza. Poglądy J. Wiklifa cieszyły się dużą popularnością wśród studentów i wykładowców, o czym może świadczyć notatka poczyniona przez młodego J. Husa na marginesie pracy: „O Wiklifie, Wiklifie, w niejednej głowie zamieszałeś”1 .

2. Nie zyskał także przyjaciela w antypapieżu, Janie XXIII, występując przeciwko sprzedaży bulli odpustowych. Został za to ekskomunikowany i uciekł z Pragi, znajdując schronienie na zamku Kozi Hradek. Oddał się tam pisaniu dzieła życia – traktatu De Ecclesia, w którym zawarł poglądy i podstawy działalności.
3. Dzielił Kościół na: właściwy, czyli pierwotną wspólnotę wiernych oraz instytucjonalny, powstały później. Głową Kościoła był tylko Chrystus, a ciałem ‒ wszyscy wierni, co było przeciwne zasadzie mówiącej o papieżu jako głowie i kolegium kardynałów jako ciele. Zgodnie z tym to wierni, nie papież, mają najwyższą władzę. Sprzeciwiał się doktrynie o nieomylności papieża i jego nieograniczonej władzy. Pisał: „Prawdziwie więc zasiada na stolicy Mojżeszowej albo Piotrowej tylko ten, kto w autorytecie pisma dobrze żyje i dobrze naucza”2 . Nie zaprzeczał sensowi instytucji papiestwa, ale raczej chciał bronić jej przed niegodnymi kandydatami.
4. Krytykował duchowieństwo, skupiające się na gromadzeniu beneficjów i zaniedbujące obowiązki duszpasterskie. Wierni posiadali prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa księdzu, który nie naśladował Chrystusa. Zastrzegał jednak, że nie sprzeciwia się zupełnie posiadaniu majątku przez duchownych ‒ nie było to złe, o ile nie przysłaniało misji ewangelicznej. Sam J. Hus raczej nie należał do najbiedniejszych ‒ czerpał dochody z beneficjum Kaplicy Betlejemskiej, pracy na uniwersytecie i kaznodziejstwa.
5. Hus jest uważany za jednego z twórców doktryny predestynacji, która potem wywarła ogromny wpływ na protestantów. Rozróżnia ludzi predestynowanych, czyli powołanych do zbawienia i potępionych, których zna tylko Bóg.
6. W nauczaniu Husa trudno znaleźć konkretne wskazówki, jak powinna przebiegać reforma Kościoła, skupiał się raczej na wskazaniu błędów w zachowaniu duchowieństwa. Głównym celem było nawrócenie jak największej liczby osób. Skutkiem tego były wszystkie stawiane przez Czecha postulaty, które jednak nie mogły istnieć autonomicznie. Tu prawdopodobnie leży jedna z przyczyn, dla których z pełnym przekonaniem zaprzeczał przypisywanym mu tezom. Biskupi w Konstancji wybrali tylko niektóre fragmenty i przedstawili jako całość nauczania. Kaznodzieja mógł nie rozpoznać w tak postawionych tezach rezultatów swoich długoletnich rozmyślań, co wyraził w ostatniej deklaracji, pisząc: „(…) ani ich nie przepowiadałem, ani nie przyjmowałem, ani nie broniłem (…)”3 .
7. Hus nie był teologiem, który skonstruował własny, oryginalny system. Jego poglądy to raczej kompilacja tez wcześniejszych czeskich działaczy, takich jak: Jan Milic ‒ nazywany ojcem czeskiej reformy czy Mateusz z Janova, który protestował przeciw hipokryzji i formalizacji Kościoła. Kolejną podporą Czecha były prace J. Wiklifa, z których zaczerpnął niektóre pojęcia i argumenty. Czerpał też z twórczości św. Augustyna, co było zjawiskiem bardzo powszechnym w późnym średniowieczu. Autor Państwa Bożego jawił się jako niepodważalny autorytet, na którego powoływali się wszyscy ‒ zarówno heretycy, jak i zwalczający ich ortodoksyjni duchowni.
8. Spory między zwolennikami J. Husa a jego przeciwnikami prowadziły do zamieszek i destabilizacji politycznej w Czechach. W 1414 r. doszło do porozumienia Wacława IV i Zygmunta Luksemburskiego. Król Czech zgodził się na koronację brata na cesarza, jednak musiał on rozwiązać sprawę Husa. W tym samym roku na wezwanie Zygmunta został zwołany sobór w Konstancji, którego głównym celem było zakończenie schizmy.
9. Hus udał się na sobór, mając nadzieję, że uda mu się przekonać biskupów do swojej wizji reform. Cesarz zaopatrzył go w list żelazny ‒ gwarancję bezpieczeństwa. Po przybyciu do Konstancji został jednak aresztowany i rozpoczęły się przygotowania do jego procesu, który trwał do lipca 1415 r.
10. Podczas procesu skonfrontowano go z 45 tezami J. Wiklifa – większość odrzucił, zgodził się jedynie z czterema. Twierdził, że sędziowie spłycają jego poglądy. Odmówił też odwołania haseł, które sobór przedstawił jako głoszone przez niego, argumentując, że są one spreparowane.
11. W obronie J. Husa stanęła czeska szlachta. Jej protesty doprowadziły do przesłuchania publicznego skazanego, które jednak niewiele wniosło. Cesarz rozumiał, że musi się liczyć z opinią publiczną, ale też nie skłaniał się do obrony J. Husa za wszelką cenę, polegając w kwestiach teologicznych na biskupach. Przyczyniło się to do wzrostu niechęci Czechów do Zygmunta, uważali go za jednego z prześladowców praskiego kaznodziei, a także za zdrajcę, który wysłał go na pewną śmierć.
12. Hus został skazany za herezję i 6 lipca 1415 r. spalony na stosie za murami Konstancji. Miał do ostatniej chwili zachować spokój i powtarzać słowa „Jesu Christe, fili Dei vivi, miserere mei!”4 . Decyzję soboru odczytywano też jako zemstę niemiecką,
    w wyniku której zginął niewinny człowiek. Dużą rolę w mobilizacji ludności miał fakt, iż J. Hus do końca nie odwołał swoich poglądów, przez co od razu uznano go za męczennika i patrona nowego ruchu społeczno-religijnego ‒ husytyzmu.
13. Hus odegrał dużą rolę w rozwoju ruchu narodowego w Czechach. Wyrażał postulaty sprawowania liturgii w języku narodowym, zajmował się także językoznawstwem i walczył z obcymi (głównie niemieckimi) wpływami na słownictwo. Swoje traktaty pisał nie tylko po łacinie, ale też po czesku.
14. Husyci czerpali z poglądów czeskiego kaznodziei, ale dopasowali je do swoich potrzeb. Liturgię husycką sprawowano m. in. w domach czy stodołach, co odbierano jako akt sprzeciwu wobec bogactwa duchowieństwa. Ruch zaczął mieć charakter wyraźnie antyklerykalny, którego nie możemy zauważyć w nauczaniu jego mentora. Głównym postulatem husytów było żądanie komunii pod dwiema postaciami. W toku wydarzeń wytworzył się jeszcze wewnętrzny podział na taborytów i utrakwistów. Ci pierwsi popadli w skrajny radykalizm, nie dopuszczali żadnego dialogu z Kościołem. Drudzy pozostali bliżsi poglądom praskiego kaznodziei, ograniczyli się do postulatów liturgii w języku narodowym, komunii pod dwiema postaciami i autonomii Kościoła czeskiego. Tego ostatniego warunku J. Hus nawet nie zaznaczał w żadnym ze swoich dzieł.
15. Dzisiaj większość Czechów traktuje go jako bohatera narodowego. Jego obraz w literaturze historycznej jest malowany na pewno obiektywnie, jeśli nie nawet panegirycznie. W Kościele stawia się postulat rehabilitacji J. Husa. Jan Paweł II mówił: „(...)..wyrażam ubolewanie z powodu okrutnej śmierci zadanej Janowi Husowi”5  oraz przeprosił za prześladowanie jego zwolenników.

Bibliografia

1. Bylina S., Ruchy heretyckie w średniowieczu- studia, Wrocław 1991.
2. Hay D., Europa XIV i XV wieku, Warszawa 2001.
3. Hus J., O kościele, oprac. K. Moskal, Lublin 2007.
4. Kamiński K., Miluj prawdu - Stefan Swieżawski w kwestii Jana Husa, „Tygodnik Powszechny” 2005, nr 21, s.13.
5. Lambert M., Herezje średniowieczne od reformy gregoriańskiej po reformację, Gdańsk- Warszawa 2002.
6. Mazgol R., Salva semper iustitia. Droga Jana Husa na stos, „Zawsze wierni” 2000,
   nr 4. Dostępny w internecie: http://www.piusx.org.pl/zawsze_wierni/artykul/301
7. Ryś G., Jan Hus wobec kryzysu Kościoła doby wielkiej schizmy, Kraków 2000.
8. Workman H.B., Pope R.M., The letters of John Hus, London 1904.

^{Redakcja merytoryczna: Aleksandra Cyfrowicz}

^{Korekta: Klaudia Orłowska}

1. M. Lambert, Herezje średniowieczne od reformy gregoriańskiej po reformację, Gdańsk-Warszawa 2002, 400. [↩]
2. J. Hus, O kościele, oprac. K. Moskal, Lublin 2007, s. 168. [↩]
3. H. B. Workman, R. M. Pope, The letters of John Hus, London 1904, s. 276. [↩]
4. G. Ryś, Jan Hus wobec kryzysu Kościoła doby wielkiej schizmy, Kraków 2000, s. 256. [↩]
5. Jan Paweł II, Prawda, która wyzwala, „L‚Osservatore Romano”, nr 3 (2000), s. 39. [↩]