„Świat rzymski w IV wieku” - pod red. P. Filipczaka i R. Kosińskiego - recenzja

Na polskim rynku wydawniczym niezwykle rzadko pojawiają się prace poświęcone tylko okresowi późnej starożytności. Jeszcze większą rzadkością są prace poświęcone tylko wydarzeniom i procesom zachodzącym w jednym stuleciu. Praca wydana pod redakcją Pawła Filipczaka i Rafała Kosińskiego jest więc wyjątkowym wydarzeniem dla czytelników zainteresowanych późnym Cesarstwem Rzymskim. Redaktorzy tomu zaangażowali do powstania publikacji pracowników naukowych z najważniejszych ośrodków akademickich w Polsce: Białegostoku, Gdańska, Krakowa, Łodzi i Torunia. Wydana z niezwykłą starannością publikacja jest dziełem współfinansowanym przez Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku. Obie jednostki zainwestowały w projekt nie posiadający precedensu w Polsce i wskazujący na niezwykle wysoki poziom polskich naukowców.

Praca została podzielona przez redaktorów tomu na dwie osobne części Dzieje i Struktury cesarstwa rzymskiego w IV wieku. Taki układ pracy pozwala z jednej strony na swobodną prezentację faktograficznej narracji i wyjaśnienia kwestii będących zagadnieniami społecznymi. W części pierwszej Robert Suski, Kamila Twardowska i Marcin Pawlak prezentują historię Rzymu od wstąpienia na tron Dioklecjana po śmierć Teodozjusza I. Pełna skomplikowanych zagadnień politycznych narracja została podzielona na trzy rozdziały: Tetrarchia. Cesarstwo rzymskie od uzurpacji Dioklecjana do śmierci Maksymina Dai, Polityczne dzieje cesarstwa rzymskiego w latach 306-363 i Cesarstwo Rzymskie od Walentyniana do Teodozjusza. Kolejny z historyków prezentujących swoje badania w tej części pracy Rafał Kosiński przedstawia polityczne dzieje Iranu w czasach panowania Sasanidów między objęciem władzy przez Ardaszira I a panowaniem Kawada u schyłku V wieku. Interesujący jest już sam fakt zestawienia historii obu supermocarstw zachodniej części Euroazji. Autorzy doskonale zdają sobie zatem sprawę, że pisanie o historii regionu bez weryfikacji wzajemnych zależności między mocarstwami byłoby niezasadne. Jest to zabieg zasługujący na uznanie, ponieważ wpisuje się w coraz popularniejszą w światowej nauce tendencję do jednoczesnego pisania o historii obu mocarstw późnoantycznych i ich wzajemnych interakcji. W części drugiej kolejni autorzy starają się przedstawić czytelnikowi różne aspekty funkcjonowania Cesarstwa w IV wieku – okresie wielkich przemian, które mogą umykać, gdy zapoznajemy się tylko z faktograficznym opisem dziejów. Administracją centralną, municypalną i biurokracją zajmuje się w swoim rozdziale Szymon Olszaniec. Trudne zagadnienia administracyjne zaprezentowane zostały w przystępny sposób. Olszaniec pokazuje czytelnikowi, jak skomplikowanym organizmem było Cesarstwo Rzymskie. Krótki zarys informacji dotyczących przemian prawodawstwa rzymskiego w okresie IV wieku kreśli Michał Stachura. Paweł Filipczak opisuje funkcjonowanie Antiochii i życie jej mieszkańców w czasie, gdy jako rezydencja kolejnych augustów pełniła funkcję zastępczej stolicy Imperium. Kościół w świecie rzymskim w burzliwym dla jego historii okresie przełomu konstantyńskiego i pierwszych soborów opisuje Sławomir Bralewski. Chrześcijaństwo nie stało się jednak od razu religią dominującą we wszystkich zakątkach Imperium. Społeczności Cesarstwa w IV wieku pozostawały wciąż wierne pierwotnym kultom. Zagadnieniom związanym z uczestnictwem praktyk pogańskich w życiu publicznym Cesarstwa i życiu samych pogan po panowaniu Konstantyna poświęcony jest rozdział autorstwa Andrzeja Szoka.  Czas gwałtownych zmian nastał też w armii rzymskiej, gdzie pod wpływem bodźców ze świata barbarzyńskiego i monarchii Sasanidów zmieniało się powoli znaczenie poszczególnych formacji wojskowych. Dynamicznie ewoluujące pole walki IV wieku przedstawił czytelnikom Adrian Szopa. Kończącą całą tę potężną pracę częścią jest obszerny rozdział poświęcony sztuce Cesarstwa w IV wieku. Autor rozdziału Mirosław Kruk zaprezentował historię pierwszych przykładów chrześcijańskiego budownictwa monumentalnego – bazylik oraz rozwój budownictwa sakralnego na obszarach prowincji, gdzie liczba chrześcijan z początku nie była wcale tak duża. Kruk prezentuje także relacje między pierwszymi wyobrażeniami Chrystusa a wcześniejszymi próbami wprowadzenia przez władców kultu Sol Invictus i jej wpływu na sztukę tamtego okresu. Rozdział kończy krótki słownik pojęć historyczno-artystycznych, bez którego odbiór tego rozdziału przez osobę pozbawioną warsztatu historyka sztuki byłby znacznie utrudniony.

Praca została zilustrowana obszerną wkładką z zestawem kolorowych zdjęć przedstawiających dzieła sztuki tego okresu, dwiema mapami oraz kolorową wklejką prezentująca podział administracyjny Cesarstwa po podziale imperium między synów Konstantyna. Wartość publikacji podnoszą jeszcze: obszerny indeks osób i grup etnicznych oraz indeks nazw geograficznych.

Podsumowując, książka została wydana niezwykle starannie. Jej przystępna forma oraz rozsądna konstrukcja pozwalają na wykorzystanie jej jako podręcznika na wielu kierunkach uniwersyteckich: archeologii, filologii klasycznej, historii i historii sztuki. Dla osób, które nie zajmują się starożytnością profesjonalnie, książka ta stanie się natomiast znakomitym wstępem do pogłębiania swoich zainteresowań i pozwoli zrozumieć trudny świat późnej starożytności.

Plus/minus:

Na plus:

+ znakomity dobór autorów

+ świetne propozycje tematów tekstów do tomu

+ estetyczne wydanie

+ mapy

Na minus:

-brak

Tytuł: Świat rzymski w IV wieku

Autor: Praca zbiorowa pod redakcją Pawła Filipczaka i Rafała Kosińskiego

Wydawca: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”

Data wydania: 2015

ISBN/EAN:  978-83-65080-12-7

Liczba stron: 513

Oprawa: twarda

Cena: 58 zł

^{Korekta: Karolina Gościniak}