I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”

We wrześniu i październiku 1981 r. odbył się I Krajowy Zjazd Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Postanowiono go podzielić na dwie tury1 . Pierwsza tura została wyznaczona na dni od 5 do 10 września, a druga tura miała trwać w dniach od 26 września do 7 października.

Lech Wałęsa w czasie strajku w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej / źródło: pl.wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0 pl

I tura KZD NSZZ „Solidarność”

W dniu 5 września 1981 r. rozpoczął się w gdańskiej hali „Olivia„  I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ ”Solidarność”2 . Obrady zostały zapoczątkowane przez przewodniczącego KKP Lecha Wałęsę, który zaintonował hymn narodowy, a następnie Boże, coś Polskę. Później przywódca „Solidarności„ powiadomił, że rozmowy na linii rząd - ”Solidarność” w sprawie obsługi telewizyjnej Zjazdu zostały zerwane przez rząd oraz powitał uczestników obrad, gości i przedstawicieli Episkopatu Polski3 .

W Zjeździe uczestniczyło 898 delegatów z 37 regionów4 . Najwięcej delegatów przybyło z największych regionów. I tak region śląsko-dąbrowski reprezentowało 106 delegatów, Mazowsze – 89 delegatów, Dolny Śląsk – 89 delegatów, Małopolskę – 66, Gdańsk – 53, Łódź – 49, Wielkopolskę – 43, Pomorze Zachodnie – 355 . Uczestniczyli w nim także członkowie opozycji przedsierpniowej. Z Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”: Halina Mikołajska, Jan Józef Lipski, Henryk Wujec i Zbigniew Romaszewski, a z Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela m.in. Benedykt Czuma i Kazimierz Świtoń. Co ciekawe, brakowało wśród delegatów liderów opozycji przedsierpniowej oraz doradców Związku. Wśród nich nie było: Jacka Kuronia, Adama Michnika, Jana Lityńskiego, Tadeusza Mazowieckiego, Andrzeja Wielowieyskiego, Jana Olszewskiego, Wiesława Chrzanowskiego, Władysława Siły-Nowickiego. Spowodowane to było ustanowioną ordynacją wyborczą na zjazd, według której delegat musiał posiadać miejsce stałego zatrudnienia oraz w przypadku doradców – odmową kandydowania. Ponadto na zaproszenie Lecha Wałęsy przyszło ponad 720 gości, 18 delegacji z krajów zachodnich, reprezentujących 21 central związkowych, 275 zagranicznych dziennikarzy oraz 221 dziennikarzy krajowych i 198 związkowych6 .

Po przemówieniu Lecha Wałęsy wybrano szesnastoosobowe prezydium. W jego skład weszli m.in. Jerzy Buzek, Tadeusz Syryjczyk, wybrano również rzecznika prasowego Zjazdu, którym został Janusz Onyszkiewicz, rzecznik prasowy NSZZ „Solidarność”. Następnie wystąpił minister Stanisław Ciosek z listem od wicepremiera Mieczysława Rakowskiego, w którym wicepremier zadeklarował chęć partnerstwa i współpracy ze wszystkimi związkami zawodowymi.

Drugiego dnia obrad Andrzej Celiński przedstawił sprawozdanie za roczny okres działalności NSZZ „Solidarność„. W sprawozdaniu zawarto opinie na temat samooceny związku oraz przyczyn jego powstania. Warto wspomnieć, że drugi dzień oraz kolejne dni otwierał ks. prof.  Józef Tischner, który wygłosił homilię dotyczącą etyki ”Solidarności”. Wygłoszone homilie możemy dzisiaj znaleźć w książce Etyka solidarności7 .

Trzeci dzień upłynął na omawianiu zmian w statucie związku. Dyskutowano głównie nad nowym projektem struktury władz naczelnych, który został opracowany przez Ośrodek Prac Społeczno-Zawodowych. Według projektu nowymi władzami kierowniczymi, obok Zjazdu, miała być Rada Krajowa i Komisja Krajowa8 . Rada Krajowa miała pełnić funkcję ustawodawczą związku i składać się z przedstawicieli regionów z przewodniczącym wybieranym przez Zjazd. Drugi organ tj. Komisja Krajowa, miał kierować bieżącymi sprawami i reprezentować związek wobec władz. Ponadto wydano uchwały: popierającą środowisko akademickie w sprawie samorządności szkół oraz o środkach masowego przekazu, w której ogłoszono postulat poddania mediów społecznej kontroli.

Czwartego dnia Zjazdu zostało zredagowane bardzo ważne Posłanie do ludzi pracy krajów Europy Wschodniej9 . Było ono inicjatywą delegatów z Kalisza pod przewodnictwem prokuratora Bogusława Śliwy. Udał się on z projektem Posłania… do Jan Lityńskiego, który pomógł zredagować powyższy dokument. Wyrażano w nim solidarność ze wszystkimi pracownikami z krajów Europy Wschodniej, którzy walczą o wolność, prawa człowieka oraz o ruch związkowy10 . Bogusław Śliwa gotowy projekt przedstawił delegatom Zjazdu z trybuny i jak wspomina Jacek Kuroń: „Zjazd oszalał. Owacje, owacje, owacje…”11 . W ten sposób Posłanie… zostało przyjęte z pominięciem głosowania delegatów Zjazdu. W czasie tego dnia przegłosowano także uchwałę o samorządzie pracowniczym, według której dyrektor zakładu powinien być mianowany przez załogę zakładu, a nie przez władze partyjno-państwowe.

Karol Modzelewski / źródło: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0

W dniu 9 i 10 września 1981 r. uchwalano ostateczne zmiany w statucie Związku. Wypłynęła sprawa projektu Ośrodka Spraw Społeczno-Zawodowych dotycząca podzielenia władzy w związku na ustawodawczą i wykonawczą, która od razu wzbudziła sprzeciw Lecha Wałęsy. Twierdził , że może to zniszczyć jedność Związku. Delegaci kolejny raz zaczęli posądzać Lecha Wałęsę o zapędy dyktatorskie. Jednak wniosek o dwuwładzy nie został przyjęty przez delegatów  dzięki poparciu Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. Za to przyjęto postanowienie, że podstawową organizacją związku jest region, który obejmuje teren co najmniej województwa. Ta decyzja była uderzeniem w małe regiony, które teraz musiały łączyć się w większe struktury. Nie zdołano wprowadzić poprawek dotyczących wyboru Komisji Krajowej. Była więc ona wybierana według starego statutu. Zdołano jednak określić, że Prezydium KK wybiera Komisja Krajowa, a nie Zjazd. Postanowiono także, że przewodniczący KKP będzie wybierany przez Zjazd. Określono także skład Komisji Krajowej: przewodniczący KK, przewodniczący regionów oraz osoby wybrane przez Zjazd, który od tej pory miał być zwoływany co najmniej raz do roku przez Komisję Krajową. Wpisano także do statutu postulat zgłoszony przez Karola Modzelewskiego, żeby decyzję o strajku ponadregionalnym podejmowała Komisja Krajowa. Obrady zakończono decyzją, aby poprawki Zjazdu zostały ratyfikowane przez zarządy regionalne do 24 września, czyli do rozpoczęcia drugiej tury Zjazdu12 .

Warto przypomnieć, iż podczas pierwszej tury Zjazdu ujawniła się w „Solidarności„ frakcja tzw. „Prawdziwi Polacy„, której to przewodził Paweł Niezgodzki. Frakcja skupiała ludzi o radykalnych katolicko-prawicowych poglądach, którzy atakowali w „Solidarności” członków i współpracowników Komitetu Obrony Robotników, zarzucając im lewicowość oraz ”żydowskość”.

II tura KZD NSZZ „Solidarność”

W dniu 26 września 1981 r. rozpoczęła się druga tura Zjazdu NSZZ „Solidarność”13 . Wybrano nowe prezydium Zjazdu, którego przewodniczącym został Jerzy Buzek14 . 28 września 1981 r. prof. Edward Lipiński w imieniu Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR„ złożył oświadczenie o samorozwiązaniu się KSS ”KOR”15 . Na drugi dzień ogłoszono projekt uchwały, zgłoszony przez Bogusława Sonika z Regionu Małopolska NSZZ „Solidarność„, o wkładzie KSS „KOR„ w powstanie ”Solidarności”16 . Propozycji tej przeciwstawił się Paweł Niezgodzki z Regionu Mazowsze zgłaszając swój projekt, w którym  do rodowodu „Solidarności„ zaliczał walki niepodległościowe, zrywy robotnicze, pielgrzymkę Jana Pawła II, chrzest Polski, Wolne Związki Zawodowe. Jednak zabrakło dorobku Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR„ i ich wkładu w walce z systemem, co stało się „kością niezgody”. Na ten wniosek odpowiedział Andrzej Sobieraj z Radomia, który przypomniał zasługi KOR-u i KSS ”KOR” – przede wszystkim to, że te organizacje niosły pomoc prześladowanym robotnikom.

Marian Jurczyk / źródło: pl.wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0

Czwartego dnia zjazdu, tj. 30 września 1981 r., przyjęto ordynacje wyborczą. Zakładała ona przeprowadzenie kampanii wyborczej na zjeździe po zamknięciu list wyborczych, a także przeprowadzenie wyborów wstępnych w regionalnych zespołach delegatów. W dniu 2 października 1981 roku odbyły się wybory przewodniczącego KKP17 . Do rywalizacji wraz z Lechem Wałęsą stanęli: Marian Jurczyk, Andrzej Gwiazda i Jan Rulewski. Wybory wygrał Lech Wałęsa z wynikiem 55%, drugie miejsce zajął Marian Jurczyk zdobywając 24%, a trzecie i czwarte miejsce mieli Andrzej Gwiazda – 9% i Jan Rulewski – 6%18 . Wybrano także Komisję Krajową składającą się z trzydziestu ośmiu przewodniczących Regionów i z sześćdziesięciu dziewięciu działaczy wybranych na Zjeździe. Wśród nich byli: Zbigniew Romaszewski, Henryk Wujec, Lech Dymarski, Janusz Onyszkiewicz, Karol Modzelewski19 .

Przedstawiono także projekty wyjścia z kryzysu. Pierwszy Ocena rządowego programu wyjścia z kryzysu został przedstawiony przez Stefana Kurowskiego i Grzegorza Pałkę. Drugi projekt. Wariant realistyczny został opracowany przez Ryszarda Bugaja, Zbigniewa Janasa i Waldemara Kuczyńskiego. Postanowiono nie rozstrzygać na Zjeździe obydwu projektów, ale przedstawić je delegatom oraz zostawić do rozstrzygnięcia po Zjeździe. Zjazd zakończył się po przyjęciu uchwały programowej, w dniu 7 października 1981 r.

Uchwała programowa

Uchwała programowa, opracowana przez komisję pod przewodnictwem Bronisława Geremka, określała „Solidarność„ jako organizację łączącą w sobie cechy ruchu społecznego i związku zawodowego. Najważniejszą kwestią poruszoną w uchwale była kwestia samorządności. Program ”Samorządnej Rzeczypospolitej” zakładał wprowadzenie reformy gospodarczej i pluralizmu politycznego, przestrzeganie praw człowieka i obywatela oraz co najważniejsze wprowadzenie demokratycznego wyboru samorządów terytorialnych i sejmu.

Bibliografia:

1. I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, t. 1 i 2, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, Warszawa 2011
2. Friszke A., Rewolucja Solidarności, Kraków 2014.
3. Holzer J., Solidarność 1980–1981, Warszawa 1990.
4. Kuroń J., Gwiezdny czas, Londyn 1991.
5. Paczkowski A., Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy; lipiec 1980–styczeń 1982, Kraków 2001.
6. Skórzyński J., Siła bezsilnych, Warszawa 2012.
7. Terlecki R., Miecz i Tarcza komunizmu, Kraków 2013

^{Redakcja merytoryczna: Zuzanna Świrzyńska
Korekta: Klaudia Orłowska}

1. J. Kuroń, Gwiezdny czas, Londyn 1991, s. 214. [↩]
2. Szerzej: I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, t. 1, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, Warszawa 2011; T. Garton Ash, Solidarność 1980–1982…, s. 137–144; J. Holzer, Solidarność 1980–1981, Warszawa 1990, s. 290. [↩]
3. Otwarcie obrad – przemówienie Lecha Wałęsy, [w:] I Krajowy Zjazd…, dz. cyt., t. 1, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 71–73. [↩]
4. A. Friszke, Rewolucja Solidarności, Kraków 2014, s. 571. [↩]
5. Otwarcie obrad – przemówienie Lecha Wałęsy, [w:] I Krajowy Zjazd…, dz. cyt., t. 1, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 71–73. [↩]
6. A. Friszke, Rewolucja…, dz. cyt., s. 572–573. [↩]
7. J. Tischner, Etyka solidarności, Kraków 2000. [↩]
8. A. Friszke, Rewolucja..., dz. cyt., s. 581. [↩]
9. Posłanie I Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” do Ludzi Pracy Europy Wschodniej, [w:] I Krajowy Zjazd…, dz. cyt.,  t. 1, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 1044–1045; A. Paczkowski, Droga do…, dz. cyt., s. 210–211; R. Terlecki, Miecz i Tarcza komunizmu, Kraków 2013, s. 280. [↩]
10. J. Kuroń, Gwiezdny czas…, dz. cyt., s. 218. [↩]
11. Tamże.   [↩]
12. A. Friszke, Rewolucja Solidarności..., s. 603. [↩]
13. Szerzej: I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, t.2, cz. I i II, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, Warszawa 2013. [↩]
14. Stwierdzenie wyboru Prezydium II tury I KZD, [w:] I Krajowy Zjazd…, t. 2, cz. 1, oprac. G. Majchrzak. [↩]
15. J. Skórzyński, Siła bezsilnych, Warszawa 2012, s. 470–471. [↩]
16. Sprawa uchwały dotyczącej Komitetu Obrony Robotników, [w] I Krajowy Zjazd…, t. II, cz. I, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 460–461. [↩]
17. Ogłoszenie wyników wyborów przewodniczącego KK, [w:] I Krajowy Zjazd…, t. II, cz. II, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 65–73. [↩]
18. J. Kuroń, Gwiezdny…, dz. cyt., s. 230. [↩]
19. Ogłoszenie wyników wyborów do KK, [w:] I Krajowy Zjazd…, dz. cyt., t. II, cz. II, oprac. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, s. 472–477. [↩]