Medale za poezję, czyli Olimpijskie Konkursy Sztuki i Literatury

Głównym założeniem działaczy, którzy podjęli się trudu reaktywacji Igrzysk Olimpijskich, było działanie w myśl idei: „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Stawiając na rozwój ciała i rywalizację między narodami, sugerowali, że sport jest równie ważną płaszczyzną rozwoju człowieka, jak jego edukacja. Postulat artystycznego podejścia do ludzkiego ciała i aktywności fizycznej podjęto jednak dopiero po szesnastu latach od I Nowożytnych Igrzysk Olimpijskich, w czasie imprezy rozgrywanej w Sztokholmie. To właśnie w stolicy Szwecji, po raz pierwszy w historii, doszło do Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury.

Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury

Pierre de Coubertin

Jest to o tyle istotne, że geneza rywalizacji na poziomie artystycznym miała swoje korzenie w tym samym czasie, co Igrzyska I Olimpiady w Atenach (1886). W obu przypadkach pomysłodawcą był francuski baron Pierre de Coubertin. Ten XIX-wieczny humanista, pedagog, historyk i działacz społeczny twierdził, że wychowanie fizyczne ma duże znaczenie dla kształtowania charakterów w procesie edukacji, a nic tak nie wzmaga zainteresowania tłumów, jak wielka, ogólnoświatowa impreza. Dlatego też, obok rywalizacji na greckich stadionach, zamierzał wezwać literatów, malarzy, muzyków i plastyków z całego świata do podjęcia artystycznego trudu i dołączenia do olimpijskich idei. Tym samym baron zamierzał iść z duchem swoich czasów. Należy bowiem pamiętać, że w XIX stuleciu odżyło zainteresowanie antykiem. Szerokim echem w Europie odbiło się zlokalizowanie oraz odkopanie przez archeologów Troi i Olimpii. Nowatorska idea Coubertina nie znalazła jednak poklasku nawet u jego współpracowników, którzy odrzucili połączenie sztuki ze sportem. Jest to o tyle dziwne, że ów konkurs stanowiłby kolejne nawiązanie do tradycji starożytnych igrzysk i wielokrotnie wspomnianej helleńskiej kalokagatii.

Francuski baron, mając w pamięci niepowodzenia związane z reaktywacją Igrzysk Olimpijskich, nie porzucił jednak swojego pomysłu, ostatecznie przekonując oponentów do rozszerzenia rywalizacji o pióra, pędzle oraz nuty. Według pierwotnych planów, premiera Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury miała odbyć się w 1908 r., lecz, z powodu problemów finansowych, debiut został przesunięty w czasie o cztery lata, gdy oczy całego świata zwróciły się w stronę Sztokholmu.

W czasie pierwszych igrzysk dla sztuki rywalizację stoczono w pięciu „dyscyplinach”: architekturze, malarstwie, muzyce, rzeźbiarstwie i w literaturze. Co ciekawe, w tej ostatniej złotym medalistą został sam… Pierre de Coubertin. Najwyższy stopień literackiego podium dała mu Oda do Sportu, wysłana na konkurs pod pseudonimem. W architekturze wyróżniono szwajcarski plan budowy nowoczesnego stadionu, w rzeźbiarstwie była to praca Kłusak amerykański Waltera Winansa, zaś w malarstwie pomysł Włocha Giovanniego Pellegrini’ego Trzy połączenia reprezentujące „sporty zimowe”. Ostatni medal z najcenniejszego kruszcu także powędrował na Półwysep Apeniński, a mianowicie do Riccardo Barthelemy za jego Olimpijski Marsz Tryumfalny.

Z czasem, od igrzysk w Amsterdamie w 1928 r., dokonano także podziału na „konkurencje”. W literaturze rozróżniano epikę, lirykę i dramat, zaś w muzyce można było zdobyć nagrodę za piosenkę, utwór instrumentalny bądź orkiestrowy. W 1932 r. przyznano medale za alpinizm, nagradzając Franza Schmida i Toniego Schmida za wejście na szczyt Matterhorn od strony północnej, zaś w Berlinie za zasługi dla szybownictwa (tryumf Szwajcara Hermanna Schreibera za przelot nad Alpami).

Osiem polskich medali

Na pierwsze medale dla Polski trzeba było czekać szesnaście lat od premiery. Plony, jakie zebrali artyści z kraju nad Wisłą, w pełni zrekompensowały jednak długotrwałe oczekiwania.

Kazimierz Wierzyński

Pierwszy medal na Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury zdobył Kazimierz Wierzyński. Było to w 1928 r. podczas IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie. Został laureatem w dziedzinie poezji, a złoty medal otrzymał za zbiór wierszy Laur olimpijski. Wierzyński urodził się w 1894 r. w Drohobyczu na Ukrainie, pod nazwiskiem Wirstlein. Nazwisko zmienił dopiero w 1912 r. (a właściwie zmieniła je cała rodzina). Studiował filozofię, literaturę oraz historię. Najpierw uczył się na uniwersytecie w Krakowie, następnie również we Wiedniu, by na krótko studiować we Lwowie. Debiutował w czasach studenckich w 1913 r. wierszem Hej, kiedyż, kiedyż. Zwycięski Laur olimpijski to cykl wierszy poświęconych tematyce sportowo-olimpijskiej, który został wydany w 1927 r. Wśród wierszy znalazły się te poświęcone takim sportowcom, jak Ricardo Zamora oraz Paavo Nurmi. Wierzyński odwoływał się do idei olimpijskich, pochwały sportu oraz wynikających z niego wartości moralnych.

Na tym samym konkursie w grafice brąz zdobył prof. Władysław Skoczylas. Ukończył on malarstwo oraz rzeźbę, a w Paryżu, poza wspomnianą rzeźbą, uczył się również drzeworytu i grafiki. Jest uważany za ojca polskiej szkoły drzeworytu. Na Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury został nagrodzony za cykl akwarel, na który składały się następujące prace: Łucznik siedzący, Łucznik klęczący, Jeleń świętego Huberta oraz Diana.

Kolejny konkurs również obfitował w polskie medale. Złoto w kategorii rzeźby zdobył Józef Klukowski, natomiast srebro w grafice, jedyna Polka, Janina Konarska-Słonimska.

Klukowskiemu zwycięstwo przyniosła praca Wieńczenie zawodnika. Tutaj warto również dodać, że cztery lata, później podczas XI Letnich Igrzysk Olimpijskich w Berlinie, Józef Klukowski zdobył srebrny medal. Nagrodę otrzymał w kategorii rzeźba za dzieło Piłkarze.

Janina Konarska-Słonimska

Brązowa medalistka z Los Angeles, Janina Konarska-Słonimska, została nagrodzona za drzeworyt Narciarze, choć inne źródła podają, że był to Stadion. Jej nazwisko rodowe to Seideman. „Konarska” było pseudonimem artystycznym, który w 1924 r. przyjęła jako własne nazwisko. Janina Konarska studiowała grafikę, rzeźbę oraz malarstwo w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Była jedną z uczennic Władysława Skoczylasa, który, jak już wspomniano, zdobył brązowy medal na Olimpijskim Konkursie w 1928 r.

Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury rozegrany podczas XI Letnich Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. był najbardziej obfity w polskie medale. Podczas konkursu nagrody zdobyło aż trzech Polaków: Józef Kulkowski (srebro), Jan Parandowski oraz Stanisław Ostoja-Chrostowski (obaj zdobyli brąz).

Jan Parandowski, znany głównie jako autor Mitologii, został doceniony w kategorii proza za Dysk olimpijski. Jest to powieść historyczna, która ukazała się w 1933 r. Jej akcja toczy się w starożytnej Grecji podczas siedemdziesiątej olimpiady (576 r. p.n.e.).

Stanisław Ostoja-Chrostowski wywalczył brązowy medal w kategorii grafika. Doceniono jego drzeworyt Korweta. Ostoja-Chrostowski był profesorem oraz rektorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Tworzył ekslibrisy, ilustracje do książek„ telegramy, zaproszenia, ale także kartki świąteczne oraz znaczki pocztowe.

Podczas Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury w 1948 r. w Londynie złoto, w kategorii muzyka, zdobył Zbigniew Turski. Nagrodzono jego utwór Symfonia Olimpijska. Turski był absolwentem Konserwatorium Warszawskiego, przez krótki czas wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Był również prezesem Związku Kompozytorów Polskich.

Idea na siedem edycji

Sigfrid Edström

Organizacji Olimpijskich Konkursów Literatury i Sztuki zaprzestano w 1948 r., po Igrzyskach Olimpijskich w Londynie, z inicjatywy Przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Obecnie można jedynie domyślać się, jakimi pobudkami kierował się Szwed Sigfrid Edstrom. Prawdopodobnie chodziło o problemy, jakich dostarczała rywalizacja literatów. Jako że prace nadchodziły z całego globu, nadesłane utwory trzeba było przetłumaczyć na kilka języków świata, tak, by następnie można było przekazać je jurorom. W dużej mierze sukces, bądź jego brak, zależał od jakości tłumaczenia, a dodatkowych problemów dostarczała kwestia oceny. Wydaje się, że organizatorów przerosła też skala przedsięwzięcia. O ile w Sztokholmie zgłosiło się tylko 35 artystów, w Paryżu w 1924 r. już 193 twórców, a w Amsterdamie zaprezentowano 1100 dzieł. W końcu formuła Olimpijskich Konkursów Sztuki i Literatury, a więc rywalizacja artystów/profesjonalistów, rozmijała się z koncepcją Igrzysk olimpijskich jako zawodów amatorów. „Zabawa” skończyła się więc na sześciu konkursach.

Choć w 1948 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski zaniechał organizacji Olimpijskich Konkursów Sztuki i Literatury, jednak poszczególne państwa członkowskie kultywowały 36-letnią tradycję, przeprowadzając krajowe konkursy. W Polce występowały one pod nazwą „Sport w sztuce”, dając możliwość polskim artystom do prezentowania swoich dzieł szerszej publice. Z ich kompozycji korzystano również w prezentacji programów polskiej kultury w czasie kolejnych igrzysk. W Helsinkach Uwerturę bohaterską Andrzeja Panufnika wykonała orkiestra Fińskiej Filharmonii Narodowej. Hymn Olimpijski Michała Spisaka odegrano na otwarciu VII Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Cortina d’Ampezzo oraz Igrzysk XVI Olimpiady w Melbourne i w Sztokholmie, zaś kompozycja Krzysztofa Pendereckiego Ekecheiria otwierała Igrzyska XX Olimpiady w Monachium w 1972 r.. Nie należy zapominać też o Wawrzynach Olimpijskich, przyznawanych od 1969 r. przez Polski Komitet Olimpijski. Mimo upływu lat, związki sportu i sztuki w dalszym ciągu absorbują uwagę twórczą artystów z całego świata i zdaje się, że nie ulegnie to zmianie tak długo, jak Igrzyska Olimpijskie będą rozgrzewać wyobraźnię widowni całego świata.

Bibliografia:

1. Duński W., Od Paryża 1924 do Sydney 2000 : polscy medaliści olimpijscy i paraolimpijscy, Warszawa 2000.
2. Miller D., Historia igrzysk olimpijskich i MKOl : od Aten do Londynu 1894-2012, Poznań 2012.
3. Tuszyński B., Polscy olimpijczycy XX wieku, Wrocław 2004.
4. Tuszyński B., Kurzyński H., Od Chamonix i Paryża do Vancouver : leksykon olimpijczyków polskich 1924-2010, Warszawa 2010.

Strony internetowe:

1. www.culture.pl/pl/tworca/kazimierz-wierzynski [data dostępu: 19.11.2016 r.].
2. www.dzieje.pl/artykulyhistoryczne/pentatlon-muz-czyli-olimpijskie-konkursy-sztuki [data dostępu: 19.11.2016 r.].
3. www.sports-reference.com [data dostępu: 19.11.2016 r.].
4. www.olimpijski.pl/pl/123,zwiazki-sztuki-ze-sportem.html [data dostępu: 19.11.2016 r.].
5. www.polskieradio.pl/8/1594/Artykul/654814,Olimpijskie-Konkursy-Sztuki-i-Literatury [data dostępu: 19.11.2016 r.].
6. www.historia.org.pl/2016/05/19/pierwszy-zloty-medal-dla-polski-czyli-mazurek-dabrowskiego-w-czasie-letnich-igrzysk-olimpijskich-w-amsterdamie-1928 [data dostępu: 19.11.2016 r.].
7. www.bookznami.pl/blog/2014/02/12/olimpijska-poezja [data dostępu: 19.11.2016 r.].

^{Korekta: Jagoda Marek}